Opinia EKES w sprawie wykonania, wyników i ogólnej oceny Europejskiego Roku Osób Niepełnosprawnych 2003 (luty 2006)
Europejski Rok Osób Niepełnosprawnych ogłoszony został decyzją Rady UE z 3 grudnia 2001. Kampania trwała w rzeczywistości niemal półtora roku od momentu rozpoczęcia prac przygotowawczych w połowie 2002 roku oraz dysponowała ograniczonym budżetem środków wspólnotowych w wysokości około 12 milionów euro.
Główne cele Roku Osób Niepełnosprawnych obejmowały podnoszenie
świadomości praw przysługujących niepełnosprawnym oraz zachęcanie
do refleksji i dyskusji na temat środków niezbędnych do
propagowania idei równych szans oraz walki z różnymi formami
dyskryminacji, w obliczu której stają niepełnosprawni w Europie. Za
cel obrano również promowanie i wzmacnianie wymiany dobrych praktyk
i strategii tworzonych na szczeblu lokalnym, krajowym i
europejskim, a także poprawę informowania o niepełnosprawności oraz
propagowanie pozytywnego wizerunku osób niepełnosprawnych.
Na szczeblu europejskim Komisja Europejska podjęła szereg
działań i przeznaczyła środki na sfinansowanie programów
dotyczących młodzieży, edukacji i kultury, jak również inicjatyw w
dziedzinie badań naukowych oraz społeczeństwa informacyjnego.
Ponadto, niektóre instytucje UE, takie jak Parlament Europejski,
Komitet Regionów oraz Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny,
podjęły szczególne inicjatywy w ramach Europejskiego Roku Osób
Niepełnosprawnych 2003.
Inicjatywy na szczeblu krajowym i regionalnym koncentrowały się
głównie na podnoszeniu świadomości praw, poprawie dostępności
zabudowań, zagadnieniach społeczeństwa informacyjnego, transporcie,
pracach nad nowym ustawodawstwem krajowym, sprawozdawczości i
wsparciu dla rodzin osób niepełnosprawnych. Komisja zwraca również
uwagę, że Rok Europejski przyczynił się do wprowadzenia
problematyki niepełnosprawności do programów politycznych.
Sam EKES zaangażował się w szereg inicjatyw w ramach
Europejskiego Roku Osób Niepełnosprawnych 2003. Spośród swoich
członków i urzędników EKES stworzył zespół zadaniowy ds.
niepełnosprawności celem przygotowania i realizacji działań
Komitetu w ramach Roku Europejskiego. Komitet wydał szereg opinii i
udzielał odpowiedzi w ramach przygotowań do Europejskiego Roku Osób
Niepełnosprawnych oraz jego monitorowania i oceny, które
rozpowszechniane były szeroko wśród instytucji europejskich i
zainteresowanych organizacji. Ponadto, EKES zorganizował dwa
seminaria poświęcone zagadnieniom zatrudniania osób
niepełnosprawnych i ocenie Roku Europejskiego 2003.
Rok Europejski stanowił doskonałą okazję do edukacji
społeczeństwa na temat kluczowej roli, jaką przedsiębiorstwa
odegrać mogą dla społecznej integracji niepełnosprawnych, jak
również integracji takich osób na rynku pracy. W wyniku działań
podjętych w ramach Roku Europejskiego coraz więcej firm zatrudnia
osoby niepełnosprawne oraz projektuje swoje produkty i usługi z
myślą o wymogach powszechnej dostępności.
Podczas Roku Europejskiego szczególną aktywność wykazywały
również przedsiębiorstwa społeczne, podejmując setki inicjatyw na
szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim. Szczególnie
interesującym wydarzeniem było opublikowanie przez CEP-CMAF
(Europejska Konferencja Spółdzielni, Towarzystw Ubezpieczeń
Wzajemnych, Stowarzyszeń i Fundacji) we współpracy z EKES-em
przewodnika na temat sposobów, w jakie przedsiębiorstwa społeczne
przyczynić się mogą do integracji społecznej niepełnosprawnych oraz
integracji takich osób na rynku pracy.
W roku 2003 byliśmy także świadkami wystąpień związków zawodowych w
obronie praw pracowniczych osób niepełnosprawnych.
Rok Europejski dopomógł organizacjom uzyskać, względnie
rozszerzyć, udział w procesie podejmowania decyzji, być może dając
osobom niepełnosprawnym większe możliwości występowania w obronie
swoich praw.
Europejski Rok Osób Niepełnosprawnych swój sukces zawdzięcza w
znacznej mierze przyjętemu podejściu oddolnemu. Komunikat Komisji
podkreśla, że inicjatorem i promotorem Roku Europejskiego był
europejski ruch osób niepełnosprawnych, który zaangażował się także
bardzo aktywnie w jego przygotowanie i realizację. Rozczarowuje
fakt, iż takiego samego podejścia nie przyjęto w odniesieniu do
decyzji dotyczących następnych „lat europejskich”, co miało
oczywiste konsekwencje pod względem mobilizacji i zainteresowania
zarówno grup będących adresatami podejmowanych działań, jak i ogółu
społeczeństwa.
EKES wyraża swoje poparcie dla pozytywnej oceny wyników Europejskiego Roku Osób Niepełnosprawnych 2003, który prawdopodobnie był najbardziej udanym Rokiem Europejskim pod względem wyeksponowania i zaangażowania społecznego, dając impuls procesowi opracowywania środków i regulacji prawnych w całej Europie.
EKES chciałby jednak podkreślić, że komunikat Komisji Europejskiej zawiera niewiele informacji na temat inicjatyw na szczeblu krajowym i regionalnym. Należało w nim wskazać istotne projekty lub działania sfinansowane w ramach Roku Europejskiego, mając na celu wspieranie wymiany dobrych praktyk, a także określić, które inicjatywy można by kontynuować, zarówno na szczeblu krajowym, jak i europejskim.
Decyzja o ogłoszeniu roku 2003 Europejskim Rokiem Osób
Niepełnosprawnych przewidywała uczestnictwo krajów EFTA/EEA, krajów
stowarzyszonych z Europy Środkowej i Wschodniej, Cypru, Malty i
Turcji, z których większość wstępowała właśnie do UE lub
kandydowała do przystąpienia. Niemniej jednak komunikat nie podaje
żadnych informacji na temat działań podjętych w wymienionych
krajach, bez względu na fakt podpisania konkretnej umowy z Komisją
Europejską bądź jej brak.
Komunikat wskazuje również, że ilość informacji na temat osób
niepełnosprawnych w mediach wzrosła w 2003 r. o 600%. Interesująca
byłaby możliwość porównania tych wyników z obecnością w mediach
odnotowaną w roku 2004 i 2005 w celu poznania średnio czy nawet
długookresowych efektów przeprowadzonych kampanii
informacyjnych.
Jednym z celów Roku Europejskiego było propagowanie pozytywnego
wizerunku osób w różny sposób niepełnosprawnych. Sprawozdanie
zawiera niewiele danych, które mogłyby sugerować, że sytuacja taka
miała bądź nie miała miejsca, ani czy pracowano nad jakimikolwiek
innowacyjnymi wizerunkami niepełnosprawnych.
Zastosowana metoda postępowania o charakterze zdecentralizowanym
spowodowała, że krajowe władze i komitety przyjmowały szereg
różnych podejść. W niektórych krajach skupiano się na ograniczonej
liczbie projektów o większym zasięgu, podczas gdy w innych
preferowano raczej wspieranie licznych niewielkich inicjatyw
lokalnych. Byłoby ciekawe dowiedzieć się, na ile efektywne okazały
się poszczególne podejścia pod względem dostrzegalności
prowadzonych kampanii, jak również trwałości podjętych
inicjatyw.
EKES odnotowuje także, iż w poszczególnych państwach poziom
zaangażowania politycznego w realizację programu Europejskiego Roku
Osób Niepełnosprawnych na szczeblu krajowym był znacznie
zróżnicowany. Jednakże Komitet z żalem stwierdza, że Komunikat nie
zawiera żadnej analizy dotyczącej przełożenia owego zaangażowania
na dalsze inicjatywy polityczne w danym kraju bądź braku takiego
przełożenia.
Na szczeblu europejskim, podjęto szereg zobowiązań politycznych,
w szczególności na przykład rezolucje Rady w sprawie zatrudnienia i
szkoleń, dostępu do działalności kulturalnej, edukacji oraz
„dostępności elektronicznej”, a także inicjatywy innych instytucji
UE w zakresie dostępności i zatrudnienia. Komisja Europejska
powinna dokonać przeglądu realizacji postanowień wspomnianych
rezolucji w swoim sporządzanym co dwa lata sprawozdaniu na temat
planu działania na rzecz równych szans dla osób
niepełnosprawnych.
Wydarzenia typu „Rok Europejski” muszą być nie tylko okazją do edukowania społeczeństwa czy do świętowania, lecz także punktem wyjścia dla dalszych inicjatyw. Europejski Rok Osób Niepełnosprawnych wzbudził wiele oczekiwań zarówno na szczeblu krajowym, jak i europejskim. Ważne jest, by kampanie informacyjne przekładały się na trwałe praktyki oraz aby zagwarantowano odpowiednią politykę i ramy prawne niezbędne do stawienia czoła wyzwaniom pojawiającym się w trakcie Roku Europejskiego. Kluczowe znaczenie z punktu widzenia kontynuacji nawiązanych partnerstw i innowacyjnych projektów opracowanych w trakcie Roku Europejskiego ma także dostępność odpowiednich środków.
Bliską współpracę z organizacjami zrzeszającymi osoby
niepełnosprawne przy opracowywaniu kampanii informacyjnej w ramach
Europejskiego Roku Osób Niepełnosprawnych należy kontynuować i
wręcz zacieśniać w kontekście Europejskiego Roku na rzecz Równych
Szans 2007, biorąc pod uwagę występujące w tym przypadku
zróżnicowanie zainteresowanych stron. Trzeba koniecznie zadbać, aby
grupom, do których adresowana będzie kampania, pozwolić odczuć, że
jej ramy i narzędzia odpowiadają ich potrzebom, a także by zapewnić
im wpływ na organizowane wydarzenia celem zagwarantowania ich
pomyślnej realizacji.
EKES wzywa Komisję Europejską do dokonania oceny zmian w
regulaminie pracowniczym pod kątem zatrudniania osób
niepełnosprawnych, w ramach Europejskiego Roku na rzecz Równych
Szans 2007. Komitet wzywa również do stworzenia systemu praktyk
zawodowych dla osób niepełnosprawnych. Doskonałą okazją do
dokonania takiego przeglądu może być Europejski Rok na rzecz
Równych Szans 2007.
Zdaniem EKES należy przygotować zalecenia dotyczące
oddziaływania na osoby niepełnosprawne europejskich strategii na
rzecz opieki społecznej, zatrudnienia i kształcenia przez całe
życie. Jest to szczególnie istotne, jako że o osobach
niepełnosprawnych brak jest jakiejkolwiek wzmianki w nowej,
usprawnionej strategii lizbońskiej oraz w krajowych programach
reform przedstawionych w 2005 r. W tym kontekście EKES z
zadowoleniem przyjął dokument roboczy w sprawie uwzględnienia
problematyki niepełnosprawności w strategii zatrudnienia oraz wzywa
Komisję Europejską do dokonania oceny realizacji postanowień
wspomnianego dokumentu.
Zdaniem EKES-u Komisja Europejska powinna opracować we
współpracy z organizacjami zrzeszającymi osoby niepełnosprawne
narzędzie umożliwiające pomiar oddziaływania na osoby
niepełnosprawne, które stosowane będzie w odniesieniu do
prawodawstwa UE, a także przygotować program szkoleń dla urzędników
w różnych dyrekcjach generalnych w zakresie posługiwania się takim
narzędziem.
EKES wzywa Komisję Europejską do wystąpienia z inicjatywą, która
zgromadziłaby urzędników zajmujących się sprawami rynku
wewnętrznego oraz ekspertów reprezentujących organizacje
zrzeszające osoby niepełnosprawne celem opracowania planu
strategicznego.
EKES z zadowoleniem przyjmuje szybkie wykonanie rozporządzenia w
sprawie praw osób o ograniczonej możliwości poruszania się
podróżujących drogą lotniczą, które dopomoże uporać się z
dyskryminacją, z jaką spotykają się osoby niepełnosprawne
podróżując drogą lotniczą, jak również szereg innych inicjatyw
prawodawczych w dziedzinie transportu, promujących również prawa
osób niepełnosprawnych.
Zdaniem EKES-u istnieje potrzeba dalszych uregulowań prawnych
mających na celu walkę z dyskryminacją we wszelkich dziedzinach
leżących w obszarze kompetencji UE oraz z niecierpliwością oczekuje
na wyniki studium wykonalności dotyczącego dalszych inicjatyw
prawodawczych w zakresie niedyskryminacji. Ponadto, Komitet
przekonany jest, że w przyszłym roku pojawi się wniosek dotyczący
dyrektywy odnoszącej się w szczególności do problematyki
niepełnosprawności.
