Opinia EKES dotycząca ustanowienia Europejskiego Instytutu ds. Równości Mężczyzn i Kobiet (wrzesień 2005)
8 marca 2005 Komisja Europejska wydała wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Europejski Instytut ds. Równości Mężczyzn i Kobiet. Długi okres czasu, jaki minął od pierwszej inicjatywy utworzenia Europejskiego Instytutu w 1995 roku do wydania wniosku dotyczącego rozporządzenia, wypełniony był badaniami specjalistycznymi oraz konsultacjami politycznymi, co umożliwiło przygotowanie przemyślanej decyzji.
Praktyka odsłania nadal problemy, przed którymi stoją UE i jej
Państwa Członkowskie, i które wymagają pilnego rozwiązania.
Zagadnienia bezpośrednio związane z problematyką płci, którymi
Instytut będzie się musiał zająć to:
- nierówności na rynku pracy, zwłaszcza w odniesieniu do
segregacji zawodowej, różnic w wynagrodzeniu, ryzyka na rynku
pracy;
- postęp kariery kobiet i dostęp do stanowisk kierowniczych lub
nadzorczych, obserwacja sytuacji kobiet sprawujących funkcje
kierownicze lub nadzorcze;
- godzenie życia zawodowego i prywatnego;
- dostęp do kształcenia przez całe życie, monitorowanie
podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez kobiety;
- rozwój demograficzny w UE;
- handel kobietami (i dziećmi) oraz wykorzystywanie
seksualne;
- wszelkie formy przemocy wobec płci przeciwnej;
- deficyt udziału kobiet w procesie decyzyjnym;
- powszechny niedostatek zrozumienia problemów związanych z płcią
oraz stale niedostateczne zastosowanie zasady włączania
problematyki płci do głównego nurtu polityki;
- stereotypowe prezentowanie ról mężczyzn i kobiet (w
szkolnictwie, mediach, życiu publicznym, pracy zawodowej);
- niedostateczne uświadamianie sobie przez kobiety miejsca, jakie
mogą zajmować w społeczeństwie;
- problemy międzykulturowe;
- równość płci w różnych instytucjach, organach i organizacjach, włącznie z organizacjami zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.
EKES jest świadomy tego, że stosowanie zasady włączania
problematyki płci do głównego nurtu polityki rozszerza się i
rozwija oraz zgadza się, że zadanie skupienia wysiłków Państw
Członkowskich i zainteresowanych stron społeczeństwa obywatelskiego
w celu dostarczenia pomocy w tej kwestii organom Wspólnoty musi
zostać powierzone niezależnej instytucji. EKES zwraca jednak uwagę
na fakt, że utworzenie Instytutu nie może również osłabić
stosowania zasady włączania problematyki płci (gender
mainstreaming) do działalności instytucji i do wszystkich polityk i
programów Wspólnot.
EKES przypomina, że utworzenie Instytutu to krok naprzód, co jednak
nie oznacza, że nie są potrzebne dalsze środki dla osiągnięcia
postępu we wdrażaniu równości szans oraz dla spełnienia wszystkich
celów przyjętych w dokumentach Wspólnoty.
EKES jest pozytywnie nastawiony do idei utworzenia Instytutu; uważa
jednak za konieczne zapewnienie jak najprzychylniejszych reakcji
społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu europejskim, narodowym i
lokalnym; bez takiego wsparcia Instytut nie będzie mógł dobrze
rozpocząć swojej pracy. Konieczne jest zatem przeznaczenie na tę
nową instytucję odpowiednich środków, co umożliwi jej uzyskanie
wiarygodności i zaufania. Pozwoli to pomyślnie rozwijać wszelkie
formy działalności oraz wywołać zainteresowanie, na jakie
zasługuje.
EKES wskazuje na fakt, że nazwa Instytutu (art. 1) w języku
angielskim „European Institute for Gender Equality” jednoznacznie
oddaje jego przesłanie i umożliwia jak najszersze konotacje
(etyczne, moralne, estetyczne, seksualne itd.). Jak pokazuje
doświadczenie, słowo „gender” nie ma dokładnego odpowiednika w
wielu językach UE. Dlatego też jego tłumaczenia powinny być jak
najbliższe znaczeniu oryginalnemu.
Ponadto EKES jest zdania, że Instytutowi należy przekazać zadanie
wspierania organizacji pracodawców i pracowników oraz innych
organizacji społeczeństwa obywatelskiego w ich pracy związanej z
równością mężczyzn i kobiet; cel ten powinien zostać jasno zapisany
i być brany pod uwagę.
Zagadnienia, którymi będzie się zajmować Instytut, będą wymagać
odpowiednich metod pracy. Powinny one oferować rozwiązania dla
różnych rodzajów nierówności płci i dyskryminacji, a zatem powinny
wykorzystywać m.in. metody porównawcze (benchmarking), studia
przypadku, wertykalne (sektorowe) gromadzenie informacji,
budżetowanie pod kątem płci, monitorowanie itp. Jest oczywiste, że
w zakresie tych zagadnień Instytut musi również współpracować z
wyspecjalizowanymi agencjami i instytucjami.
EKES chciałby wprowadzić do tekstu rozporządzenia poziom krajowy
bądź regionalny, co umożliwi otworzenie się na kolejne podmioty,
np. samorządy, które odgrywają istotną rolę w szerzeniu świadomości
zagadnień równości płci wśród ogółu społeczeństwa.
EKES zgadza się z tym, by Instytut był niezależny od władz
krajowych i społeczeństwa obywatelskiego. Sądzi jednak, że powinien
być niezależny również od instytucji wspólnotowych, co umożliwiłoby
mu przyjęcie bardziej obiektywnego podejścia w stosunku do nich.
Proponuje zatem rozszerzenie liczby przedstawicieli społeczeństwa
obywatelskiego w Zarządzie tak, by zapewnić większą niezależność
Instytutu.
EKES podkreśla, że aby Zarząd był w stanie odpowiednio reagować na
potrzeby, tzn. aby wypełniał swe zobowiązania wobec Komisji
Europejskiej i Państw Członkowskich, a jednocześnie otrzymywał
informacje zwrotne od społeczeństwa obywatelskiego, konieczna jest
skuteczne i wyraźne reprezentowanie europejskich partnerów
społecznych i odpowiednich organizacji pozarządowych na szczeblu
wspólnotowym, co ma na celu – zgodnie z brzmieniem rozporządzenia –
udział w zwalczaniu dyskryminacji ze względu na płeć i wspieranie
równości płci.
EKES nalega zatem na rozszerzenie liczby członków Zarządu. Uważa za
właściwe zwiększenie liczby przedstawicieli, tak by każda strona
miała ich sześciu (Rada, Komisja, partnerzy społeczni oraz właściwe
organizacje pozarządowe szczebla wspólnotowego). Oznacza to, że
każda z wymienionych organizacji miałaby po dwa miejsca.
EKES zwraca się do Komisji o dołączenie zapisu, że każdy
przedstawiciel organizacji pracodawców, pracowników i odpowiednich
organizacji pozarządowych posiada pełne prawo do głosowania.
Zakłada się, że finansowanie Instytutu będzie częściowo pochodziło
ze środków programu PROGRESS. W tej sytuacji EKES zachęca do tego,
by nie zmniejszać środków przewidzianych dla Instytutu ds. Równości
Płci przy tworzeniu globalnych ram finansowych programu PROGRESS –
tak jak najwidoczniej miało to miejsce w przedłożonym projekcie,
lecz by stworzyć dla niego niezależny budżet.” EKES jest zdania, że
podstawowe znaczenie ma fakt, aby środki finansowe przeznaczone dla
Instytutu umożliwiały mu pełne wykonywanie jego misji obok innych
wspólnotowych agencji czy programów, które także zajmują się
problematyką równości mężczyzn i kobiet, a w żadnym wypadku nie ich
kosztem.
Instytut musi posiadać duży autorytet moralny. Jest absolutnie
konieczne, by jego działalność była przejrzysta, by zapewnione było
istnienie faktycznie skutecznych powiązań z właściwymi grupami
społeczeństwa obywatelskiego, które dysponują bogatym
doświadczeniem analitycznym i specjalistycznym, jeżeli chodzi o
równość mężczyzn i kobiet, a jednocześnie mogą bardziej
bezpośrednio odzwierciedlać potrzeby obywateli UE.
Wniosek dotyczący rozporządzenia nie stanowi, gdzie znajdować się
będzie siedziba Instytutu, EKES jest jednak za tym, by został on
utworzony w jednym z państw, które przystąpiły do UE w 2004 roku.
Argumentem za tym jest już okazane zainteresowanie ze strony
niektórych z tych państw, potrzeba zrównoważonej decentralizacji
instytucji w UE, możliwość bardziej bezpośredniego kontaktu z
obywatelami i obywatelkami wybranego spośród tych państw kraju oraz
lepszego zapoznania się z ich doświadczeniami w dziedzinie równości
szans mężczyzn i kobiet.