Publicystyka - ngo.pl

Różnorodne formy przedsiębiorstw można zdefiniować na podstawie różnych kryteriów, takich jak wielkość, struktura prawna, formy dostępu do finansowania, cele, różne prawa polityczne i gospodarcze związane z kapitałem (podział zysków i dywidendy, prawo głosu) lub skład kapitału – to, czy jest on publiczny, czy prywatny – mianowanie kadry kierowniczej, znaczenie dla gospodarki (europejskiej, krajowej i lokalnej), zatrudnienie, ryzyko upadłości itp.

Chociaż ostatecznym celem każdego rodzaju przedsiębiorstwa jest tworzenie wartości i osiągnięcie maksymalnych rezultatów, parametry lub koncepcje pomiaru tej wartości i rezultatów mogą być różne w zależności od rodzaju przedsiębiorstwa i od celów, do jakich dążą ci, którzy dane przedsiębiorstwo kontrolują lub odnoszą korzyści z jego działalności. W niektórych przypadkach osiąganie maksymalnych rezultatów polega na uzyskaniu przez udziałowców jak największego zysku z zainwestowanego kapitału; natomiast w innych tworzenie wartości i optymalizacja rezultatów przekłada się na jak najwyższą jakość usług oferowanych członkom lub całemu społeczeństwu (na przykład w przypadku spółdzielni zajmującej się nauczaniem, której członkami są rodziny, albo towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych czy obowiązku usług publicznych).

Może się także zdarzyć, że niektóre duże przedsiębiorstwa nie mają udziałowców, a ich zyski finansowe są przeznaczane na ponowne inwestycje lub na cele społeczne przynoszące korzyści publiczne, tak jak to się dzieje w przypadku kas oszczędności w niektórych krajach europejskich.

Oprócz tego w niektórych MŚP i mikroprzedsiębiorstwach o charakterze lokalnym generowanie wartości nie przekłada się wyłącznie na korzyści ekonomiczne, ale także na zadania społeczne, takie jak poprawa warunków pracy, wspieranie samorządu itp.

W UE istnieje jednak wielka różnorodność przedsiębiorstw prywatnych, mających podobne cechy organizacyjne i działających na podobnych zasadach, prowadzących działalność o charakterze społecznym, której głównym celem jest zaspokojenie potrzeb ludzi, a dopiero potem zapewnienie zysków inwestorom kapitału.  Do tych przedsiębiorstw zaliczają się przede wszystkim spółdzielnie, towarzystwa wzajemne, stowarzyszenia i fundacje. W dokumentach Komisji, Parlamentu Europejskiego i EKES-u tę grupę przedsiębiorstw określa się łącznym mianem przedsiębiorstw gospodarki społecznej, chociaż nazwa ta nie jest używana we wszystkich państwach UE. W niektórych przypadkach używane są także określenia „trzeci sektor”, „trzeci system”, „gospodarka solidarna” i inne, chociaż opisują one przedsiębiorstwa, których „porównywalna działalność o wspólnych cechach charakterystycznych istnieje wszędzie w Europie”.

Chociaż przedsiębiorstwa wielonarodowe, duże przedsiębiorstwa i MŚP nie mają wyraźnego celu w postaci dobrobytu społecznego, ich działanie na rynkach w decydujący sposób przyczynia się do konkurencyjności oraz zatrudnienia i ma nadrzędny wymiar społeczny. Ten ogólny wymiar społeczny i terytorialny jest bardzo widoczny w przypadku MŚP oraz mikroprzedsiębiorstw silnie związanych z danym terenem.

Spółdzielnie, towarzystwa wzajemne, stowarzyszenia i fundacje są bardzo ważnymi podmiotami w UE, prowadzącymi znaczącą działalność gospodarczą w trzech z pięciu sektorów instytucjonalnych, według których europejski system rachunków dzieli wszystkie gospodarcze ośrodki decyzyjne w każdej z gospodarek krajowych. Gospodarka społeczna reprezentuje 10% wszystkich europejskich przedsiębiorstw, czyli 2 miliony przedsiębiorstw, i 7% całego zatrudnienia. Spółdzielnie mają 143 mln członków, towarzystwa wzajemne 120 mln, a stowarzyszenia obejmują 50% ludności UE.

Te przedsiębiorstwa, zarówno duże, jak i małe, znajdują się na terenach i/lub w sferach społecznych, w których istnieją problemy i wyzwania zagrażające rynkowi wewnętrznemu i spójności społecznej, gdzie internalizują one koszty i generują pozytywne efekty zewnętrzne.

Ponieważ przedsiębiorstwa te są zakorzenione w społecznościach lokalnych i ponieważ ich priorytetowym celem jest zaspokajanie potrzeb ludności, nie przenoszą prowadzonej działalności w inne miejsce i skutecznie walczą z wyludnianiem się terenów wiejskich, przyczyniając się do rozwoju regionów i gmin będących w trudnej sytuacji.

Przedsiębiorstwa świadczące usługi użyteczności publicznej stanowią filar europejskiego wymiaru społecznego. Mają do odegrania szczególną rolę jako nieodłączna część europejskiego modelu społecznego, ponieważ dzięki świadczeniu usług respektują i propagują zasady wysokiej jakości, bezpieczeństwa i dostępnych cen, równego traktowania, powszechnego dostępu oraz praw użytkowników. W tym sensie mają również bezpośredni i pośredni wpływ na zatrudnienie, ponieważ dobra infrastruktura przyciąga inwestycje prywatne. Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej stanowią zasadniczą część gospodarki, zatrudniając 25–40% pracowników i wytwarzając ponad 30% PKB.

Przedsiębiorstwa społeczne (spółdzielnie socjalne i inne podobne przedsiębiorstwa mające bardzo różny status prawny) rozwijają swoją działalność w dziedzinie świadczenia usług, takich jak opieka zdrowotna, ochrona środowiska, usługi socjalne i edukacja. Często wnoszą do swoich procesów produkcyjnych znaczne środki w postaci altruistycznego wkładu, działając jako skuteczne narzędzie polityk publicznych w zakresie dobrobytu społecznego. Ponadto istnieje też duża liczba „przedsiębiorstw społecznych na rzecz integracji przez pracę” (angielski skrót: WISE), które dążą do tworzenia miejsc pracy i integracji na rynku pracy osób znajdujących się w niekorzystnej sytuacji.

Przedsiębiorstwo społeczne nie zawsze stanowi kategorię prawną, ale obejmuje przedsiębiorstwa, które zapewniają korzyści społeczne i gospodarcze w bardzo różnych sektorach. Ich klasyfikacja nie jest łatwa. Najważniejszą sprawą powinno być to, jak pomóc tym przedsiębiorcom, stwarzając warunki, które pozwolą im rozwinąć możliwości w zakresie innowacji, która to zdolność w czasach kryzysu gospodarczego jest szczególnie cenna. Komisja Europejska powinna poważnie rozważyć możliwość opracowania polityki na rzecz przedsiębiorstw społecznych.

W tych przypadkach, gdy wykazują one swoją reprezentatywność, organizacje stanowiące najlepszy przykład różnorodności form przedsiębiorstw powinny uczestniczyć w dialogu społecznym.

Niektóre ze wspomnianych sektorów już uczestniczą w dialogu sektorowym, jak na przykład Europejski Związek Spółdzielni i Ubezpieczeń Wzajemnych (AMICE) w sektorze ubezpieczeń, niektórzy członkowie Cooperatives Europ, jak Europejskie Stowarzyszenie Banków Spółdzielczych (EACB) i Grupa Europejskich Kas Oszczędnościowych (ESBG) w sektorze bankowym.

Kształtowanie się i rozwój rynku wewnętrznego nie mogą stanowić celu uświęcającego wszelkie środki, a zatem należy stworzyć ramy prawne i regulacyjne dostosowane do charakterystycznych cech poszczególnych podmiotów gospodarczych działających na rynku, aby można było zapewnić równe warunki dla przedsiębiorstw każdego typu, z uwzględnieniem cech każdego z nich. Obecnie ramy te są, ogólnie rzecz biorąc, dostosowane do dużych przedsiębiorstw notowanych na giełdzie i ich zastosowanie do wszystkich form przedsiębiorstw rodzi przeszkody dla mniejszych przedsiębiorstw. Ramy te powinny skutecznie zachęcać podmioty gospodarcze do efektywnej działalności, co z kolei umożliwi stworzenie bardziej sprawiedliwego systemu. Ramy te mają zastosowanie w dziedzinie prawa spółek, prawa dotyczącego rachunkowości, konkurencji, podatków, harmonizacji danych statystycznych i polityki przedsiębiorstw.

Europejskie spółki akcyjne i spółdzielnie mają własne statuty, ale inne rodzaje przedsiębiorstw z powodu braku europejskiego statutu muszą pokonywać różne przeszkody na rynku wewnętrznym. Europejskie MŚP potrzebują elastycznych europejskich przepisów prawnych, które ułatwią rozwój ich działalności transgranicznej. Spółdzielnie też potrzebują uproszczenia rozporządzenia w sprawie spółdzielni europejskiej, ponieważ jest ono tak skomplikowane, że utrudnia ich rozwój.

Brak struktury prawnej uniemożliwia fundacjom funkcjonującym na szczeblu europejskim działanie na takich samym prawach, na jakich działają przedsiębiorstwa mające inną postać prawną. Dlatego EKES wyraża zadowolenie z rezultatów analizy wykonalności dotyczącej europejskiego statutu fundacji i wzywa Komisję, aby zakończyła ocenę skutków w początkach 2010 r. i przedstawiła projekt rozporządzenia umożliwiający fundacjom szczebla europejskiego działanie na równych prawach na rynku wewnętrznym.

Z tych samych przyczyn EKES wzywa Komisję do rozpoczęcia prac w celu zatwierdzenia europejskiego statutu stowarzyszeń i towarzystw wzajemnych.

Standardy sprawozdawczości finansowej powinny zostać dostosowane do różnych form przedsiębiorstw. Innym przykładem ograniczeń związanych z przepisami dotyczącymi rachunkowości są przeszkody dotyczące wprowadzenia nowego międzynarodowego systemu rachunkowości (International Accounting System, IAS) w przedsiębiorstwach notowanych na giełdzie. Proces harmonizacji rachunkowości europejskiej nie może odbywać się kosztem likwidacji podstawowych cech wyróżniających niektóre kategorie przedsiębiorstw istniejących w Unii Europejskiej.

W przypadku spółdzielni trudno jest zdefiniować pojęcie kapitału własnego, które można by stosować w sposób ogólny i bezkrytyczny, ponieważ mogłoby to mieć negatywne i szkodliwe skutki dla różnorodności przedsiębiorstw. EKES wzywa Komisję do poszanowania tożsamości spółdzielni w dziedzinie rachunkowości i traktowania kapitału zakładowego członków jako kapitału własnego spółdzielni, a nie jako długu, do czasu, gdy członek spółdzielni nie stanie się wierzycielem, opuszczając spółdzielnię.

Każde przedsiębiorstwo mające określoną formę prawną powinno móc prowadzić działalność, zachowując jednocześnie swój sposób działania. W związku z tym prawo konkurencji nie może opierać się na jedynym i jednolitym modelu przedsiębiorczości i musi unikać zachowań dyskryminujących oraz cenić dobre praktyki na szczeblu krajowym. Nie chodzi o tworzenie przywilejów, ale o promowanie sprawiedliwego prawa konkurencji, dlatego też EKES jest za tym, by standardy dotyczące konkurencji i przepisy podatkowe regulowały w sposób wyrównawczy koszty różnicowe przedsiębiorstw, które nie są związane z niewydajnymi procesami produkcyjnymi, lecz z internalizacją kosztów społecznych.

Niektóre narzędzia polityki konkurencji nie są neutralne w odniesieniu do różnych form przedsiębiorstw, dlatego też EKES zaznaczył, że „sektor gospodarki społecznej wymaga specjalnie dostosowanych rozwiązań w sprawach dotyczących opodatkowania, zamówień publicznych i standardów dotyczących konkurencji”. I tak na przykład wsparcie publiczne prywatnych inwestycji w badania, rozwój i innowacje techniczne w celu zwiększenia konkurencyjności systemu produkcji sprzyja głównie dużym przedsiębiorstwom, ponieważ to one zwykle prowadzą tego rodzaju działalność. Podobnie to, że duże przedsiębiorstwa mają większą swobodę wyboru lokalizacji zakładów produkcyjnych, pozwala im na lepsze wykorzystanie publicznych inwestycji w infrastrukturę wspierającą sektor produkcyjny. Czasami jest to niekorzystne dla konkurencyjności małych przedsiębiorstw, które mają niewielkie realne możliwości wyboru alternatywnych miejsc prowadzenia działalności.

Standardy dotyczące konkurencji powinny także brać pod uwagę szczególny charakter przedsiębiorstw społecznych, które produkują i dystrybuują dobra i usługi nierynkowe wśród osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym i które włączają w swoje procesy produkcyjne ważne zasoby o charakterze altruistycznym.

W niektórych państwach członkowskich pewne przedsiębiorstwa często znajdują się w sytuacji niekorzystnej dla ich konkurencyjności z powodów niezwiązanych z procesami produkcji jako takimi, ale w związku z niewydolnością rynku, czyli sytuacjami, w których rynek jest niewydolny i rozdziela środki w sposób daleki od optymalnego. EKES popiera projekt dyrektywy w sprawie zmniejszonej stawki VAT na usługi świadczone na szczeblu lokalnym, co dotyczy głównie MŚP, i potwierdza poparcie dla sformułowanej przez Komisję zasady, zgodnie z którą ulgi podatkowe przyznawane przedsiębiorstwu powinny być proporcjonalne do ograniczeń prawnych lub do społecznej wartości dodanej związanej z daną formą przedsiębiorstwa. W związku z tym EKES zwraca się do Komisji, aby zachęciła państwa członkowskie do przeanalizowania możliwości przyznania przedsiębiorstwom środków wyrównawczych w oparciu o ich potwierdzoną użyteczność publiczną lub ich potwierdzony wkład w rozwój regionalny. W szczególności należy poszukać rozwiązań problemu, jaki mają organizacje nienastawione na zysk w związku z niemożliwością odzyskania podatku VAT zapłaconego przy zakupie towarów i usług niezbędnych do realizacji działalności prowadzonej w interesie publicznym, w tych krajach, w których ten problem występuje. Wypada także wspomnieć o przepisach podatkowych stosowanych do organizacji pozarządowych prowadzących działalność gospodarczą niezwiązaną z celami użyteczności publicznej.

Obecnie MŚP mają niewielkie możliwości, aby inwestować w badania, rozwój i innowacje techniczne, które stanowią ważny element wydajności produkcji i utrzymania konkurencyjności przedsiębiorstwa. Stwarza to sytuację niekorzystną pod względem konkurencyjności, która powinna zostać zrównoważona przez ulgi podatkowe premiujące inwestycje MŚP w tej dziedzinie. Zalecenia obejmują wachlarz środków wyrównawczych, do których, w zależności od państwa, można zaliczyć specjalne ulgi podatkowe na liczne inwestycje w badania i rozwój, refundację w przypadku braku zysków i obniżenie składek na ubezpieczenia społeczne. Mając na względzie strategiczną rolę, jaką MŚP odgrywają w gospodarce wspólnotowej, EKES zaleca, aby każde państwo członkowskie wykorzystało optymalne połączenie środków wyrównawczych w celu ułatwienia przetrwania i rozwoju MŚP w swojej gospodarce. Najważniejszym skutkiem tych programów jest to, iż mogą one wspierać rozwój MŚP specjalizujących się w badaniach i rozwoju w pierwszych latach ich istnienia.

W państwach członkowskich i w UE zagregowane dane liczbowe dotyczące różnych rodzajów przedsiębiorstw są opracowywane zgodnie z kryteriami zatwierdzonymi przez europejski system rachunków krajowych i regionalnych. Niemniej jednak statystyki gospodarcze dotyczące spółdzielni, towarzystw wzajemnych, stowarzyszeń, fundacji i innych podobnych przedsiębiorstw są bardzo ograniczone i sporządzane według niejednolitych kryteriów, co utrudnia przeprowadzenie analizy i oceny ich wkładu w ważne cele makroekonomiczne. Z tego względu, na zlecenie Komisji powstała instrukcja, która umożliwia sporządzanie rejestrów statystycznych w oparciu o jednolite kryteria w kontekście rachunków narodowych. EKES apeluje o wykorzystanie tych nowych narzędzi analizy do sporządzania zharmonizowanych statystyk wyżej wymienionych przedsiębiorstw we wszystkich krajach Unii Europejskiej oraz o wdrażanie bardziej skutecznych polityk w tej dziedzinie.

Wskazane jest także stworzenie metodologii, która da impuls do stworzenia europejskiego centrum monitorowania mikroprzedsiębiorstw.