Opinia EKES w sprawie konieczności zastosowania całościowego podejścia do kwestii rewitalizacji miast (maj 2010)

W ciągu ostatnich dziesięciu lat ożywiła się debata w sprawie polityki miejskiej w UE. Karta lipska dotycząca zrównoważonego rozwoju miast z maja 2007 r. jest jednym z najważniejszych świadectw woli państw członkowskich, by uzgodnić wspólną strategię i zasady polityki w zakresie rozwoju miast.

Całościowe planowanie miejskie

Jednym z głównych celów operacyjnych polityki regionalnej państw członkowskich i UE powinna być ochrona środowiska w miastach różnej wielkości oraz poprawa jakości życia mieszkańców.

Reklama

EKES aprobuje dokument dotyczący strategii „Europa 2020” i popiera zawarte w nim wytyczne operacyjne, z których wynika, że polityka w zakresie rewitalizacji miast powinna obejmować takie aspekty innowacyjne, jak:

poprawa w zakresie zasobów ludzkich, zwłaszcza w odniesieniu do potrzeb osób starszych, stopnia integracji nowych imigrantów, przeciwdziałania ubóstwu, szczególnie wśród dzieci, większej solidarności międzypokoleniowej;
wzrost oparty na wiedzy;
rozwój aktywnego i kreatywnego społeczeństwa;
rozwój konkurencyjnej, sieciowej gospodarki uwzględniającej aspekty społeczne i ekologiczne rynku.

Niektóre zagadnienia dotyczące miast

Zgodnie z zasadami zawartymi w wymienionych dokumentach rewitalizacja powinna brać pod uwagę szereg istotnych zmian, jeśli chodzi o formę i charakter miast:

nasilenie się niekontrolowanego rozwoju miast z dużym zużyciem powierzchni i brakiem ekonomii skali;
zanikanie funkcjonalnej struktury miast ze względu na kryzys, jakim dotknięte są zabytkowe centra, zniszczone peryferia i strefy przemysłowe;
stosowanie wobec kryzysu głównie rozwiązań konserwatywnych, bez wyobraźni i kreatywności, a zwłaszcza niedostosowanych do zglobalizowanego świata;
zastąpienie systemu opartego na „funkcjach” systemem „miejsc do wykorzystania”, które mają złożony charakter i łatwo ulegają zniszczeniu w ujednoliconej przestrzeni miejskiej;
utrata sensu granicy, która zachowuje znaczenie administracyjne, ale zaciera się z punktu widzenia geograficznego, symbolicznego i politycznego;
zanikanie obszarów zielonych wokół miast, co powoduje znaczne straty w zakresie różnorodności biologicznej;
wydłużanie się czasu dojazdów, co źle wpływa na jakość życia;
obszary miejskie, także miejsca tradycyjne, stają się coraz bardziej zamknięte i wyspecjalizowane (dzielnice wyłącznie mieszkaniowe, tematyczne parki rozrywki, edukacja ograniczona do szkoły i kampusu, a kultura – do muzeów i teatrów itp.); przestrzeń zamknięta podkreśla dominację tego, co prywatne (z punktu widzenia stylu życia, ale także koncepcji i praktyki prawnej), kosztem potrzeb społeczności.

Proces rewitalizacji będzie zatem wynikiem synergii i uwzględnienia następujących trzech wymiarów miasta:

miasto jako „agora”: człowiek zajmuje centralne miejsce, istnieje całkowita harmonia między budynkami mieszkalnymi a przestrzenią miejską, między spójnością społeczną a rozwojem gospodarczym;
miasto „glokalne” (globalno-lokalne): skutek lepszej równowagi między procesami globalizacji a umiejętnością wykorzystania zasobów lokalnych oraz różnych cech i postaw;
miasto zrównoważone: powinno umieć rozwiązać wewnętrznie problemy, których jest źródłem, a nie przekazywać je innym podmiotom lub przyszłym pokoleniom.

Całościowe podejście do rewitalizacji miast

Komitet ma nadzieję na nowe odrodzenie miast, z którym będą związane:

większa spójność społeczna,
renesans kulturalny,
przegląd podstaw gospodarki miejskiej, by zaradzić obecnej poważnej recesji,
podniesienie wartości dziedzictwa naturalnego dzięki procesom dematerializacji i wzrostowi różnorodności biologicznej.

Polityka oparta na koncepcji nowego odrodzenia miast nadaje nowy wymiar europejskiemu planowi naprawy gospodarczej w miastach i regionach i sprawia, że ważna rola władz lokalnych w przezwyciężaniu kryzysu jest czynnikiem strukturalnym, istotnym nie tylko w kontekście kryzysu gospodarczego, ale także w perspektywie podniesienia wartości wszystkich zasobów naszych społeczności.

W ten sposób powstałby całościowy model rewitalizacji miast, jako realizacja przestrzenna „nowego porządku ekologicznego (green new deal)”, w którym całościowa koncepcja działań, obejmująca zasoby ludzkie, naturalne i fizyczne, powinna być inspirowana odnowioną definicją bogactwa opartą nie tylko na gromadzeniu, ale przede wszystkim na oszczędzaniu zasobów i na wzroście dobrobytu mieszkańców.

Model ten wymaga odgrywania przez władze lokalne roli liderów w celu ułatwienia zaangażowania obywateli i środowisk gospodarczych na danym obszarze na rzecz przyspieszenia rozwoju rynków i „zielonych” technologii. Propozycja utworzenia grupy wysokiego szczebla ds. zrównoważonego rozwoju może ułatwić upowszechnianie i rozwój sieci tematycznych między miastami, także w małej i średniej skali, aby osiągnąć wyznaczone cele.

Całościowy system działań na rzecz rewitalizacji miast obejmuje następujące elementy:

Zasoby ludzkie

Należy harmonijnie połączyć cel strategii lizbońskiej, jakim jest budowanie bardziej konkurencyjnego społeczeństwa dzięki wzrostowi wiedzy i kreatywności, z celem dokumentu dotyczącego strategii „Europa 2020” i programowania, polegającym na pobudzaniu procesów spójności poprzez działania wspierające najsłabsze grupy społeczeństwa, zwłaszcza osoby starsze, lepszą integrację, szczególnie nowych imigrantów, przeciwdziałanie ubóstwu i większą solidarność międzypokoleniową.

UE stworzyła przestrzeń kulturową i praktyczną dla:

rozwoju społeczności w celu przyznania dostępu do planowania miejskiego wszystkim zainteresowanym stronom: organizacjom techniczno-zawodowym (urbaniści, architekci, inżynierowie itp.), organizacjom przedsiębiorców i służbom mieszkaniowym;
rozwoju nowej wiedzy i zasady kreatywności poprzez propagowanie nowych form badań naukowych i nauczania z udziałem uczelni wyższych oraz pobudzanie kreatywnego projektowania miast. Najlepszym sposobem zwiększenia skuteczności tego otwarcia jest wspieranie różnych form partnerstwa publiczno-prywatnego.

Polityka w tym zakresie powinna zostać przeanalizowana tak, aby:

rozpowszechniać najlepsze formy zarządzania miastami, z uwzględnieniem obszarów podmiejskich i wiejskich w celu uzyskania nie tylko większego dobrobytu gospodarczego, ale także komfortu psychicznego, duchowego i społecznego;
tworzyć nowe formy zatrudnienia, zwłaszcza dla młodzieży i imigrantów, wykraczające poza przekwalifikowanie osób wykonujących tradycyjne zawody robotnicze i urzędnicze dotkniętych skutkami kryzysu.

Prognozy demograficzne wskazują, że w 2060 r. ponad połowa ludności będzie w wieku powyżej 48 lat, wzmogą się nowe przepływy migracyjne, zwłaszcza ludzi młodych do miast, a także nadal podupadać będą regiony wiejskie i regiony znajdujące się w trudniejszym położeniu. W tym kontekście należy wziąć pod uwagę następujące działania na szczeblu lokalnym:

tworzenie otoczenia sprzyjającego synergii między przedsiębiorczością publiczną i prywatną oraz rozwojowi MŚP, a także przyczyniającego się do powstawania społeczności miejskich opartych na partycypacji i kreatywności;
rozwój mechanizmów umacniających dialog i konsultacje ze społecznością miejską, w tym z kobietami, młodzieżą i osobami najbardziej zagrożonymi wykluczeniem;
podniesienie standardu życia dzięki nowatorskim rozwiązaniom w zakresie zrównoważonego budownictwa socjalnego, opieki zdrowotnej i systemu kształcenia.

Nowe miejsca pracy tworzone w ramach polityki „green new deal” oraz ograniczenie emisji wymagają działań edukacyjnych i popularyzujących wiedzę. Należy podjąć wysiłki, aby:

ułatwić dostęp do platform informacyjnych UE (na temat środowiska naturalnego, efektywności energetycznej, transportu, gospodarki itd.);
powiązać działania z programem „Wspólnoty wiedzy i innowacji (WWI)” (Knowledge and Innovation Communities – KIC) Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT) w celu zapewnienia szybkiego transferu nowych technologii na szczeblu lokalnym;
stworzyć solidną strategię popularyzowania wzorcowych rozwiązań w zakresie wykorzystania ekologicznych technologii w miastach.

Zasoby naturalne

Ze względu na większe znaczenie zasobów naturalnych w stosunku do zasobów fizycznych istotne jest przeanalizowanie metabolizmu miejskiego, aby wdrożyć w tym zakresie procesy odnowy oparte na oszczędności surowców i likwidacji odpadów.

Znajomość procesów metabolizmu miejskiego jest ważnym narzędziem na drodze do osiągnięcia celu poprawy jakości środowiska miejskiego, o którym mowa w konwencjach międzynarodowych mających na celu ochronę środowiska naturalnego (protokół z Kioto, różnorodność biologiczna, zasoby wodne itd.), oraz dla przeciwdziałania zmianie klimatu.

Zasoby fizyczne

Ze względu na zachodzące obecnie procesy rewitalizacja miast powinna w coraz mniejszym stopniu polegać na odrębnych, ściśle zakreślonych i ograniczonych działaniach, a coraz lepiej uwzględniać procesy rozwoju różnorodnych środowisk oraz jakość i różnorodność miejsc, a także interakcję poszczególnych elementów: elastyczność, skłonność do przekształceń, otwartość na wszystkich.

Zdaniem EKES-u renowacja budynków i infrastruktury nie może się odbywać bez uwzględnienia coraz większego znaczenia ograniczeń ekologicznych, procesów integracji i rosnącej roli interaktywności.

Zasoby niematerialne

Rada Europejska traktuje „e-społeczeństwo” jako główny czynnik rozwoju UE, czego dowodem są program e-Europe (1999), konwencja lizbońska (2000) i programy operacyjne „i-2010”. W związku z tym Rada UE zamierza wspierać projekty, których celem jest przyspieszenie procesu przemiany społeczeństwa w celu wykorzystania możliwości, jakie stwarza elektronika i interaktywność. W tym celu opracowywane są środki mające zapewnić wszystkim obywatelom europejskim udział w świecie cyfrowym i podłączenie do internetu w celu stworzenia otwartego, sprzyjającego integracji i gotowego do współpracy społeczeństwa.

Powierza też miastom zadanie przyciągnięcia wiedzy, odnowienia systemu stosunków między administracją publiczną a obywatelami i pobudzania odnowy narzędzi produkcji.

Nie ma wątpliwości, że inwestycje w innowacje technologiczne w miastach powinny być szybkie i masowe, gdyż konkurencja dalekowschodnia jest bardzo silna.

Ekologiczny „new deal” na rzecz miast

Zagadnienie rewitalizacji miast jest złożone, ale powinno stać się przedmiotem strategii, by rozwiązania w tym zakresie były skuteczne.

Sprawy najpilniejsze wynikają prawdopodobnie ze ścisłego związku między rewitalizacją, środowiskiem naturalnym i kryzysem gospodarczym. EKES uważa, że kwestie rewitalizacji miast powinny być rozważane zgodnie z zasadami gospodarki ekologicznej oraz jako okazja do zainicjowania europejskiego „new dealu” ekologicznego, którego tłem mogłoby być uwzględnienie różnych aspektów – ekologicznych, materialnych, cyfrowych – w celu wzmocnienia miasta solidarnego.

W tej perspektywie należy podnieść rangę środowiska naturalnego jako dostawcy produktów i usług o podstawowym znaczeniu dla życia ludzkiego.

Miasto ekologiczne

Wzmocnienie sieci ekologicznej

Według Komitetu szczególnie istotne jest przeanalizowanie miasta jako ekosystemu i uwydatnienie wartości dziedzictwa naturalnej infrastruktury, która m.in. dostarcza czystej wody i czystego powietrza, chroni od wiatru, zapewnia żyzność gleby, zapylanie itd., a którą trudno zastąpić rozwiązaniami technologicznymi, a jeśli już, to bardzo kosztownymi i nieporównanie mniej skutecznymi niż systemy naturalne.

Ocenia się, że do 2050 r. dojdzie w Europie do utraty 11% zasobów naturalnych w porównaniu z rokiem 2000. W związku z tym instytucje publiczne powinny skupić się na skutkach tego zjawiska i zwiększyć inwestycje na rzecz ochrony ekosystemów, w tym ekosystemów miejskich.

Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych

Miasto jako strategiczny czynnik upowszechniania wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych. Doskonalenie i technologiczna modernizacja instalacji grzewczych i chłodzących, które odpowiadają 40–50% popytu światowego na energię, jest centralnym elementem europejskiej strategii „20-20-20”, czyli poprawy efektywności energetycznej (ograniczenie o 20% emisji gazów cieplarnianych i o 20% zużycia energii oraz wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych o 20%).

Zwiększenie ilości energii produkowanej ze źródeł odnawialnych przewidziane w planie SET (Strategic Energy Technology Plan) ma duże znaczenie z punktu widzenia zatrudnienia. Społeczności miejskie powinny być pierwszymi nabywcami nowych technologii. W tym kontekście bardzo adekwatne są decyzje Rady i Parlamentu Europejskiego dotyczące finansowania planu SET.

Miasto materialne

Zwiększenie efektywności energetycznej budynków i infrastruktury jest strategicznym czynnikiem rewitalizacji miast w UE. Dzięki nowym technologiom bardzo znaczny jest potencjalny wzrost efektywności i do 2050 r. możliwe jest ograniczenie popytu na podstawową energię. W UE inwestycje w technologie poprawiające efektywność energetyczną wynoszą ok. 60 mld euro rocznie.

W 2005 r. w jednej z analiz Komisji Europejskiej oceniono, że inwestycje niezbędne do oszczędzenia 20% energii pozwoliłyby na utworzenie miliona miejsc pracy (bezpośrednio i pośrednio). Sektory, których oszczędności będą dotyczyły w szczególnym stopniu, to oświetlenie budynków, wyposażenie biur, artykuły gospodarstwa domowego, kogeneracja.

EKES pragnie, by celem było nie tylko oszczędzanie energii, lecz przekształcenie każdego budynku w generator energii.

Wymagać to będzie w najbliższych latach znacznych inwestycji w badania naukowe oraz zmian w sposobie budowania miast i optymalizacji metabolizmu miejskiego dzięki wykorzystaniu innowacyjnych materiałów i zastosowaniu coraz bardziej zaawansowanych rozwiązań logistycznych na budowach.

Odnowienie zasobów lokalowych wymaga synergii w zakresie finansowania oraz współpracy globalnej, gdyż:

utrata konkurencyjności miałaby negatywne skutki dla zatrudnienia;
w konkurencji udział biorą systemy międzynarodowe, zwłaszcza azjatyckie, rozwijające się bardzo szybko, dlatego też działania w zakresie rewitalizacji powinny być postrzegane jako czynnik eksportu;
do tego procesu należy włączyć kraje europejskie o niższym dochodzie;
należy jednocześnie mieć na uwadze problem mieszkalnictwa socjalnego, który dotyczy milionów obywateli europejskich.

Zintegrowany system infrastruktury

W dokumentach UE dotyczących spójności społecznej podkreśla się znaczenie integracji różnych rodzajów infrastruktury, co nie oznacza tylko zapewnienia dobrych połączeń z danym obszarem. W Europie do 2020 r. przewiduje się inwestycje w modernizację sieci wartości 600 mln euro, z czego 90 mln na infrastrukturę „inteligentną”.

Również zintegrowana infrastruktura powinna być ważnym celem rewitalizacji miast i obejmować dostęp do:

takich usług jak opieka zdrowotna, edukacja, zrównoważona energia, które dzięki sieciom TIK stają się interaktywne, jak w wypadku usług medycznych czy uczenia na odległość;
systemów transportu, których zrównoważona integracja wymaga lepszego wykorzystania połączeń kolejowych i żeglugi, lepszego dostępu do lotnisk, a także rozwoju łańcuchów transportu intermodalnego, zaawansowanych systemów zarządzania ruchem, większej liczby ścieżek rowerowych i przeznaczonych dla pieszych; zintegrowany system transportu jest wsparciem dla polityki miejskiej mającej na celu ograniczenie rozrastania się miast, co pozwala na zmniejszenie kosztów zużycia energii i kosztów społecznych związanych z dojazdami i operacjami handlowymi;
zrównoważonego systemu transportu w połączeniu z wydajnym systemem energetycznym, będącego podstawą polityki w zakresie rewitalizacji miast w UE, która powinna w pierwszej kolejności finansować funkcjonalne sieci zrównoważonego transportu i energii na obszarach podmiejskich wymagających rewitalizacji;
sieci energetycznej; rozwój sektora transportu o trakcji elektrycznej (zob. dyrektywa w sprawie odnawialnych źródeł energii), TIK i informatyki spowodują wykładniczy wzrost zużycia energii, w związku z czym przygotować należy inteligentną sieć dystrybucji, która zapewni ograniczenie do minimum strat, wzrost efektywności, dostosowanie do zmian w zakresie potrzeb i wykorzystanie nadmiaru produkcji energii słonecznej; ponadto należy wspierać tworzenie miejskiej sieci punktów doładowania ogniw elektrycznych i wodorowych, zasilanej energią wytwarzaną lokalnie ze źródeł odnawialnych;
sieci teleinformatycznej, zwłaszcza szerokopasmowego internetu, który jest obecnie niezbędny dla przedsiębiorstw i rodzin.

Miasto cyfrowe

Miejskie platformy o wysokim stopniu interaktywności, które są obecnie tworzone przy użyciu najnowszych technologii komunikacyjnych mają przyspieszyć procesy rewitalizacji miast i wdrożyć istotne innowacje, a ich cele są następujące:

położyć kres dominującej roli infrastruktury drogowej i wykorzystać synergię między drogami, systemem GPS i informatyką, aby stworzyć sieć pozwalającą na realizację interaktywnych systemów logistycznych, połączyć miejsca zamieszkania ze światem i poszerzyć ich rolę, przekształcając je, w zależności od rodzaju połączenia, w miejsce pracy, rozrywki, leczenia itd.;
zintegrować ofertę usług publicznych i prywatnych; spowoduje to przekształcenie platform administracji publicznej (zezwolenia budowlane, księgi wieczyste, urząd skarbowy itd.), które staną się dostępne w trybie interaktywnym z przedsiębiorstw i miejsc zamieszkania lub z osobistych urządzeń cyfrowych obywateli;
dokonać zdecydowanych postępów w świadczeniu usług zdrowotnych, a jednocześnie znacznie ograniczyć koszty; nowe technologie oparte na sieci, miniaturyzacji i przenośności urządzeń pozwalają na monitorowanie online, w miejscu zamieszkania, najważniejszych funkcji życiowych i prowadzenia leczenia;
ograniczyć niesymetryczność między obywatelami a posiadaczami wiedzy (technicy, lekarze, politycy itd.), co może spowodować przekształcenie dotychczasowych stosunków góra – dół w nowe struktury oparte na współpracy;
aktywnie monitorować cały cykl życia miasta w celu uzyskania znacznych oszczędności w zarządzaniu zasobami miejskimi.

Miasto solidarne

Omówione czynniki są istotne, ale są one tylko narzędziem w procesie rewitalizacji miast, którego głównym celem jest wzrost spójności społecznej, zgodnie z podstawową, często przywoływaną zasadą naszej europejskiej wspólnoty.

Większa spójność społeczna wymaga odnowy systemów zarządzania na wszystkich szczeblach, od wspólnotowych po lokalne, aby sprostać złożoności i różnorodności stosunków w naszym społeczeństwie. Prowadzi to do odnowienia łańcucha stosunków na rzecz podejścia opartego na współpracy, większej symetrii i przemian pojęcia przewodnictwa.

Współpraca jest podstawą zarządzania zgodnego ze zrównoważonym rozwojem; pozwala na dokonywanie wyboru każdej zainteresowanej stronie. Podejście to zostało zainicjowane wraz z utworzeniem forów obywatelskich, a jego możliwości wzrosły dzięki rozwojowi technologii umożliwiających interaktywność. Podejście to podsumowuje hasło amerykańskiej National Academy of Public Administration: „Nie pytajcie, co możemy dla was zrobić. Zastanówmy się, co możemy zrobić razem”.

Większa symetria oznacza możliwość dostępu w każdej chwili do coraz wydajniejszych systemów wiedzy i możliwość dialogu w czasie rzeczywistym, co zmniejsza dystans między tymi, którzy posiadają wiedzę, a tymi, którzy niegdyś biernie z niej korzystali; pociąga to za sobą zmianę stosunków międzyludzkich, ale również znaczenia przestrzeni miejskiej, która staje się katalizatorem nowych stosunków (np. przychodnie i służby ratownicze, które przenoszą się ze szpitali do stacji metra, hipermarketów itp.).

Przemiana pojęcia przewodnictwa wynika stąd, iż rozpad systemów stosunków i wzrost możliwości współpracy tworzą nowe role dla przedstawicieli władz publicznych, którzy jednocześnie muszą wykazać się zdolnościami kierowniczymi i mediacyjnymi.

Znaczna zmiana w systemie stosunków otwiera możliwości głębokich zmian w modelach organizacyjnych, zwłaszcza w administracji lokalnej; chodzi tu o przejście od działań w ramach planów strategicznych do tworzenia wspólnych platform, typowych dla zarządzania opartego na zasadach zrównoważonego rozwoju. Model platformy, wykorzystywany już przez UE do organizacji sektorów produkcyjnych i sektorów wiedzy mógłby zostać poszerzony w celu zbudowania gęstej sieci stosunków, w której uczestniczyłyby wszystkie zainteresowane strony reprezentujące wspólnoty miejskie, sprzyjając polityce pomocniczości w stosunkach między wspólnotami słabszymi i silniejszymi. Mogłyby to być następujące platformy:

platforma budowania wspólnoty, skupiająca jak najszerszą gamę zainteresowanych stron i konsorcjów społeczności lokalnych;
platforma wiedzy rozwijająca innowacyjne działania w zakresie wiedzy i badań naukowych, a także sprzyjająca kreatywnej odnowie miast;
platforma technologiczna dostarczająca umiejętności niezbędnych do stymulowania innowacyjnych procesów i zarządzania nimi;
platforma dotycząca zasobów, której celem byłoby:
- tworzenie innowacyjnych instrumentów finansowych w efekcie współpracy publiczno-prywatnej, na wzór programów Jessica i Jaspers;
- wdrażanie działań finansowych mających pozytywny wpływ na stopień sprawiedliwości, skierowanych do obywateli o niskich dochodach i włączających ich do całościowych strategii rewitalizacji miast;
- rozwijanie działań księgowych na rzecz określenia wartości gospodarczej towarów i usług uwzględniającej ich koszt z punktu widzenia zużycia zasobów naturalnych i eliminowania odpadów – chodzi tu o stworzenie takiej polityki podatkowej, która odstręczałaby od marnotrawstwa surowców; dochody z takich podatków powinny być przeznaczane na inwestycje na rzecz słabszych grup społecznych.

Publicystyka - ngo.pl

Opinia EKES w sprawie konieczności zastosowania całościowego podejścia do kwestii rewitalizacji miast (maj 2010)

Tagi

Komentarze