Niemal wszystkie podstawowe usługi społeczne zostały zapoczątkowane przez organizacje dobroczynne. Przez wieki sposób ich funkcjonowania ulegał zmianom, w każdym państwie wyglądało to inaczej, co oczywiście znalazło odbicie we współczesności. Jak kształtowały się losy organizacji społecznych, w jaki sposób wykonywały swoje zadania, jak funkcjonują we współczesnym świecie i w świadomości społecznej?
Najpierw Kościół i bractwa zakonne, a od XI w. także organizacje świeckie, wspierały osoby najsłabsze ekonomicznie i społecznie. W myśl popularnej wówczas doktryny miłosierdzia, prowadzona była także indywidualna działalność filantropijna.
W XVI- i XVII- wiecznej Europie znacznie wzrosła liczba ubogich i potrzebujących pomocy, między innymi wskutek klęsk głodu, epidemii i wojen. Wtedy właśnie przyjęto rozwiązania prawne, które wprowadzały obowiązkowe podatki na rzecz biednych. W 1601 r. w Anglii parlament uchwalił Prawo o Dobroczynności, które normowało podział odpowiedzialności między władzami lokalnymi a organizacjami dobroczynnymi i filantropijnymi w zakresie pomocy najuboższym. Władze miejskie przejęły cześć przytułków i szpitali od organizacji kościelnych.
XVIII stulecie określane jest mianem „złotego wieku” w historii filantropii. Rosnące znaczenie indywidualnej filantropii stanowiło potwierdzenie prestiżu społecznego, bogactwa i władzy ówczesnych elit.
Na przestrzeni kolejnych dziesięcioleci, różnie kształtowała się kwestia pomocy potrzebującym. We Francji na przykład, w wyniku wielkiej rewolucji, wprowadzono drastyczne ograniczenia działalności organizacji dobroczynnych, ale od XIX w. zaczęły stopniowo odradzać się stowarzyszenia i towarzystwa wzajemnej pomocy. W XIX - wiecznej Anglii interwencja państwa przewidywała zaostrzenie polityki wobec ubogich. Najważniejszą rolę w niesieniu im pomocy na terenie Wielkiej Brytanii odgrywała sieć Towarzystw Organizacji Dobroczynności.
W Ameryce przez długi czas funkcjonowano wedle koncepcji, że działania opiekuńcze powinny stanowić domenę prywatnej inicjatywności.
Pod koniec XIX w., okazało się jednak, że dotychczasowe formy wsparcia nie są wystarczające i nastąpił znaczny wzrost interwencjonizmu państwa.
Powojenne doświadczenia demokracji zachodnich pokazują, że organizacje społeczne odgrywają istotną rolę nie tylko w wypełnianiu luk w działalności innych instytucji oraz inicjowaniu nowych form usług, ale są one pełnoprawnym podmiotem polityki społecznej. Odgrywają także istotną rolę nośnika reform społecznych, politycznych i ekonomicznych, stanowiąc wpływową siłę społeczną, broniącą praw różnych grup ludności.
Współcześnie, są kraje, w których działalnością socjalną zajmuje się głównie sektor państwowy. W Szwecji istnieje 180-200 tys. organizacji pozarządowych, utrzymujących się głównie z dotacji państwowych. Większość z nich zajmuje się edukacją, rozwijaniem zainteresowań, polityką, sportem, wielorodzinnym budownictwem spółdzielczym, rynkiem pracy. Program socjalny znajduje się głównie w gestii państwa, choć w ostatnich latach odradzają się podmioty zajmujące się ochroną zdrowia i pomocą społeczną, między innymi ze względu na starzenie się społeczeństwa.
W Polsce, podobnie jak w innych krajach Europy Środkowej po II wojnie światowej, działalność organizacji społecznych zwiększyła swój zasięg. Zmiany ustrojowe i nowe rozwiązania prawne stworzyły korzystniejsze warunki dla rozwoju inicjatyw społecznych. Po latach pozostawania w cieniu dynamicznie rozwijającego się państwa opiekuńczego, nastąpił wzrost ich znaczenia w życiu publicznym, także jako podmiotu polityki społecznej. Działanie organizacji pozarządowych w Polsce gwarantuje Konstytucja RP z 1997 r. Dzisiaj jedną z podstawowych form organizacji, prowadzących działalność społecznie użyteczną jest fundacja.
Ilość podmiotów działających w sektorze non-profit wzrasta (według badań GUS). Dlaczego organizacje społeczne są tak bardzo potrzebne? Mechanizmy gospodarki rynkowej okazują się zawodne w zakresie realizacji zadań publicznych, podobnie rząd w ustroju demokratycznym może realizować tylko te programy, które są popierane przez przeciętnego wyborcę. Organizacje społeczne docierają do sfery tych działań, których nie realizuje rynek ani sektor publiczny. Mają także istotną funkcję psychologiczną – ułatwiającą adaptację jednostek do warunków współczesnej cywilizacji. Nie bez znaczenia jest fakt, że współpraca sektora publicznego i pozarządowego pozwala na rozwiązywanie problemów bez konieczności rozbudowy administracji państwowej. Organizacje społeczne mają wkład w uzupełnianie funduszy publicznych środkami pozyskiwanymi z sektora prywatnego i ofiarności indywidualnej. Organizacje pożytku publicznego działają na rzecz aktywnego społeczeństwa, motywują ludzi do działania na rzecz społeczności lokalnej i pomagają w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego.
Mimo że pojawiają się trudności, państwo ma obowiązek i możliwość, która daje obustronne korzyści współpracy z organizacjami pozarządowymi, a więc i społecznymi. Realizowana jest w ten sposób zasada pomocniczości i pluralizmu w dziedzinie zabezpieczenia społecznego.
Historia działalności organizacji społecznych przebiegała inaczej w różnych państwach ze względu na odmienności polityczne, kulturowe i ekonomiczne. Nawet na terenie Unii Europejskiej, mimo w miarę ustandaryzowanych rozwiązań prawnych, przyszłość organizacji dobroczynnych nie będzie jednakowa.
Źródła:
Ewa Leś, Organizacje społeczne. Studium porównawcze, Warszawa 1998;
Gazeta.ngo.pl, 05 (71) 2010.
Aldona Gibalska, Andrzej Ogonowski, Fundacje i stowarzyszenia. Zasady funkcjonowania i opodatkowania, Kraków 2010.
Źródło: RCWIP
