Publicystyka - ngo.pl

Wśród najbardziej palących problemów organizacje od lat na pierwszym miejscu wymieniają trudności w zdobywaniu funduszy lub sprzętu niezbędnego do prowadzenia działań. Obecnie opinię tę potęguje kryzys gospodarczy i pogarszające się warunki funkcjonowania III sektora – na problemy finansowe w 2012 roku wskazało 68% badanych, czyli o sześć punktów procentowych więcej niż w 2010.

Zastanawiające są jednak również dwa kolejne, najczęściej wskazywane przez badanych problemy. Na nadmiernie skomplikowane formalności związane z korzystaniem ze środków od grantodawców, sponsorów oraz z Unii Europejskiej wskazało 57% badanych. Nadmiernie rozbudowaną biurokrację administracji publicznej jako problem odczuwa zaś 56% organizacji. W porównaniu do 2010 roku to wzrost o sześć punktów procentowych (w obu przypadkach).

Podobny wzrost odsetka organizacji narzekających na biurokrację i skomplikowane formalności dało się zauważyć w wynikach badania z 2006 roku, w pierwszym badaniu po wprowadzeniu ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (uchwalonej w 2003 roku).

Prawdopodobnie zadziałał wówczas efekt nowości – organizacje musiały przyzwyczaić się do nowych przepisów, które wprowadziła ustawa. Dużą rolę mogła odegrać też akcesja do UE i pierwsze próby zmierzenia się z pozyskiwaniem środków unijnych (innych niż przedakcesyjne).

W kolejnych latach funkcjonowania ustawy organizacje przywykły do nowych przepisów, a odsetek stowarzyszeń i fundacji narzekających na problemy związane z rozbudowanymi formalnościami oraz biurokracją systematycznie spadał (sprawdź wykres). Było tak aż do roku 2010. Jak wobec tego wytłumaczyć ponowne pogorszenie nastrojów w tym zakresie oraz wzrost odsetka organizacji narzekających na opisywane problemy? Można przypuszczać, że nastąpiło spiętrzenie kilku czynników. Dla większości organizacji „winnym” jest prawdopodobnie nowelizacja Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 2010 roku.

Marcin Dadel z Kancelarii Prezydenta uważa natomiast, że ważnym czynnikiem jest też fakt, że badanie nastąpiło w czasie, kiedy pojawiły się pierwsze kontrole projektów finansowanych z EFS (w obecnym rozdaniu).­ O ile stosunkowo łatwo było napisać unijny projekt, w tym np. wymyślić „metodologię kosztów pośrednich”, o tyle biurokracja EFS okazała się niezwykle trudna w praktyce. W 2009 roku nastąpiły też zmiany też w programie FIO (2009 - 2013), wprowadzono np. kwestie horyzontalne, które nie były na początku zrozumiałe, oraz nowe sposoby kalkulacji kosztorysu. Widoczny mógł być też wpływ uchwalenia tzw. ustawy o przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy.

Dodatkowo wymogi, które muszą spełnić organizacje starające się o środki są zróżnicowane w zależności od tego, z jakiego źródła pochodzą pieniądze, a każdy z grantodawców może dokonywać zmian przepisów. Każdy samorząd może np. oprócz wymogów wynikających z powszechnie obowiązującego prawa ustalać własne, lokalne przepisy i procedury regulujące szczegółowo zasady współpracy.

Administracja samorządowa jest dla trzeciego sektora głównym partnerem – kontakty z nią utrzymują niemal wszystkie fundacje i stowarzyszenia, dwie trzecie podejmuje aktywnie działania mające na celu pozyskanie środków ze źródeł samorządowych, a niemal połowa faktycznie je uzyskuje. Kontakty z administracją centralną są o wiele mniej intensywne: kontaktuje się z nią prawie połowa organizacji, jedna czwarta podejmuje działania w celu uzyskania dofinansowania, a tylko jedna ósma ostatecznie je dostaje. Przyjrzyjmy się więc bliżej właśnie relacjom trzeciego sektora i samorządu.

Jakie więc oczekiwania formułują organizacje pod adresem swoich partnerów po stronie samorządowej?

Wśród postulatów zgłaszanych przez przedstawicieli organizacji jednym z najważniejszych było uproszczenie procedur i wymogów formalnych związanych z przyznawaniem i rozliczaniem dotacji. Szczególnie istotne wydaje się uproszczenie formalności przy składaniu wniosków w otwartych konkursach ofert. Przedstawiciele organizacji chcieliby, aby wnioski były krótsze i łatwiejsze do wypełnienia część z nich uważa, że potrzebna jest im przy tym pomoc urzędników. Część oczekuje też umieszczenia na stronach internetowych urzędów instrukcji, jak wypełnić wniosek lub też zatrudnienia konsultanta – osoby świadczącej tego typu pomoc organizacjom.

Badani wskazywali również na problem związany z rozliczeniami. Obowiązek szczegółowego udokumentowania wydatków podczas rozliczania dotacji rodzi różnego rodzaju problemy, które bywają trudne do przezwyciężenia. Jeden z badanych opisuje następującą sytuację:

"Chcę dać na przykład jajka niespodzianki dzieciom na olimpiadzie gier i zabaw ulicznych. I co muszę zrobić? Zebrać podpisy od wszystkich dzieci – piszących i niepiszących – że jajko dostały. Za złotówkę, czy nie wiem, 2 złote. Kiedyś było tak, że (…) napisał oświadczenie, że wydał 60 jajek niespodzianek, odebrały dzieci. I koniec. A teraz lista. A teraz każde dziecko musi przyjść po odebraniu i tu mi proszę dać podpis, bo ja muszę mieć… to jest chore…"

Stąd też część badanych chciałaby, by projekt był oceniany za efekty a nie tylko na podstawie faktur i innych dokumentów finansowych – czyli by rozliczać się z efektów prowadzonych projektów, a nie udowadniać wydanie każdej złotówki.

"Ja powiem o generalnej zmianie, jakiej oczekujemy. Jest w tej chwili dyskusja, żeby samorządy rozliczały nas za realizację zadania, a nie sprawdzały wszystkie faktury. I wtedy jest sprawa prosta."

"Ale im jest wygodniej rozliczać nas z pieniędzy i z tych kwitków niż z rezultatu. Bo nikomu z nich nie chciałoby się iść po południu, oglądać imprezę, którą kontrolują… oni nie pracują wtedy."

Powszechnie krytykowano również obowiązek osobistego stawienia się w urzędzie za każdym razem, gdy konieczna jest przedstawienie rozliczeń i złożenie wyjaśnień. To generuje koszty przejazdów (mam księgową w jednym mieście, mieszkam w drugim, a urząd jest w trzecim) i zajmuje czas. Niektórzy przedstawiciele organizacji sugerują, że taka forma kontaktu jest przestarzała w dobie e-faktur i rozliczeń elektronicznych.

Respondentom przeszkadza przede wszystkim fakt, że rozbudowane formalności nie pełnią służebnej roli wobec wspólnych przedsięwzięć, tylko nad nimi dominują.

Zdarza się, że ograniczenia formalne są jedynie lokalną specyfiką, a nie powszechnie obowiązującą praktyką. W wielu gminach urzędnicy stosują przepisy zbyt dosłownie, mnożą wymogi i formalności, które z punktu widzenia ustawy nie są wcale konieczne. W tej sytuacji subiektywna ocena obowiązującego prawa w dużej mierze zależy od tego, jak działa ono w praktyce – a więc od tego, jak stosują je lokalni urzędnicy. Wielu badanych przyznaje, że obowiązujące prawo pozwala działać stosunkowo swobodnie – jednak „urzędnik jeśli będzie chciał, to zawsze może zasłonić się ustawą”.

Wśród realnych i potencjalnych czynników mogących zniwelować problemy dotyczące rozbudowanych formalności większość przedstawicieli organizacji wymienia jednak nie zmiany prawa, ale przede wszystkim czynniki „miękkie”, czyli odpowiednie nastawienie ze strony urzędów – otwartość, zaangażowanie, wzajemne zrozumienie i chęć współpracy z organizacjami. Wskazują oni też na istotność dobrych – partnerskich i bezpośrednich relacji z urzędnikami.