Przeglądarka Internet Explorer, której używasz, uniemożliwia skorzystanie z większości funkcji portalu ngo.pl.
Aby mieć dostęp do wszystkich funkcji portalu ngo.pl, zmień przeglądarkę na inną (np. Chrome, Firefox, Safari, Opera, Edge).
Publicystyka
Opinia EKES w sprawie wpływu społeczności internetowych na obywateli/konsumentów [listopad 2009]
Marzena Mendza-Drozd (opr.)
Przedmiotem niniejszej opinii jest wpływ społeczności internetowych na obywateli i konsumentów. Społeczności te to przede wszystkim portale internetowe mające na celu tworzenie i skupianie grup osób zajmujących się podobną działalnością lub o wspólnych zainteresowaniach lub też osoby, które chciałyby poznać zainteresowania i działalność innych osób. Strony te dysponują zestawem funkcji pozwalających na interakcje między użytkownikami.
Społeczności internetowe szybko się rozrastają (prawdopodobnie 211 mln osób, czyli ok. ¾ z szacowanej liczby 282,7 mln internautów, korzysta regularnie z tych usług internetowych) i są używane głównie przez młode osoby od 16 roku życia, ale przy raczej niewielkim stopniu lojalności w przypadku niektórych usług. Komisja Europejska szacuje, że społeczności internetowe przyciągają ok. 40 mln regularnych użytkowników w Europie. Należy przy tym zauważyć, że w ubiegłym roku liczba użytkowników wzrosła o ok. 35% i przewiduje się, że do 2012 r. ich liczba zwiększy się ponad dwukrotnie i będzie wynosiła 107,4 mln.
Jednocześnie marki międzynarodowe wykorzystują to nowe zjawisko do reklamowania swych produktów i usług, niekiedy w sposób nieuczciwy. Od czasu kampanii prezydenckiej Baracka Obamy również partie polityczne postanowiły wykorzystywać te nowe usługi, jak zauważono przy okazji ostatnich wyborów do Parlamentu Europejskiego. Nawet sam Watykan założył swoje konto na Facebooku.
Niniejsza opinia zawiera opis najnowszych inicjatyw wspólnotowych, bilans obowiązujących ram prawnych, ocenę możliwości i rodzajów ryzyka związanych z korzystaniem z internetowych portali społecznościowych oraz zalecenia i propozycje działań mających na celu wzmocnienie bezpieczeństwa i stopnia zaufania użytkowników tych środków.
Wpływ społeczności internetowych i związane z nimi ryzyko
Usługi oferowane przez społeczności internetowe są nowym zjawiskiem społecznym, którego elementy technologiczne stale się zmieniają i który w powszechnym odczuciu zmienia sposób interakcji między ludźmi poprzez internet.
Według analizy przeprowadzonej przez ComScore i w celu zrozumienia rozmiarów tego zjawiska wskazuje się, że sam portal społecznościowy Facebook, szósta najczęściej odwiedzana strona internetowa na świecie, odnotowuje ok. 275 mln odwiedzin miesięcznie. W Europie strona Facebook była odwiedzana przez ok. 100 mln osób w lutym br., co oznacza ok. 4 minuty ze 100 spędzanych online i stanowi ponad 30% całkowitego czasu spędzanego w społecznościach internetowych, w porównaniu z jedynie 12% w ubiegłym roku.
Nie da się zaprzeczyć pozytywnym aspektom związanym z rozwojem społeczności internetowych, a szczególnie ich wkładowi w:
- gwarantowanie i korzystanie z wolności słowa w określonych kontekstach społecznych i politycznych;
- tworzenie i łączenie społeczności online;
- spotkania lub ponowne odnajdywanie znajomych i członków rodziny oraz możliwość porozumiewania się między sobą;
- zapobieganie sytuacjom ryzyka dla osób niepełnoletnich oraz możliwość uzyskania przez nich pomocy poprzez społeczności internetowe;
- promocja dóbr i usług oraz wzrost handlu elektronicznego.
Jednakże, niezależnie od wyżej wymienionych pozytywnych aspektów, należy mieć na uwadze ryzyko związane z korzystaniem z internetowych portali społecznościowych w celach nielegalnych lub szkodliwych, szczególnie związanych ze zdrowym rozwojem dzieci i młodzieży, w tym m.in.:
- stwierdzenie traum psychologicznych wynikających z obelg rzucanych za pośrednictwem tych usług;
- molestowanie seksualne dzieci i młodzieży;
- umieszczanie zdjęć i nagrań wideo z nagimi lub półnagimi nastolatkami, przez nich samych lub przez inne osoby;
- wyraźne ogłoszenia o prostytucji i usługach „towarzyskich”;
- wielokrotne naruszanie prywatności oraz honoru i godności osobistej;
- atak na zdrowie fizyczne i psychiczne użytkowników;
- wezwania do przemocy, rasizmu i ksenofobii;
- szerzenie ideologii totalitarnych o charakterze faszystowskim lub pochwała nazizmu;
- samobójstwa młodych ludzi, podobno wynikające z upublicznienia pewnych sytuacji intymnych poprzez tego rodzaju sieci.
Należy także uwzględnić nową generację technologii związanych z portalami społecznościowymi, w szczególności aplikacje umożliwiające geolokalizację ich użytkowników, które wykorzystują technologie rozpoznawania twarzy, co pozwala na przypisanie ich do kont w społecznościach internetowych i nowe możliwości interakcji za pomocą telefonów komórkowych najnowszej generacji.
Ponadto faktem jest, że ten rodzaj sieci może być łatwo wykorzystywany do rozprzestrzeniania wirusów komputerowych, jak w przypadku Twittera podczas weekendu 11-12 kwietnia 2009 r., który automatycznie wygenerował ponad 100 tys. wiadomości, zagrażając nieokreślonej liczbie kont.
W ramach inicjatywy „Forum Bezpieczniejszy Internet” w 2008 r. Komisja przedłożyła do konsultacji publicznej kwestionariusz obejmujący tematykę społeczności internetowych, zaś w otrzymanych odpowiedziach wskazano na cybernękanie, inwazję prywatności oraz uwodzenie jako główne i najczęstsze zagrożenia, na jakie trafiają osoby niepełnoletnie podczas korzystania ze społeczności internetowych.
Jeżeli chodzi o cybernękanie, stwierdza się, że 54% rodziców europejskich wyraża niepokój, że ich dzieci mogłyby paść ofiarą takiej praktyki. Ponad 80% rodziców we Francji, Grecji i Portugalii jest zaniepokojonych, że ich dzieci mogą być obiektem nękania podczas korzystania z internetu lub telefonu komórkowego. Natomiast w niektórych krajach o silnej tradycji obrony praw dziecka oraz edukacji, takich jak Dania, Szwecja i Finlandia, rodzice wykazują większą wiarę w bezpieczeństwo ich dzieci podczas korzystania z internetu; 69% rodziców nie martwi się, że ich dzieci mogą stać się ofiarami cybernękania.
Według wniosków z niedawnej ankiety skierowanej do 2 tys. młodych ludzi w wieku
11-18 lat w Wielkiej Brytanii, jeden młody człowiek na trzech padł ofiarą cybernękania poprzez społeczności internetowe i SMS-y, przy czym dziewczynki były czterokrotnie częściej narażone na tego rodzaju szkodliwe praktyki niż chłopcy.
11-18 lat w Wielkiej Brytanii, jeden młody człowiek na trzech padł ofiarą cybernękania poprzez społeczności internetowe i SMS-y, przy czym dziewczynki były czterokrotnie częściej narażone na tego rodzaju szkodliwe praktyki niż chłopcy.
Ochrona prywatności jest jednym z głównych problemów związanych z korzystaniem z internetowych portali społecznościowych. Na 30. konferencji międzynarodowej organów ochrony danych i prywatności, która odbyła się w październiku 2008 r. w Strasburgu, przyjęto rezolucję w sprawie ochrony prywatności w społecznościach internetowych, której zalecenia zasługują na specjalną uwagę.
Również w umowie dotyczącej samoregulacji „Social Networking principles for the EU” podpisanej 10 lutego 2009 r. między operatorami głównych internetowych portali społecznościowych działającymi w Europie, liczącej obecnie 20 sygnatariuszy, wyraźnie określono potencjalne rodzaje ryzyka, na które są narażone osoby poniżej 18 roku życia korzystające z tych stron www: molestowanie (molestowanie dzieci na stronach internetowych lub przez SMS-y), manipulacja psychologiczna (pozyskiwanie przyjaźni dziecka przez dorosłego z zamiarem wykorzystywania seksualnego) oraz ryzykowne zachowania, takie jak ujawnianie informacji osobistych do celów nielegalnych.
Wysłuchanie zorganizowane przez EKES
Ze względu na charakter omawianego zjawiska społecznego i jego szybki rozwój wskazane było przeprowadzenie, w ramach przygotowywania niniejszej opinii, wysłuchania, w którym udział wzięli niektórzy z najbardziej reprezentatywnych podmiotów z zakresu obsługi i korzystania ze społeczności internetowych, organizacje pozarządowe i konsumenckie, a także przedstawiciele Rady, Komisji, ENISA, europejski inspektor ochrony danych oraz zainteresowane władze krajowe.
Pisemne odpowiedzi na uprzednio wysłany kwestionariusz, różne poglądy oraz żywa wymiana pomysłów i propozycji przyczyniły się w decydującym stopniu do sporządzenia niniejszej opinii i były wyraźnym dowodem na znaczenie tego rodzaju wydarzeń polegających na bezpośredniej konsultacji zainteresowanych podmiotów społeczeństwa obywatelskiego podczas formułowania sugestii i zaleceń dla decydentów politycznych oraz samych operatorów i użytkowników, w przypadku społeczności internetowych.
Konieczne środki i oczekiwane wyniki
EKES uznaje i przyjmuje z zadowoleniem przeprowadzone już prace Komisji w dziedzinie ochrony dzieci podczas korzystania z Internetu, odwołując się do treści swojej opinii w sprawie rozważanego wówczas wniosku w sprawie wieloletniego programu wspólnotowego na rzecz ochrony dzieci korzystających z internetu i innych technologii komunikacyjnych.
Komitet uznaje, że wspomniana wcześniej inicjatywa samoregulacji pojawiła się w odpowiednim momencie i potwierdza jej użyteczność, a w szczególności zestawu środków przewidzianych w celu minimalizacji głównych rodzajów ryzyka.
Jeżeli chodzi o wdrażanie programu Bezpieczniejszy Internet (2009-2013), EKES podkreśla znaczenie intensyfikacji dialogu z podmiotami uczestniczącymi w społecznościach internetowych, w szczególności z młodymi ludźmi, poprzez propagowanie zaangażowania ich w dyskusję, opracowywanie i tworzenie rozwiązań na rzecz bezpieczniejszego korzystania z internetu.
EKES proponuje ponadto zbadanie możliwości utworzenia międzynarodowego lub europejskiego programu nauczania w zakresie kształcenia doradców i terapeutów specjalizujących się w pomocy ofiarom online, szczególnie w sytuacjach cybernękania lub uwodzenia przez internet. EKES sugeruje, by w ramach programu Bezpieczniejszy Internet przewidziano inicjatywy w zakresie doradztwa w ogóle, a szczególnie doradztwa przez internet, oraz ustanowienie programów prewencyjnych skierowanych do dzieci i młodzieży.
Także w ramach wdrażania programu Bezpieczniejszy Internet (2009-2013), EKES podkreśla znaczenie podjęcia inicjatyw na rzecz zwiększania umiejętności informatycznych, zwłaszcza bezpieczniejszego korzystania ze społeczności internetowych, ukierunkowanych nie tylko na dzieci i młodzież, lecz na ogół ludności, szczególnie rodziców jako osób odpowiedzialnych za edukację, oraz osoby starsze.
Ponadto EKES uważa, że operatorzy portali społecznościowych powinni dalej rozwijać praktyki samoregulacji, szczególnie w dziedzinie ochrony osób niepełnoletnich, pod warunkiem jednak, że zapewnione będzie niezależne monitorowanie ich skutecznego przestrzegania oraz możliwość ustanowienia minimalnych standardów ochrony za pomocą przepisów prawnych.
EKES popiera rozwój systemów samoregulacji w kierunku współregulacji, na szczeblu wspólnotowym lub krajowym, z udziałem organów regulacyjnych tak, aby zapewnić skuteczne przestrzeganie podpisanych umów, zapobieganie nadużyciom, sankcjonowanie naruszeń oraz karanie przestępców przez inne, równe sobie podmioty.
EKES z zadowoleniem odnotowuje i przyjmuje ogół zaleceń zawartych w rezolucji w sprawie ochrony prywatności w społecznościach internetowych przyjętej na 30. konferencji międzynarodowej organów ochrony danych i prywatności, a także w opinii grupy roboczej art. 29 w sprawie społeczności internetowych, i wzywa Komisję do ich uwzględnienia oraz doprowadzenia do przyjęcia ich przez operatorów.
Ponadto EKES uważa, że konieczne są dodatkowe wysiłki na rzecz poprawy informowania i pogłębienia edukacji od pierwszych lat nauki szkolnej, mając na uwadze lepsze zapobieganie ryzyku i lepsze wykorzystywanie tych miejsc socjalizacji. W tym celu należy przeprowadzić kampanie zwiększania świadomości na szczeblu wspólnotowym oraz w różnych państwach członkowskich. W związku z tym i w uzupełnieniu inicjatyw, które mają zostać przeprowadzone w ramach programu Bezpieczniejszy Internet, bardzo użyteczny byłby „eYouGuide” specjalnie przeznaczony dla użytkowników społeczności internetowych. Byłby to rodzaj portalu praw użytkowników usług społeczności internetowych, z możliwością zgłoszenia nadużyć i rozwiązywania konfliktów na poziomie ogólnoeuropejskim, czyli jedyne miejsce umożliwiające „zarządzanie” prawami użytkowników, ocenę koordynacji wspólnotowej, omawianie sposobów działania i strategii oraz ocenę współpracy między władzami krajowymi.
EKES sądzi także, że krajowe i wspólnotowe programy w zakresie badań i rozwoju, a także sami operatorzy powinni bardziej inwestować w rozwój i ulepszanie technicznych instrumentów filtrowania i blokowania dostępu, które pozwolą rodzinom na rozważne, lecz spójne stosowanie zasad ostrożności.
Z uwagi na zmieniający się i dynamiczny charakter zjawiska EKES z zadowoleniem przyjąłby zieloną księgę Komisji uwzględniającą wyniki konsultacji publicznych przeprowadzonych w lipcu 2008 r., w której określono by główne warianty przyszłych działań, przeanalizowano odpowiednie oddziaływanie na podstawie szerokich konsultacji z różnymi przedsiębiorstwami, specjalistami, badaczami oraz zainteresowanymi organizacjami i stowarzyszeniami społeczeństwa obywatelskiego.
W tym kontekście należy rozważyć możliwość ustanowienia spójnych ram prawnych w całej UE na podstawie ściślejszej współpracy i koordynacji polityk krajowych. Na specjalną uwagę zasługują warunki umowne przystępowania do takich społeczności, gdzie nieuczciwe klauzule są regułą, zwłaszcza jeżeli chodzi o właściwe prawo oraz organy.
Jako że chodzi zasadniczo o zjawisko międzynarodowe, a największe internetowe portale społecznościowe podlegają jurysdykcji będącej poza obszarem UE, zdaniem EKES-u konieczne jest skuteczne propagowanie następujących środków:
- określenie na poziomie międzynarodowym zasad i reguł postępowania usług społeczności internetowych, w szczególności skierowanych do dzieci i młodzieży,
- instytucjonalizacja mechanizmów nadzoru nad przestrzeganiem takich reguł, co, zważywszy na charakter tych usług, powinno z konieczności mieć charakter trans graniczny,
- wzmocnienie i usprawnienie współpracy Unii Europejskiej z krajami trzecimi, europejskimi i pozaeuropejskimi, na poziomie politycznym i operacyjnym, w celu określenia ryzyka i problemów związanych z korzystaniem z internetowych portali społecznościowych, poszukiwania najlepszych rozwiązań, by sprostać tym sytuacjom, i o ile pozwolą na to międzynarodowe ramy prawne, skutecznej eliminacji sytuacji prowadzących do naruszenia praw obywateli i konsumentów.
EKES podkreśla również potrzebę efektywnej współpracy i koordynacji międzynarodowej między różnymi zainteresowanymi stronami tak, aby zmaksymalizować efekty koniecznych środków na rzecz bezpieczniejszego korzystania z internetu. Konieczne są przy tym bardziej proaktywne podejście międzynarodowe gwarantujące rozpowszechnianie i wymianę informacji, koordynacja opracowywania i stosowania przepisów prawnych oraz pozyskiwanie niezbędnego finansowania do wdrażania koniecznych środków, w UE i poza nią.
EKES potwierdza ponadto konieczność, by państwa członkowskie ratyfikowały konwencje Rady Europy w sprawie cyberprzestępczości oraz ochrony dzieci przed wykorzystywaniem seksualnym, co będzie stanowiło ważny krok umożliwiający UE działanie na scenie międzynarodowej jako spójny blok.
Wreszcie EKES zastanawia się, czy obok opisanych inicjatyw nie należałoby rozważyć możliwości rozszerzenia zakresu i połączenia uprawnień dziś rozproszonych między różnymi organami tak, aby wyznaczyć rzecznika praw obywatelskich na szczeblu wspólnotowym zajmującego się kwestiami związanymi ze sferą audiowizualną – prywatnością, ochroną danych, godnością ludzką, prawem do odpowiedzi, wolnością słowa – w tym także społecznościami internetowymi, na wzór, zgodnie z prawem porównawczym, kanadyjskiego modelu „komisarza ds. prywatności”, którego działania, w ramach swych rozszerzonych uprawnień, w stosunku do Facebooka ze względu na rzekome bezprawne przechowywanie danych osobowych, zostały ostatnio nagłośnione w mediach.
Teksty opublikowane na portalu prezentują wyłącznie poglądy ich Autorów i Autorek i nie należy ich utożsamiać z poglądami redakcji. Podobnie opinie, komentarze wyrażane w publikowanych artykułach nie odzwierciedlają poglądów redakcji i wydawcy, a mają charakter informacyjny.
