Publicystyka - ngo.pl

5 sierpnia 2015 r. Sejm rozpatrzył poprawki Senatu do ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa, ostatecznie ustalając treść rządowej propozycji. Ustawa czeka teraz na podpis prezydenta Andrzeja Dudy. Projekt uchwalono zgodnie – głosowali za nim zarówno posłowie koalicyjni jak i opozycyjni – i nie należy się spodziewać, że nowy Prezydent odmówi podpisania. Wszystko wskazuje więc na to, że system pomocy prawnej ruszy od nowego roku z blisko 100. milionowym budżetem. Wsparcie w 1500 punktach pomocy prawnej otrzymają osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej, posiadające Kartę Dużej Rodziny, kombatanci i osoby represjonowane, weterani, młodzi (osoby, które nie ukończyły 26 lat), seniorzy (osoby, które ukończyły 65 l.) oraz ofiary klęsk i katastrof.

Organizacją punktów zajmą się powiaty. Ustawa zakłada, że połowa punktów w danym powiecie powstaje w lokalach samorządowych (gminnych lub powiatowych) i w miejscach tych pomoc świadczą adwokaci i radcy prawni. Powiat corocznie zawiera porozumienia z okręgowymi radami adwokackimi i okręgowymi izbami radców prawnych, dotyczące tego zadania. Pozostałe punkty powinny być prowadzone przez organizacje pozarządowe.

Ustawa "rezerwuje" dla NGO-sów połowę zaplanowanych punktów. Organizacje do prowadzenia punktów będą wyłaniane co roku w otwartych konkursach. Organizacja będzie musiała spełnić opisane w ustawie warunki:

• posiadać co najmniej dwuletnie doświadczenie w wykonywaniu zadań wiążących się z udzielaniem porad prawnych lub informacji prawnych,
• przedstawić zawarte umowy lub promesy ich zawarcia z osobami, które będą udzielać pomocy (adwokatem, radcą, doradcą podatkowym lub osobą po studiach prawniczych z odpowiednim doświadczeniem),
• gwarantować należyte wykonanie zadania co oznacza zapewnienie poufności i zapobieganie konfliktowi interesów.

Ustawa przewiduje sytuacje, w których nie uda się wyłonić organizacji do prowadzenia punktów. Wtedy "wracają do puli" i obsługują je osoby wskazane przez samorządy prawnicze. Ustawa nie gwarantuje więc organizacjom pozarządowym prowadzenia połowy z 1500 punktów, a jedynie stwarza im taką możliwość. Może się więc okazać, że powstanie znacznie mniej punktów NGO-sowskich. Ustawa nie wskazuje z jakiego powodu może dojść do "nie wyłonienia" organizacji. Wydaje się, że samorząd będzie miał tu sporą swobodę działania.

Ustawa wyraźnie opisuje kiedy mają ruszyć przygotowania do startu systemu. W artykule 26 wskazuje się październik 2015 r. jako miesiąc, w którym samorządy zawierają porozumienia z okręgowymi radami adwokackimi i okręgowymi izbami radców. Na wybór organizacji starostwa mają czas do 15 grudnia 2015 r. To oznacza, że konkursy dla NGO-sów na prowadzenie punktów pomocy prawnej powinny zostać ogłoszone nie później niż na przełomie października i listopada. Zostały więc 2-3 miesiące, w tym jeden miesiąc wakacyjny. To niewiele czasu, biorąc pod uwagę, że mamy do czynienia z zupełnie nową regulacją. Zarówno samorządy, jak i organizacje zainteresowane świadczeniem pomocy, już teraz powinny rozpocząć przygotowania do jesiennych konkursów, nie czekając na podpis pod ustawą i jej publikację. Dla organizacji szczególnie ważne wydaje się nawiązanie współpracy z osobami, które wg ustawy spełniają warunki do udzielania pomocy.

Katalog zarzutów, które środowisko organizacji poradniczych formułowało wobec zaproponowanego systemu, nie zmienił się (o zarzutach pisaliśmy wielokrotnie m.in. w wiadomości: Ustawa o nieodpłatnej pomocy prawnej. Finisz). Dla porządku przypomnijmy, że chodzi tu o zły krąg adresatów, nieadekwatnie do potrzeb zdefiniowaną pomoc prawną, arbitralnie dobranych realizatorów pomocy, brak realnych mechanizmów monitorowania. Jednak główna obawa, którą od samego początku wyrażały organizacje recenzujące projekt, dotyczyła zaniechania przez samorządy finansowania działań poradniczych.

Obawa ta jest wciąż aktualna – konsultacje na poziomie rządu oraz prace w Sejmie nad przedłożeniem nic tu nie zmieniły. Nie trudno przewidzieć jak zachowają się samorządy – mechanizm jest prosty – argumentowały NGO-sy i pozarządowi eksperci. Kiedy do administracji lokalnej trafią pieniądze na zorganizowanie punktów pomocy prawnej, w oparciu o wskazania z ustawy, uzna ona, że zapotrzebowanie na pomoc prawną na jej terenie jest już zaspokojone. W budżetach samorządowych nigdy nie ma za wiele środków. Z takiej okazji do zrobienia oszczędności zrezygnują zapewne nieliczni. Koalicje z samorządowcami dotyczące finansowania poradnictwa zawsze były priorytetem dla lokalnych NGO-sów. Budowano je latami. Ten dorobek zostanie zaprzepaszczony. Odgórne finansowanie niedoskonałych i źle adresowanych (w ocenie trzeciego sektora) porad w ramach systemu nieodpłatnej pomocy prawnej oznacza zakręcenie (jeśli nie urwanie) kurka ze środkami samorządowymi przeznaczanymi na pomoc prawną i poradnictwo w NGO-sach. Kurka, z którego i tak nigdy nie tryskał zbyt obfity strumień.

Od wiosny 2015 r. do krytyki ustawy – choć z zupełnie innej pozycji – przyłączają się środowiska prawnicze. Korporacje, początkowo dobrze oceniające projekt (ponieważ ugruntowywał on ich monopol na świadczenie pomocy prawnej), po dopuszczeniu do świadczenia wsparcia ngo-sów, zmieniły front. Adwokaci i radcy zaczęli przekonywać, że tylko oni są w stanie świadczyć pomoc profesjonalnie. To co się będzie działo w NGO-sach, będzie gorszą formą pomocy, może nawet wyrządzić komuś krzywdę – przekonuje palestra. Po uchwaleniu projektu przez Sejm (czerwiec 2015 r.) nasilają się komentarze dotyczące zaniżonych kosztów świadczenia usług oraz obowiązków jakie nałożono na samorząd prawniczy. Prawnicy nie chcą pracować za darmo i "społecznie" - tak oceniają proponowane w ustawie stawki. Przedstawia się opinie o niezgodności ustawy z konstytucją i regulacjami europejskimi. System ma naruszać swobodę świadczenia usług, zmuszając do pracy za ustalone odgórnie (a nie rynkowo) stawki. Padają zapowiedzi obywatelskiego nieposłuszeństwa, które ma polegać na niewyznaczeniu przez samorządy prawnicze osób mających udzielać pomocy (niesporządzaniu listy takich osób).

Ustawodawca przewidział sytuację, kiedy nie udaje się stworzyć punktów w oparciu o zasoby trzeciego sektora. W takiej sytuacji palestra przejmuje punkty NGO-sów. Jednak ruchu odwrotnego nie przewidziano i organizacje nie mogą wyręczyć adwokatów i radców, w świadczeniu porad w punktach zarezerwowanych dla korporacji. Byłaby to prawdziwa niespodzianka, gdyby w styczniu 2016 r. na placu boju o pomoc prawną dla osób, które na to nie stać, pozostały tylko NGO-sy, a na zmianę nierównych zasad tworzenia punktów byłoby za późno.

______________________________
Kształt nowego systemu – zarys

Ustawa o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej oferuje obywatelom, których na to nie stać, uzyskanie pomocy prawnej. Chodzi o pomoc na etapie przedsądowym, kiedy np. mamy problem w kontakcie z urzędem, nie rozumiemy skierowanego do nas pisma, dziedziczymy spadek i nagle ktoś żąda od nas spłacania długów, o których nic nie wiemy. Wsparcie uzyskamy w punktach pomocy prawnej. Powstanie ich ponad 1500 i powinny zacząć działać już od początku 2016 r. Punkty zorganizują powiaty. Powstaną w miejscach wygospodarowanych przez samorząd – najczęściej prawdopodobnie w pomieszczeniach starostwa czy gminy (w takich punktach pomagać będą adwokaci i radcy prawni) albo w siedzibach organizacji.

Definicja pomocy prawnej (zakres pomocy)

Art. 3. 1. Nieodpłatna pomoc prawna obejmuje:

1) poinformowanie osoby uprawnionej o obowiązującym stanie prawnym, o przysługujących jej uprawnieniach lub o spoczywających na niej obowiązkach lub
2) wskazanie osobie uprawnionej sposobu rozwiązania jej problemu prawnego, lub
3) udzielenie pomocy w sporządzeniu projektu pisma w sprawach, o których mowa w pkt 1 i 2, z wyłączeniem pism procesowych w toczącym się postępowaniu przygotowawczym lub sądowym i pism w toczącym się postępowaniu sądowoadministracyjnym, lub
4) sporządzenie projektu pisma o zwolnienie od kosztów sądowych lub ustanowienie pełnomocnika z urzędu w postępowaniu sądowym lub ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego w postępowaniu sądowoadministracyjnym.

2. Nieodpłatna pomoc prawna nie obejmuje spraw:
1) podatkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej;
2) z zakresu prawa celnego, dewizowego i handlowego;
3) związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, z wyjątkiem przygotowania do rozpoczęcia tej działalności.

Uprawnieni do otrzymania wsparcia

Art. 4. 1. Nieodpłatna pomoc prawna przysługuje osobie fizycznej, zwanej dalej „osobą uprawnioną”:
1) której w okresie 12 miesięcy poprzedzających zwrócenie się o udzielenie nieodpłatnej pomocy prawnej zostało przyznane świadczenie z pomocy społecznej na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2015 r. poz. 163 i 693) i wobec której w tym okresie nie wydano decyzji o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia lub
2) która posiada ważną Kartę Dużej Rodziny, o której mowa w ustawie z dnia 5 grudnia 2014 r. o Karcie Dużej Rodziny (Dz. U. poz. 1863), lub
3) która uzyskała zaświadczenie, o którym mowa w ustawie z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 2014 r. poz. 1206 oraz z 2015 r. poz. 693), lub
4) która posiada ważną legitymację weterana albo legitymację weterana poszkodowanego, o których mowa w ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. o weteranach działań poza granicami państwa (Dz. U. Nr 205, poz. 1203), lub
5) która nie ukończyła 26 lat, lub
6) która ukończyła 65 lat, lub
7) która w wyniku wystąpienia klęski żywiołowej, katastrofy naturalnej lub awarii technicznej znalazła się w sytuacji zagrożenia lub poniosła straty.

Rządowy projekt ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa, przebieg procesu legislacyjnego, sejm.gov.pl
http://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=3338