Publicystyka - ngo.pl

Każdy milion funtów przeznaczony na bezpłatną pomoc prawną pozwala zaoszczędzić 6 milionów funtów publicznych wydatków. Z takiego założenia wychodzą rządzący w Wielkiej Brytanii i dlatego od ponad pół wieku korzystają ze wsparcia sieci Biur Porad Obywatelskich.

W Anglii i Walii działa 3400 biur prowadzonych przez 360 organizacji. Jedną z nich jest londyńskie Southwark Citizens Advice Bureaux (SCAB), które prowadzi biura – w dzielnicach Bermondsey i Peckham.

Biura Porad Obywatelskich są ważnym partnerem brytyjskiej administracji samorządowej i rządowej, szczególnie w tak ważnym i trudnym czasie jak trwająca właśnie największa od 1945 roku reforma systemu opieki społecznej. Oprócz poradnictwa ważną częścią pracy biur jest tzw. social policy, czyli analizowanie zmian społecznych i wytyczanie kierunków polityki w tym obszarze.

Kilka miesięcy temu doradcy zaobserwowali nagły wzrost liczby osób, którym zawieszono lub zabrano świadczenia socjalne. Jest to jeden z efektów reformy i polityki brytyjskiego rządu, zmierzającej do ograniczenia dostępu do zasiłków w celu zmuszenia ludzi do pracy. Biura porad monitorują skutki tej polityki i przedstawiają w formie raportów urzędnikom na szczeblu samorządowym i rządowym.

– W ramach social policy powstała mapa wszystkich działających w dzielnicy zakładów bukmacherskich, punktów udzielających pożyczek i lombardów – informuje Sally Causer, koordynatorka Social Policy w SCAB. – Mapa stała się przedmiotem analizy z władzami dzielnicy problemu gwałtownego rozwoju firm, które przyczyniają się do wzrostu zadłużenia mieszkańców. Urząd zaczął dzięki temu planować zmianę polityki wynajmu lokali użytkowych.

Każde Biuro Porad Obywatelskich jest częścią tworzonych lokalnie systemów wsparcia dla obywateli. W ich skład zależnie od miasta wchodzą organizacje pozarządowe i najważniejsze instytucje państwowe lub samorządowe, a często także kancelarie prawne, instytucje finansowe i firmy. SCAB należy do Southwark Legal Advice Network. Sieć tworzy kilka kancelarii prawnych, organizacje takie jak Southwark Refugee Project, Multi Lingual Community Rights Shop i Afro Asian Advisory Service oraz wydział urzędu dzielnicy odpowiedzialny za sprawy społeczne (Southwark Council Community Engagement Department). Celem sieci jest zwiększenie dostępu do bezpłatnego wsparcia osób ze środowisk zagrożonych marginalizacją, a także stworzenie systemu szkolenia doradców.

W ubiegłym roku SCAB pomógł 11,484 klientom, którzy zgłosili 22 680 problemów. Najwięcej spraw dotyczyło zasiłków (28 proc.). Jest to związane nie tyle z biedą, co raczej z rozbudowanym systemem opieki społecznej. By zrozumieć jego złożoność, wystarczy wziąć do ręki przewodnik po zasiłkach. Przewodnik waży kilka kilogramów i liczy blisko półtora tysiąca stron. Harry Potter to przy nim nowelka.

W Wielkiej Brytanii zasiłki dostają nawet osoby dobrze sytuowane. Jeszcze rok temu zasiłek na dziecko (child benefit) w pełnej kwocie 20,30 funtów tygodniowo dostawali opiekunowie zarabiający powyżej 50 000 funtów rocznie. W tym roku kwota wsparcia dla tej grupy została zmniejszona. Jak podał dziennik Guardian z różnych zasiłków korzysta 20,3 miliona rodzin (64 procent), a w co trzeciej rodzinie zasiłki stanowią przynajmniej połowę domowego budżetu. Aplikowanie o świadczenia, naliczanie należnych kwot, wstrzymywanie wypłat w ramach kary, a przede wszystkim zgłaszanie zmian o sytuacji finansowej to najsłabsze punkty systemu, z którymi mieszkańcy mają najwięcej problemów.

– Mieliśmy przypadek klientki, która przez pięć lat dostawała zbyt duże zasiłki. Działo się tak, ponieważ nie zgłosiła, dodatkowych godzin pracy, a tym samym wyższego dochodu – opowiada Joe Clark, doradca specjalizujący się w zadłużeniu. – Nie była w stanie zwrócić 32 000 funtów nadpłaty. Przyszła do nas po poradę dopiero gdy wyszła warunkowo z więzienia. Sąd nie anulował jej zaległości.

Podobnych przypadków paradoksalnego zadłużania obywateli przez państwo jest wiele. To jedna z wad systemu, na którą zwracają uwagę Biura Porad Obywatelskich. Nadpłaty zasiłków są zbyt późno wyłapywane i egzekwowane. Między innymi dlatego zadłużenie zajmuje drugie miejsce w zestawieniu najczęściej zgłaszanych problemów (20 procent spraw). Odpowiedzialność za długi leży jednak głównie po stronie obywateli. Znaczna część pobierający zasiłki nie zgłasza zmian swojej sytuacji licząc na to, że nikt nie doliczy się wyższego dochodu, a tym samym uda się pobierać zasiłki w pierwotnie przyznanej kwocie. Do tego mieszkańcy Londynu nierozważnie korzystają z ofert wyjątkowo licznych w tym mieście zakładów bukmacherskich, lombardów i firm udzielających wysokooprocentowanych pożyczek krótkoterminowych.

Głównym zagrożeniem związanym z zadłużeniem jest ryzyko bezdomności, a problemy mieszkaniowe to trzeci najczęściej pojawiający się problem (12 procent spraw). W efekcie napływu ogromnej liczby imigrantów (w Wielkiej Brytanii osiedla się każdego roku ok. 150-200 tys. osób) i nagłego skoku przyrostu naturalnego, poważnym problemem w Londynie stało się przeludnienie. Ceny nieruchomości i najmu poszybowały do poziomu co najmniej 2-3 razy wyższego niż w innych brytyjskich miastach. Brakuje mieszkań socjalnych, a nawet miejsc w hostelach dla bezdomnych rodzin z dziećmi. Dodatkowe problemy dla mieszkańców stworzył nowy system naliczania zasiłku mieszkaniowego, który zmusił wiele rodzin do zamiany mieszkań na mniejsze lub wynajęcia części pokoi.

Pozostałe problemy, z jakimi zgłaszają się klienci to sprawy związane z zatrudnieniem (8 procent) oraz imigracją (5 procent).

Southwark Citizens Advice Bureaux zatrudnia tylko kilku etatowych doradców, którzy pełnią rolę konsultantów (supervisor) dla osób pierwszego kontaktu i doradców-wolontariuszy lub doradzają w ramach specjalistycznych projektów, tj. praca z osobami zadłużonymi. Fundamentem organizacji jest praca wolontariuszy, którzy stanowią ok. 80 procent liczącego 180 osób zespołu. Doradcy – wolontariusze są rekrutowani wśród studentów prawa i emerytowanych urzędników.

Kandydaci na doradców rozpoczynają przygotowanie od praktyki na stanowisku osoby pierwszego kontaktu. Muszą na nią poświęcić dwa dni w tygodniu, po 7 godzin dziennie. Całość kończy się egzaminem.

Spośród najbardziej doświadczonych osób pierwszego kontaktu rekrutowani są doradcy. Awans musi być poprzedzony kolejnymi szkoleniami oraz praktyką.

W zakresie szkolenia SCAB dąży do samowystarczalności, która pozwala zaoszczędzić wydatki na zewnętrzne treningi, a nawet zaoferować odpłatną usługę szkolenia dla innych biur – mówi Emma Cross, managerka SCAB. – Wewnętrzny system szkolenia opiera się na wzajemnej wymianie doświadczeń i korzystaniu z wiedzy emerytowanych urzędników lub specjalistów z różnych dziedzin.

Duże znaczenie w procesie przygotowania doradców do pracy oraz późniejszego aktualizowania wiedzy mają konferencje i robocze spotkania z przedstawicielami poszczególnych urzędów i organizacji. Dzięki nim doradcy są na bieżąco informowani o planowanych zmianach w przepisach i sposobie ich interpretacji.

Każdego dnia, od poniedziałku do piątku jedno z dwóch biur należących do Southwark Citizens Advice Bureaux prowadzi tzw. drop in sessions. Klienci zgłaszający się osobiście i telefonicznie są wówczas rejestrowani przez recepcjonistę, a następnie przyjmowani przez osobę pierwszego kontaktu. Podczas każdej takiej sesji, rozpoczynającej się zawsze o 9 rano, zespół musi obsłużyć od 50 do 70 osób. Dlatego osoby pierwszego kontaktu pracują równolegle w sześciu odizolowanych pomieszczeniach. Każda z nich ma 10 minut na wysłuchanie problemu i zebranie potrzebnych danych. Następnie po konsultacji z konsultantem udziela podstawowych informacji, kieruje klienta do organizacji specjalizującej się w danym temacie lub umawia go na spotkanie z doradcą.

Pomocna w pracy osób pierwszego kontaktu i doradców jest strona www.adviceguide.org.uk, która jest prowadzoną przez Związek (Citizens Advice) i na bieżąco aktualizowaną bazą informacji niezbędnych do udzielenia pomocy w najważniejszych dziedzinach, a także wewnętrzna strona www.cablink.org.uk, na której dostępne są materiały szkoleniowe. Doradcy pomagający w zakresie zadłużenia mogą też korzystać ze stworzonego specjalnie dla nich kalkulatora długów, obliczającego możliwości w zakresie konsolidacji pożyczek i rozkładania płatności na raty. Dzięki temu klient „od ręki” dostaje proponowane alternatywne plany wyjścia z zadłużenia.

Udzielone i wprowadzone do bazy danych porady są weryfikowane zdalnie przez centralę brytyjskiego Związku Biur Porad Obywatelskich. Każde biuro dostaje informację o osiągniętych wynikach. Brytyjski związek opracował minimalne wskaźniki jakości porad, które każde z biur musi osiągnąć. W przeciwnym razie grozi utrata członkowstwa.

Podobnie jak w Polsce, każde z biur we własnym zakresie pozyskuje fundusze na działalność. Głównymi partnerami są tu samorządy. Umowy o finansowaniu działalności są podpisywane na okres od dwóch do pięciu lat. Współpraca Biur Porad Obywatelskich z lokalnymi urzędami, ale także HMRC (odpowiednik polskiego urzędu skarbowego) i Department for Work & Pensions (brytyjski ZUS) jest bardzo bliska z uwagi na długoletnią tradycję i wypracowane przez lata mechanizmy współdziałania. Partnerstwo organizacji, którego liderem jest SCAB dostało w tym roku prawie milion funtów na 5-letni projekt poprawy kondycji finansowej najemców mieszkań socjalnych.

Drugim ważnym sponsorem jest The National Lottery, czyli odpowiednik polskiego Totalizatora Sportowego. Poza tym biura pozyskują pieniądze na specjalistyczne projekty od fundacji i firm wspierających konkretne obszary. SCAB prowadzi poradnictwo dla osób chorych na nowotwory, w ramach trwającej już kilka lat współpracy z fundacją Macmillan Cancer Support. Doradca odwiedza osoby chore w szpitalu i pomaga rozwiązać towarzyszące chorobie problemy z zadłużeniemi, wystąpieniem o różnego rodzaju świadczenia. Pieniądze na projekty związane z zadłużeniem przekazują głównie banki i spółdzielnie mieszkaniowe, które traktują to jako formę inwestycji, zwracającej się w postaci spłaconych zaległości i kredytów.

---

Marcin Urban - autor artykułu jest pracownikiem Biura Porad Obywatelskich w Koszalinie. Dzięki Programowi „Uczenie się przez całe życie” Grundtvig wziął udział w trzymiesięcznym stażu w Southwark Citizens Advice Bureaux w Londynie. Projekt został uznany przez Grantodawcę za przykład dobrej praktyki.

Artykuł powstał w ramach projektu „Opracowanie kompleksowych i trwałych mechanizmów wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce", realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego