Przeglądarka Internet Explorer, której używasz, uniemożliwia skorzystanie z większości funkcji portalu ngo.pl.
Aby mieć dostęp do wszystkich funkcji portalu ngo.pl, zmień przeglądarkę na inną (np. Chrome, Firefox, Safari, Opera, Edge).
Publicystyka
Opinia EKES w sprawie analizy realiów współczesnego społeczeństwa europejskiego (styczeń 2007)
Marzena Mendza-Drozd
W czerwcu 2006 r. Rada Europejska zwróciła uwagę na znaczenie zbliżenia wymiaru społecznego do obywateli. W tym samym czasie Komisja Europejska postanowiła przeprowadzić analizę realiów społecznych UE. W takim kontekście Komisja Europejska zwróciła się do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (EKES) z wnioskiem o sporządzenie opinii na temat tego, jak „dokonać analizy rzeczywistości europejskiego społeczeństwa i zainicjować agendę na rzecz dostępu i solidarności”. Komisja uważa, że „europejskie polityki i programy w zakresie solidarności powinny wspierać lepszą akość życia oraz spójność społeczną i zwiększać zakres możliwości przysługujący obywatelom Unii, we współpracy z władzami krajowymi, regionalnymi i innymi władzami w terenie, jak również z partnerami społecznymi, oraz promować dialog społeczny i współdziałać ze społeczeństwem obywatelskim”.
Proponowana analiza polegałaby na
zbadaniu najważniejszych czynników wywołujących transformację
społeczną i posłużyłaby za podstawę kształtowania polityki
europejskiej w następnej dekadzie w celu wypracowania nowego
konsensu w sprawie wyzwań społecznych, przed którymi staje Europa.
EKES zauważa, że analiza realiów społeczeństwa europejskiego
stanowi przykład podejścia szerszego niż tylko przegląd kwestii
społecznych w tradycyjnym sensie. Analiza taka może być ważnym
narzędziem przybliżenia UE do obywateli i spełnienia ich oczekiwań
co do tego, jakie powinny być efekty europejskiej polityki.
Inicjatywę tę można także postrzegać jako sposób osiągnięcia
równowagi między społecznym i gospodarczym wymiarem
UE.
Należy zwrócić uwagę na pozytywne
aspekty rozwoju społecznego i gospodarczego w Europie, które
stanowią główne czynniki kształtujące obecne realia społeczne:
powszechnie uznawana na świecie jakość życia, wzrastająca długość
życia, nowe możliwości ekonomiczne, mobilność społeczna, lepsze
warunki pracy oraz wysoki poziom edukacji i zabezpieczenia
społecznego. EKES jest głęboko przekonany, że owe pozytywne aspekty
są ściśle związane z odpowiednio uwzględnioną polityką gospodarczą,
społeczną i polityką zatrudnienia, które się wzajemnie
wzmacniają.
Jednakże, jak to już dawało się
zauważyć w ostatnich dziesięcioleciach, społeczeństwo europejskie
staje przed głębokimi przemianami społecznymi: zatrudnienie i rynek
pracy przechodzą poważne przekształcenia, które będą prowadzić do
szybkiej zmiany realiów społecznych dla ludzi pracujących. Europa
staje wobec bezprecedensowych zmian demograficznych. Należy
dokładniej rozważyć i zanalizować przyczyny niższego przyrostu
naturalnego. Doświadczenia wielu państw członkowskich pokazują, że
do zwiększenia przyrostu naturalnego może prowadzić przemyślana
polityka, która dzięki wszechstronnej i dobrze funkcjonującej
opiece nad dziećmi oraz środkom zmierzającym do zwiększenia
zatrudnienia wśród kobiet umożliwia godzenie życia rodzinnego z
zawodowym. Także imigracja będzie stanowiła coraz ważniejszy
element w procesie powstrzymywania trendu spadku populacji. Ważnym
wyzwaniem jest też integracja imigrantów i mniejszości
etnicznych.
Przemiany społeczno-gospodarcze,
odzwierciedlone w przechodzeniu do globalnego, postindustrialnego i
starzejącego się społeczeństwa, stworzyły nowe możliwości, lecz
także nowe rodzaje ryzyka społecznego. Obejmą one szersze warstwy
ludności niż dotychczas. Ograniczeniu ulega zdolność państwa
opiekuńczego do zapewnienia dobrobytu wszystkim jego obywatelom
poprzez odpowiednią i zrównoważoną politykę zatrudnienia i opieki
społecznej. Nadal utrzymuje się ubóstwo, które wiąże się w
szczególności z trwałym ryzykiem wykluczenia społecznego i braku
stabilizacji. Objęte nim osoby to głównie kobiety, imigranci,
młodzież i niewykwalifikowani robotnicy. Ubóstwo wzrasta w
niektórych regionach o nieodmiennie wysokim bezrobociu. Gwałtowne
przejście do gospodarki opartej na wiedzy sprawia, że kompetencje
szybko się dezaktualizują, a kariera zawodowa jest mniej stabilna.
Elastyczności towarzyszyć muszą nowe formy zabezpieczenia
społecznego oraz aktywna polityka zatrudnienia i polityka w
zakresie kształcenia się przez całe życie, tak aby zapobiegać
ryzyku braku stabilizacji, które może ona wywoływać.
Również nowe struktury rodziny,
styl życia, wzorce kulturowe, przemiany demograficzne, skupienie
ludności w ośrodkach miejskich, większa mobilność, łatwiejszy
dostęp do informacji, wzorce konsumpcji oraz indywidualne
zachowanie są czynnikami przekształcającymi społeczeństwo; ponadto
zmiany środowiska i klimatu wkrótce w znacznym stopniu dotkną
obywateli i społeczeństwo.
Ogólny postęp gospodarczy i
społeczny w Europie często skrywa wielką różnorodność
i nierówności istniejących realiów społecznych na wszystkich
poziomach. Ostatecznie wszakże liczy się społeczna rzeczywistość
danego miejsca i jakość życia każdej poszczególnej osoby. Analiza
realiów społecznych musi się zatem zaczynać na podstawowym poziomie
społeczeństwa.
Różnorodność znacznie się
zwiększyła wraz z dwiema ostatnimi falami rozszerzenia. Każde
wcześniejsze rozszerzenie sprawiało, że Unia Europejska zajmowała
się realiami społecznymi, dzięki czemu proces przystąpienia
przebiegał płynniej. Przez ten pryzmat można postrzegać wiele
priorytetowych kierunków polityki społecznej UE, np. takie jak
bezpieczeństwo socjalne dla imigrantów zarobkowych, spójność
społeczna, dialog społeczny, polityka zatrudnienia i równość
płci.
Rozszerzenie wiąże się z dużymi
wyzwaniami dla spójności UE i realizacji celów lizbońskich,
zwłaszcza w dziedzinie polityki społecznej i zatrudnienia. W
raporcie w sprawie przeglądu realizacji strategii lizbońskiej
zawarto ostrzeżenie, że rozszerzenie prowadzi w UE do napięć, które
będą się wzmagać, „póki nie będzie perspektyw na osiągnięcie
konwergencji”. W najbliższych latach akcent w zakresie polityki
integracyjnej trzeba ponownie położyć na społeczne pogłębienie
Unii. W tym celu Unii Europejskiej niezbędne są m.in.
makroekonomiczne warunki ramowe, ukierunkowane na wsparcie wzrostu
i zatrudnienia.
Analizę realiów społecznych można
zatem postrzegać jako ważne działanie służące kształtowaniu
koncepcji europejskiego modelu społecznego na przyszłość: chodzi o
dynamiczny model odpowiadający nowym wyzwaniom i zapewniający
wszystkim obywatelom poczucie istnienia demokratycznego,
przyjaznego dla środowiska, konkurencyjnego, opartego na
solidarności obszaru, w którym następuje integracja społeczna i
panuje dobrobyt.
Aby przeprowadzić ocenę
konkretnych oraz ogólnych realiów społecznych, jak też dokonać
pomiaru skuteczności środków swojej polityki, UE musi dysponować
wskaźnikami, które dadzą wystarczająco szczegółowy i wierny obraz
rzeczywistości. W celu rozwinięcia „wydajności opieki społecznej”
EKES sugerował wzorce oraz bardziej wiarygodne, jakościowe
wskaźniki, które powinny stanowić element procesu
analizy.
EKES zwraca uwagę na brak
statystyk z zakresu rynku pracy i migracji oraz na potrzebę
zgromadzenia bardziej wyczerpujących danych z punktu widzenia płci
i ubóstwa. EKES proponuje zatem, by powierzyć Eurostatowi, wraz z
niezbędnymi zasobami, zadanie opracowania takich statystyk, które
wiernie odzwierciedlałyby społeczne trendy w społeczeństwie.
Działania te uzupełniłaby analiza o charakterze bardziej
jakościowym, przeprowadzona przez Fundację Dublińską.
EKES podkreśla, że analiza
realiów społecznych w celu wypracowania nowego konsensu musi się
opierać na procesie angażującym – w ramach podejścia oddolnego –
zorganizowane społeczeństwo obywatelskie na wszystkich szczeblach.
Na wspomnianą analizę trzeba przewidzieć wystarczająco dużo czasu,
aby rzeczywiście dotrzeć do obywateli i ich organizacji. W
przeciwnym razie będzie istniało ryzyko, że dojdzie jedynie do
powierzchownych konsultacji między ekspertami na wyższym
szczeblu.
Ponieważ analiza realiów
społecznych musi być przeprowadzana na najniższym szczeblu, to obok
samorządów lokalnych także partnerzy społeczni i inne
zainteresowane podmioty mają do odegrania ważną rolę w odkrywaniu i
nazywaniu objawiających się dopiero potrzeb i problemów
społecznych. Wspólne doświadczenie może zostać wykorzystane do
mobilizowania przedsiębiorstw i obywateli do działań na szczeblu
lokalnym, będzie również przydatne w przeprowadzaniu bardziej
systematycznej analizy, która zostanie przeprowadzona na szczeblu
krajowym i europejskim.
EKES uważa, że w celu sprzyjania
podejściu oddolnemu i odpowiednim „metodom” Komisja powinna
wesprzeć finansowo organizację procesu analizy na szczeblu krajowym
i regionalnym oraz udzielić pomocy logistycznej w celu
zainicjowania działań związanych z analizą. Ważne jest także,
by wypracować nowe metody i przekazywać dobre praktyki dotyczące
sposobów włączenia wszystkich zainteresowanych stron.
Stosowane w analizie realiów
społecznych podejście oddolne powinno zostać określone przez same
jej podmioty. Nie można nakładać jakichkolwiek ograniczeń na
uczestników debaty. Wszelako zgodnie ze stanowiskiem Komisji EKES
zaleca, by wzięto pod uwagę kilka zagadnień przekrojowych, takich
jak równe szanse i niedyskryminacja, prawa socjalne i dostęp do
usług użyteczności publicznej oraz powiązania między wymiarem
gospodarczym i społecznym.
Rządy krajowe powinny traktować
ten proces poważnie i pozwolić, by analiza i jej wnioski stanowiły
wkład w krajowe programy reform w ramach strategii lizbońskiej oraz
w inne dziedziny polityki.
Omawianej analizie powinny
podlegać także różne metody i instrumenty polityki społecznej UE
oraz ich skuteczność w podejmowaniu nowych wyzwań społecznych.
Należy znaleźć właściwą równowagę między rozgraniczeniem a
komplementarnością kompetencji UE i państw członkowskich oraz
między stosowaniem europejskich działań legislacyjnych
a otwartą metodą koordynacji (OMK). Jednocześnie niezbędne
jest wdrażanie istniejącego dorobku wspólnotowego.
Należy przeanalizować obecne
instrumenty unijne w celu określenia ich skuteczności, czyniąc to
także na tle scenariusza ewentualnego pogorszenia się polityki
społecznej i dorobku społecznego UE.
Zróżnicowanie i priorytety
krajowe ograniczają możliwości legislacji w dziedzinie społecznej
na szczeblu unijnym. Wnioski z procesu analizy muszą wszakże być
oceniane w odniesieniu do potrzeby zainicjowania, zmiany lub
uproszczenia prawodawstwa. Zasadnicze działania legislacyjne w
danych dziedzinach mogą okazać się konieczne, jeśli nadmierne
różnice pogorszą wyniki gospodarcze i staną się źródłem napiętych
stosunków między państwami członkowskimi.
EKES podkreśla szczególną i
istotną rolę dialogu społecznego na wszystkich szczeblach zarówno w
procesie analizy realiów społecznych, jak i w podejmowaniu
inicjatyw zmierzających do znalezienia wspólnych rozwiązań
napotykanych problemów.
Wzmocnić trzeba udział innych
organizacji przedstawicielskich społeczeństwa obywatelskiego w
procesie kształtowania polityki. Organizacje te działają w różnych
dziedzinach społecznych na wszystkich szczeblach i mają za zadanie
udzielać głosu obywatelom oraz mobilizować ich do wspólnych działań
mających na celu poprawę warunków życia. Należy uznać ich rolę
zarówno w analizie, jak i zarządzaniu polityką społeczną.
Należałoby także lepiej wspierać rolę gospodarki społecznej w
organizowaniu produkcji i usług w sposób, który pozwoliłby
zaspokoić potrzeby obywateli i poprawić ich warunki
życia.
EKES sugeruje, aby w ramach
podsumowania procesu analizy Komisja Europejska zorganizowała
poświęcony realiom społecznym „szczyt obywateli”, na którym byliby
obecni przedstawiciele różnych podmiotów. Komisja będzie odgrywać
decydującą rolę w ustalaniu, które zagadnienia realiów
społecznych podejmowane są najlepiej na szczeblu unijnym. Będzie
trzeba zachęcić zorganizowane społeczeństwo obywatelskie,
parlamenty krajowe i organy regionalne do przedstawienia własnych
propozycji.
W celu stworzenia podstawy nowego
konsensu w sprawie wyzwań społecznych stojących przed Europą można
wstępnie opracować nowy „program działania w dziedzinie
społecznej”, uwzględniając zarówno realia ekonomiczne, jak i
społeczne oczekiwania. Program taki musiałby siłą rzeczy opierać
się na wspólnych wartościach, na zdecydowanym potwierdzeniu związku
między postępem społecznym a postępem gospodarczym oraz na
(ponownym) określeniu więzi spajającej europejskie społeczeństwo,
łączącej obywateli i państwa członkowskie, pozwalającej
osiągnąć wyższy poziom kapitału społecznego. Towarzyszyłaby mu
szczegółowa i konkretna agenda łącząca różne podmioty, służąca
refleksji o skutecznym wykorzystaniu aktualnych instrumentów UE i
pozwalająca odpowiedzieć na społeczne potrzeby i oczekiwania
zarówno na szczeblu unijnym, jak i krajowym, w kontekście
globalizacji i w ramach szerszego europejskiego dorobku
społecznego.
Teksty opublikowane na portalu prezentują wyłącznie poglądy ich Autorów i Autorek i nie należy ich utożsamiać z poglądami redakcji. Podobnie opinie, komentarze wyrażane w publikowanych artykułach nie odzwierciedlają poglądów redakcji i wydawcy, a mają charakter informacyjny.
