Publicystyka - ngo.pl

W projekcie nowego rozporządzenia, Komisja
Europejska proponuje niezmieniony zakres terytorialny FSUE, tzn.
nadal obejmuje obecne Państwa Członkowskie i państwa przystępujące
do UE. Zakres tematyczny został poszerzony i zawiera, poza klęskami
naturalnymi, także klęski technologiczne lub przemysłowe, zamachy
terrorystyczne i sytuacje zagrożenia zdrowia publicznego. „Poważna
klęska”, w rozumieniu zasad przyznawania pomocy z funduszu FSUE,
może być definiowana na dwa sposoby, tj. według kryterium
ilościowego lub politycznego. Kryterium ilościowe: próg finansowy
pozwalający na uruchomienie środków z FSUE został obniżony z 3 mld
do 1 mld euro, lub z 0,6% na 0,5% DNB co pozwoli na uruchomienie
Funduszu w większej ilości przypadków. Kryterium polityczne: w
pewnych ściśle określonych okolicznościach (a szczególnie wtedy,
gdy pełna skala szkód nie jest znana w momencie podejmowania
decyzji), Komisja może uruchomić Fundusz, nawet jeśli kryterium
ilościowe nie zostało spełnione. Państwa sąsiadujące z państwem
dotkniętym klęską mogą także uzyskać pomoc, jeśli również odczuwają
skutki klęski. W wypadku wykorzystywania Funduszu Solidarności
należy zapewnić przestrzeganie zasady pomocniczości. We wniosku
Komisji przewiduje się możliwość wnioskowania, przez państwo
dotknięte klęską, o zaliczkę ok. 5% całości przewidywanych kosztów
działań podlegających finansowaniu, maksymalnie do 5 mln EUR, którą
dostawałoby natychmiast po złożeniu wniosku o pomoc. Suma ta musi
być zwrócona przez dane państwo, jeśli okaże się, że wniosek nie
kwalifikuje się do dotacji w ramach Funduszu. We wniosku Komisji
zaproponowano utrzymanie budżetu FSUE na poziomie 1 mld euro
rocznie.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny
przyjmuje z zadowoleniem zamiar Komisji, aby rozszerzyć zakres
Funduszu Solidarności i wyposażyć go w możliwość szybkiego
reagowania w sytuacjach kryzysowych. EKES uważa jednak, że należy
dopracować kilka kwestii we wniosku Komisji, aby go ulepszyć i
nadać mu większą skuteczność. Fundusz ten musi być wolny od
biurokracji i wyposażony w reguły pozwalające na podjęcie działań
pomocowych w obliczu różnego rodzaju klęsk, niezależnie od ich
przyczyny, w najbardziej krytycznych chwilach dla społeczności,
którym ma służyć. Powinien nie tylko dawać wartościowe wsparcie
przy odbudowie infrastruktury i normalizacji życia gospodarczego i
społecznego, ale także stanowić wyraźny sygnał polityczny kierowany
przez Europę do jej obywateli dotkniętych katastrofą.

Chociaż wielkość proponowanych środków
finansowych wydaje się być dopasowana do potrzeb wniosków
otrzymanych w ubiegłych latach, EKES wątpi, czy byłaby
wystarczająca na pokrycie potrzeb w wypadku poważnej katastrofy,
jak np. trzęsienie ziemi, fala tsunami, ogólnoeuropejska pandemia
czy zamach lub wypadek z bronią masowego rażenia. Choć sytuacje
takie są naprawdę wyjątkowe, należy je przewidzieć i uwzględnić w
odpowiednim mechanizmie, także natury wyjątkowej, z którego Unia
Europejska mogłaby skorzystać, gdyby kiedyś zdarzyła się klęska
takich rozmiarów.

Reguły określające dostęp do Funduszu
Solidarności muszą być, zdaniem EKES-u, proste i jasne, a jego
procedury administracyjne muszą być ograniczone do minimum; reguły
te muszą ponadto zawierać mechanizmy zapewniające przejrzystość
oraz mechanizmy oceny i monitorowania wykorzystania środków
udostępnionych państwu-beneficjentowi.

Komitet uważa także, że FSUE powinien jak
najszybciej zyskać status „stałego funduszu autonomicznego”, o
własnym stałym budżecie rocznym, z którego „pozostałości”
niewykorzystane w danym roku tworzyłyby rezerwę na wielkie
katastrofy.

Co się tyczy szacowania szkód, Komitet uważa, że
jest to postępowanie nie tylko skomplikowane, ze względu na skalę
sytuacji objętych proponowanym rozporządzeniem, ale też może być
bardzo niedoskonałe, ze względu na szeroki zakres kosztów i
zaangażowanych podmiotów oraz to, że dotyczy ono szkód własności
tak publicznej, jak i prywatnej. Ze względu na krótki termin
składania wniosków do Komisji oraz zróżnicowanie interesów i typu
dóbr materialnych dotkniętych szkodami, koszty usuwania skutków
klęski mogą być oszacowane zbyt nisko lub zbyt wysoko. Dlatego też
wnioski składane przez państwa muszą być oceniane bardzo
skrupulatnie, z odwołaniem się do specjalistów, danych
historycznych i zgromadzonych danych statystycznych i z
uwzględnieniem wskaźników gospodarczych, zgodnie z poziomem cen w
państwie otrzymującym pomoc.

Odnośnie rodzajów kosztów pokrywanych przez
Fundusz, EKES życzyłby sobie, aby wprowadzić dodatkową kategorię o
następującej treści: „inne działania w interesie publicznym mające
na celu normalizację życia społecznego i gospodarczego społeczności
i obszarów dotkniętych klęską, przy jednoczesnym otwarciu dostępu
do FSUE dla wszystkich podmiotów społeczeństwa obywatelskiego,
zgodnie z postanowieniami i gwarancjami, które pozostają do
określenia”. Celem wprowadzenia tego nowego punktu jest
uelastycznienie procesu decyzyjnego w sytuacjach wyjątkowych i
uwzględnienie w ten sposób nieprzewidywalnego charakteru zdarzeń
należących do zakresu działania FSUE; chodzi o sytuacje, w których
struktury społeczne i produkcyjne byłyby zagrożone, gdyby nie
istniała możliwość udzielania pomocy w wypadku szkód własności
prywatnej.

EKES uważa, że ostatecznymi beneficjentami
działań Funduszu muszą być obywatele Unii Europejskiej. Tylko ze
względów organizacyjnych i logistycznych beneficjentami pośrednimi
są państwa, ponieważ to one otrzymują odpowiednie środki z budżetu
FSUE. Jednak także z tego względu organizacje państwowe nie powinny
być jedynymi odbiorcami środków publicznych przeznaczonych na
interwencje Funduszu; organizacje społeczeństwa obywatelskiego
zaangażowane w dotowane działania powinny również otrzymywać te
środki, gdyż bez ich pomocy państwa zazwyczaj nie są w stanie
przeprowadzić działań interwencyjnych w obliczu klęski. Straż
pożarna, organizacje społeczeństwa obywatelskiego zajmujące się
ochroną zdrowia i opieką społeczną oraz inne podmioty powinny
otrzymywać należną rekompensatę za swoje oddanie, wysiłek i
poniesione koszty, ponieważ ich budżety zwykle nie są przygotowane
na wydarzenia o tak wielkiej skali.

EKES uważa, że należy także zrewidować zakres
terytorialny FSUE, tak aby w przypadku klęski można było zapewnić
wsparcie również państwom nie graniczącym bezpośrednio z państwem
dotkniętym klęską. Katastrofy na dużą skalę (np. katastrofy
nuklearne) mogą dotknąć także inne kraje. Kraje te również powinny
kwalifikować się do otrzymania pomocy z Funduszu. W sytuacji, gdy
inne kraje zostały dotknięte skutkami klęski i skoro pomoc z
Funduszu została już uruchomiona, musi być ona zastosowana we
wszystkich dotkniętych państwach, nawet jeśli część z nich nie
spełnia wymogu progu finansowego.

Zdaniem EKES-u, kwestia sąsiedztwa dotyczy także
państw, które nie są ani państwami członkowskimi UE ani
kandydującymi do niej, gdyby zostały one dotknięte wydarzeniem
mającym początek w państwie członkowskim lub kandydującym. Jeśli
FSUE miałby zostać uruchomiony ze względu na wydarzenie mające
początek lub spowodowane na obszarze należącym do jego zakresu
terytorialnego, inne państwa ościenne także zasługują na
solidarność UE, czy to za pośrednictwem FSUE, czy też innych
instrumentów współpracy międzynarodowej, o ile nie zakłóci to i nie
pomniejszy innych działających już programów współpracy.

EKES uważa za konieczne, aby Fundusz był
uruchamiany także w przypadku klęsk wynikających z nagromadzenia
się lub długiego trwania sytuacji nie od razu uznanych za
szczególnie poważne (np. przedłużający się stan suszy). Mające
obecnie miejsce zmiany klimatyczne, spowodowane po części przez
globalne ocieplenie – za które UE jako całość także ponosi pewną
odpowiedzialność – dotykają jedne państwa bardziej niż inne; nie
byłoby to więc rozsądne ani solidarne ze strony Unii Europejskiej,
gdyby unikała swoich zobowiązań dotyczących zarówno przyczyn, jak i
skutków zmian klimatycznych.

Obserwacje poczynione przez EKES ukazują
konieczność dostosowania sposobu wykorzystania Funduszu
Solidarności tak, aby zapewniał natychmiastowe rozwiązanie w
wypadku pilnych potrzeb, zarówno w zakresie pomocy dotkniętym
społecznościom, jak i dostarczania pomocy materialnej oraz funduszy
oferujących pomoc o bardziej strukturalnym charakterze, tak aby
zapewniły długofalowe rozwiązania bardziej zasadniczych problemów,
np. poprzez utworzenie infrastruktury pozwalającej na walkę z suszą
czy ponowne zalesianie, a także poprzez rozwijanie alternatywnych
rodzajów działalności na obszarach zbyt mocno zniszczonych przez
pożary.

Włączenie pomocy z FSUE w szerszy kontekst
długofalowych działań na wielką skalę powinno stanowić istotne
kryterium dla Komisji, kiedy dokonuje ona wyboru projektów.
Poprawiłoby to ogólną skuteczność FSUE i funduszy
strukturalnych.

Kwestie zaopatrzenia w wodę i funkcjonowania
infrastruktury w regionach dotkniętych niespodziewaną klęską suszy
lub falą gorąca oraz kwestie socjalnego lub zdrowotnego wsparcia
dla ich mieszkańców nie mogą pozostać poza listą zjawisk, w wypadku
których uruchamia się FSUE, podobnie jak do zakresu Funduszu należą
takie zjawiska, jak powodzie, trąby powietrzne i nawałnice.

W tym celu można by wprowadzić obowiązek dla
krajowego organu odpowiedzialnego za gospodarkę wodną polegający na
wydaniu „oficjalnego oświadczenia o poważnym stanie suszy” w
oparciu o jednolite, obiektywne kryteria, które byłyby stosowane
przez organy ds. gospodarki wodnej we wszystkich Państwach
Członkowskich.

EKES uważa także, że Państwa Członkowskie i Unia
muszą ustalić jasne zasady dotyczące zobowiązania systemu
ubezpieczeniowego UE do pokrywania pewnych rodzajów ryzyka, czego
firmy ubezpieczeniowe zwykle starają się unikać. Jest to o tyle
istotne, że FSUE i państwowe fundusze pomocy z zasady nie obejmują
szkód poniesionych przez osoby prywatne, a koszty naprawy tych
szkód są często znacznie wyższe od kosztów interwencji publicznej,
którą władze publiczne czują się zobowiązane przeprowadzić w celu
rozwiązania lub zmniejszenia problemów dotykających całą
społeczność.

Ponadto EKES uważa, że wysiłki w dziedzinie
zapobiegania ryzyka powinny być pobudzane na wszystkich możliwych
płaszczyznach, aby zminimalizować, częściowo lub zupełnie, skutki
niebezpiecznych sytuacji poprzez prognozowanie zdarzeń,
zapobieganie katastrofom oraz przygotowanie i uruchomianie
mechanizmów szybkiego reagowania w celu ochrony życia i zdrowia
ludzi oraz zapobiegania zniszczeniu infrastruktury oraz dóbr
materialnych i niematerialnych. Komitet nie zgłaszałby sprzeciwu
wobec włączenia do rozporządzenia restrykcyjnej klauzuli, która
zachęcając w ten sposób do działań zapobiegawczych ograniczałaby,
zmniejszała lub anulowała wsparcie z funduszu FSUE w przypadku
udowodnionego zaniedbania ze strony władz publicznych danego
państwa, pod warunkiem że byłoby ono w stanie poradzić sobie
finansowo ze skalą skutków danego wydarzenia. Mimo to, można by w
takich przypadkach skierować środki z funduszu FSUE do państwa,
które dopuściło się zaniedbania, ale w formie pożyczki, a nie
dotacji, biorąc pod uwagę, że beneficjentami tych środków są
obywatele dotknięci klęską. Przyznawanie dotacji unijnych państwom,
które zaniedbały swoje obowiązki, stwarza atmosferę bierności i
nieodpowiedzialności i zwiększa ryzyko wystąpienia pewnych rodzajów
klęsk, którym można by w niektórych przypadkach zapobiec.

Komitet uważa, że wniosek Komisji należy
poprawić trojako, tak aby dostosować go do praktycznych
potrzeb:

• rozszerzyć jego zakres, tak aby objął inne postaci klęsk, zwłaszcza susze;
• obniżyć wartości progowe służące określeniu skali szkód (które są zbyt wysokie i powodują wykluczenie większości klęsk, które miały ostatnio miejsce) i/lub nadać Komisji większą elastyczność decyzyjną, tak aby mogła uznać klęski o poważnych skutkach na skalę regionalną;
• bardziej elastycznie potraktować typy kwalifikujących się wydatków, poprzez wprowadzenie nowej, bardziej kompleksowej klauzuli uwzględniającej inne znaczne koszty, które nie zostały włączone do sporządzonej przez Komisję listy „kwalifikujących się działań”.