Publicystyka - ngo.pl

Przyszłość ekonomi społecznej wymaga włączenia się w podstawowy nurt rozwojowy, aby nie pozostać rezerwatem czy zbiorem kilkudziesięciu dobrych praktyk, zastępujących polityki publiczne państwa. Czy się to uda zależy od zaangażowania wielu osób i wielu środowisk.

W Polsce powstało już tysiące programów i strategii. Większość z nich zapewne straciła na aktualności niedługo po ich przyjęciu. Często przyjmowano stosowny dokument tylko dlatego, że przepisy tego wymagały lub wypadało dobrze wypaść w ramach różnych dobrych praktyk. Jednak ich użyteczność pozostawiała wiele do życzenia. Proponowane kierunki działań albo stanowiły wyobrażenia oderwane od możliwości instytucji, która je przyjmowała, albo odwrotnie, dopasowywane było do posiadanych środków finansowych.

Wiele jednak zmieniło się wskutek przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Włączenie w działania na rzecz Europejskiego Modelu Społecznego, to również umiejętność zrozumienia faktu, że politykę społeczną realizuje się nie w jednym roku budżetowym, czy jednej kadencji, ale jest to proces wieloletni. Ciekawe, że ci, którzy zdają sobie sprawę z tego, że budowanie autostrady wymaga wieloletniego planowania, nie byli w stanie zrozumieć, że w sferze społecznej jest podobnie.

Impulsem było pojawienie się środków Europejskiego Funduszu Społecznego, czy Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Otrzymaliśmy środki na siedem lat i oczywistym było, że oczekiwano, iż będziemy wiedzieli co wyniknie z konkretnych wieloletnich wydatków na określone działania. I co więcej, że będą one skorelowane z działaniami krajowych władz publicznych.

Niestety, wiele przedsięwzięć z okresu 2007-2014 okazało się działaniami chybionymi lub zmarnowanymi. Niektórzy uznali, że pojawił się znakomity sposób na łatanie „dziur budżetowych” bez potrzeby zmian systemowych. Efekty są widoczne dzisiaj. Brak właściwej diagnozy spowodował nieprecyzyjne działania. Nieprecyzyjne działania spowodowały zaś brak realnych efektów. Natomiast brak efektów, pokazujących możliwość zmiany społecznej, nie wzmacniał woli politycznej do działań systemowych.

Jednak błędów nie popełnia tylko ten, co nic nie robi. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego wzięło się solidnie do pracy dokonując analizy systemu zarządzania strategicznego. Następnie przeprowadzono zmiany prawne w zakresie programowania oraz uporządkowano system programowania strategicznego. Efektem było zejście z ponad 400 strategii do strategii długookresowej, średniookresowej i dziewięciu strategii horyzontalnych. Podobnie zredukowano system programowania na poziomie wojewódzkim – do jednej strategia rozwoju województwa.

Strategie mają wskazywać działania priorytetowe, zaś realizacja ma następować poprzez programy rozwoju i programy operacyjne. Oczywiście różnica między tymi programami jest zasadnicza. Te pierwsze obejmują całokształt działań publicznych, te drugie obejmują działania współfinansowane ze środków Unii Europejskiej.

Pracując nad przyszłością ekonomii społecznej w ramach Zespołu ds. rozwiązań systemowych ekonomii społecznej, zastanawialiśmy się jak znaleźć swoje miejsce w nowej architekturze programowania. Było to istotne z powodu bardzo mocnego eksponowania ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych w dokumentach europejskich programujących rozwój do 2020 roku.

Przede wszystkim zadbaliśmy, aby w strategiach rozwoju znalazło się miejsce dla ekonomii społecznej w różnych wymiarach. Nie chodziło bowiem o uznanie, że „ekonomia ważną jest” ale ujęcie jej w rożnych merytorycznych kontekstach: polityki regionalnej, polityki społecznej, rozwoju wsi, rozwoju gospodarczego. W dużym skrócie, chodziło o trzy obszary: aktywizację zawodową osób pozostających bez pracy, rozwój lokalny oraz przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. W tym ostatnim przypadku, prestiżowa Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego wskazała na „rozwój działań ekonomii społecznej, w tym przedsiębiorstw ekonomii społecznej, które spełniają funkcje w zakresie integracji społecznej, poprawy bądź uzupełniania usług publicznych oraz rozwoju wspólnot lokalnych”;

Instytucjonalnie problematyka znalazła się też w Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego, gdzie wskazano, kierunek dalszej operacjonalizacji działań.

Drugim krokiem było rozpoczęcie prac nad programem rozwoju zapowiedzianym w Strategii. Dlaczego program rozwoju, a nie program operacyjny? To proste. Program rozwoju ma objąć działania zarówno prawne, edukacyjne, organizacyjne i finansowe. Współfinansowanie z UE to tylko jeden z elementów, który musi znaleźć swoje oparcie w działaniach systemowych, a nie incydentalnych projektach. Projekt takiego dokumentu został przygotowany i przekazany do opinii publicznej celem przedyskutowania zawartej tam koncepcji. Można go przeczytać m.in. na stronie Pozytek.gov.pl czy też Ekonomiaspoleczna.pl. Program ma określić całokształt działań publicznych, w szczególności realizowanych na poziomie krajowym jak i regionalnym. Istotnym elementem różniącym ten program od dotychczas przygotowywanych ma być plan finansowy, który jest ściśle powiązany ze wskaźnikami realizacji. Krótko mówiąc, program ma stworzyć realne i policzalne perspektywy inwestycji społecznych.

Pomimo tworzenia krajowych strategii i programów, jasne jest, że wiele z działań realizowanych będzie na poziomie regionalnym. Dlatego ta sama praca, dotycząca planowania strategicznego, musiała zostać wykonana na poziomie wojewódzkim. Niezbędne było funkcjonalne ujęcie problematyki ekonomii społecznej w strategiach rozwoju województw. Funkcjonalne, czyli włączone w kontekst rozwojowy. Ponieważ w przypadku województw mamy do czynienia z jednym zintegrowanym dokumentem strategicznym, ważne jest znalezienie w nim właściwego miejsca, które musi mieć swoje merytoryczne uzasadnienie. Nie chodzi tu – mówiąc żartobliwie – o zapis „…lub ekonomia społeczna”.

Zanim przejdziemy do konkretów musimy odbyć środowiskową dyskusję, czy kontekst integracji i włączenia społecznego jest jedynym elementem. Krajowy Program nakreśla pewną wizję systemu wsparcia, jak również kierunki ekspansji przedsiębiorstw społecznych: zrównoważony rozwój, solidarność pokoleń oraz integrację społeczną. Jednak to na poziomie regionu musi zostać szczegółowo określone, co i jak chce się wspierać, promować i rozwijać. To wymaga poważnej dyskusji, zastanowienia się w zupełnie inny sposób nad kierunkami rozwoju i konkretnymi przedsięwzięciami. Co więcej, program taki nie może zawisnąć w urzędowej próżni. Bez przedyskutowania go z partnerami i środowiskami obywatelskimi, nie będzie on uznawany za nasz wspólny.

To wszystko wymaga dużego wysiłku, bowiem nikt tego dotychczas nie wymagał. Aby wesprzeć to działanie, umożliwiono sfinansowanie przygotowania programu w ramach projektu EFS Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej (Poddziałanie 7.1.3.), w resorcie pracy przygotowano wspólne wytyczne, a dodatkowo umożliwiono eksperckie wsparcie województw. Cześć województw, jak zachodniopomorskie, czy warmińsko-mazurskie przystąpiła rychło do pracy. Dołączyły również inne województwa. W zasadzie zrąb programów gotowy jest w trzynastu województwach. W tyle – z różnych powodów – pozostały województwa: śląskie, łódzkie i mazowieckie, choć jest nadzieja, że niebawem dogonią pozostałe.

Teraz przed nami drugi etap prac polegający na stworzeniu planów finansowych, skorelowanych ze wskaźnikami. Ten proces również nie jest prosty. Co więcej, nie jest on również znany w dotychczasowych metodologiach budżetowych, gdzie przecież dopiero od niedawna funkcjonują wieloletnie prognozy finansowe. Istotny będzie również wzajemny przegląd i korygowanie programów regionalnych w kontekście programowania krajowego. Jedno jest tylko jasne. W obliczu negocjowania z Komisją Europejską kontraktów partnerskich umożliwiających finansowanie inwestycji społecznych, wygra ten kto będzie najbardziej przygotowany, kto będzie operował konkretami i zapewni, że środki europejskie wzmocnią działania krajowe, a nie będą tylko wypełnieniem braków. I, co najważniejsze, stanowią inwestycję, która bez wsparcia europejskiego będzie dalej się rozwijać.

Czy tak się stanie? To nie zależy tylko od woli politycznej, środków unijnych, czy norm prawnych, ale od wysiłku nas wszystkich – ludzi ekonomii społecznej. I nie jest to banał, ale fakt, który dotrze do nas albo dziś, albo poniewczasie gdy będziemy żałować. Dlatego nie ma sensu dyskutować, po co nam programy, ale zastanówmy się jak włączyć się w ich ostateczne przygotowanie. Inaczej ktoś przygotuje naszą przyszłość za nas.

Foto: Wiertz Sébastien na licencji CC BY-NC-ND 2.0