Publicystyka - ngo.pl

Uchwalone ponad 30 lat temu prawo do niedyskryminacji ze względu
na płeć w miejscu pracy jest kluczowym elementem charakteryzującym
rozwój Unii. Równe traktowanie kobiet i mężczyzn ma zasadnicze
znaczenie dla sprawiedliwych reguł na rynku wewnętrznym, swobody
przemieszczania się oraz tworzenia silnego i spójnego społeczeństwa
europejskiego. W latach 90. wzrastała świadomość konieczności
przedsięwzięcia środków mających na celu rozwiązanie problemu
dyskryminacji z przyczyn innych niż płeć oraz w obszarach
znajdujących się poza rynkiem pracy. Włączenie art. 13 do
traktatu z Amsterdamu było istotnym osiągnięciem, gdyż nadało nowe
uprawnienia i rozszerzyło zobowiązanie do zagwarantowania równego
traktowania. Art. 13 zobowiązuje UE do zwalczania
dyskryminacji nie tylko ze względu na płeć, lecz również ze względu
na pochodzenie rasowe lub etniczne, religię lub światopogląd,
niepełnosprawność, wiek i orientację seksualną.

Dostrzegając pilną potrzebę działania w obszarze dyskryminacji
z pozostałych przyczyn, w 2000 r. Rada zatwierdziła dwie
dyrektywy: dyrektywę w sprawie równości rasowej (2000/43/WE),
wprowadzającą w życie zasadę równego traktowania osób bez względu
na pochodzenie rasowe lub etniczne, oraz dyrektywę ramową w sprawie
zatrudnienia (2000/78/WE), ustanawiającą ogólne warunki ramowe
równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy. W 2004 r.
Rada zatwierdziła dyrektywę wprowadzającą w życie zasadę równego
traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług
oraz dostarczania towarów i usług (2004/113/WE).

Rok 2007, który był Europejskim Rokiem na rzecz Równych Szans
dla Wszystkich, dał instytucjom UE, rządom krajowym i społeczeństwu
obywatelskiemu cenną możliwość zastanowienia się nad znaczeniem
równości i wykorzenienia dyskryminacji dla stworzenia
społeczeństwa, które charakteryzowałoby się większą integracją
społeczną. Rok ten zwrócił uwagę na wyraźnie odnotowany przez Radę
fakt, iż „w UE wciąż mamy do czynienia z nierównością i
dyskryminacją ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne,
wiek, niepełnosprawność, religię, światopogląd lub orientację
seksualną; istotne koszty tego ponoszą zarówno pojedyncze osoby
doświadczające dyskryminacji, jak i społeczeństwa europejskie jako
całość”.

Jak stwierdziła Rada, „podczas roku europejskiego zwrócono
uwagę na coraz większe problemy wynikające z dyskryminacji
wielokrotnej”.

W przypadku „dyskryminacji wielokrotnej” istotę stanowi
złożona tożsamość każdej osoby. Do tego rodzaju dyskryminacji
dochodzi, gdy dana osoba doświadcza dyskryminacji lub napastowania
z kilku powodów, które są częścią jej tożsamości.

Przepisy antydyskryminacyjne UE oraz przepisy krajowe,
stanowiące transpozycję prawodawstwa UE, powinny być w stanie
zagwarantować ochronę i prawo do zadośćuczynienia z tytułu
wszelkich form dyskryminacji wielokrotnej. W tym celu poziom
ochrony musi być jednakowy w przypadku wszystkich form
dyskryminacji. Obecnie prawo UE zapewnia to jedynie w obszarze
zatrudnienia.

W grudniu 2006 r. opublikowana została analiza, w której
przyjrzano się przepisom krajowym zakazującym dyskryminacji poza
obszarem zatrudnienia i pracy ze względu na płeć, orientację
seksualną, niepełnosprawność, religię i światopogląd oraz wiek.
Znaleziono znaczne rozbieżności pod względem form dyskryminacji i
obszarów działalności, w wypadku których zapewniana była
ochrona, a także ram prawnych, w które ochrona ta została wpisana
(konstytucje krajowe, antydyskryminacyjne prawo rodzajowe, przepisy
krajowe lub regionalne bądź przepisy specjalne dotyczące
pojedynczych obszarów, takich jak mieszkalnictwo lub edukacja). W
przypadku poszczególnych motywów dyskryminacji i obszarów
odnotowano różnice między krajami pod względem charakteru, formy i
zakresu wyjątków od prawa do niedyskryminacji.

Jak uznała Rada w rezolucji w sprawie dalszych działań po
zakończeniu Europejskiego Roku, wyspecjalizowane organy ds.
równości są lub mogłyby być istotną siłą napędową w zwalczaniu
dyskryminacji i propagowaniu równości w każdym państwie
członkowskim; w szczególności pełnią one zasadniczą rolę w
podnoszeniu wiedzy na temat tych kwestii. Dyrektywa w sprawie
równości rasowej, dyrektywa w sprawie równego traktowania mężczyzn
i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania
towarów i usług, jak również przeredagowana dyrektywa w sprawie
równości płci nakładają na państwa członkowskie obowiązek powołania
wyspecjalizowanych organów ds. równości w celu wspierania prawa do
równości bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne i płeć,
lecz nie zawierają wymogu ustanowienia organów ds. równości bez
względu na religię lub światopogląd, niepełnosprawność, orientację
seksualną lub wiek. Kompetencje wyspecjalizowanych organów
ustanowionych w państwach członkowskich obejmują często bardzo
odmienne przyczyny dyskryminacji: niektóre ograniczają się do
dyskryminacji ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne, inne
zaś obejmują wszystkie przyczyny wymienione w art. 13 oraz
przyczyny dodatkowe.

Brak spójnego prawodawstwa obejmującego wszystkie przyczyny na
szczeblu UE oznacza, że państwa członkowskie nie czują się
zobligowane do uchwalenia spójnych przepisów. Ponadto nie istnieje
podstawa prawna do działania Komisji lub Rady w wypadku
niedostatecznego lub nierównego poziomu ochrony przed dyskryminacją
(a tak właśnie wygląda obecna sytuacja).

Jednakże samo prawodawstwo antydyskryminacyjne, bez
wszechstronnego programu podnoszenia wiedzy i edukacji oraz
skutecznego egzekwowania prawa, nie osiągnie swoich celów.

Zdaniem Komitetu obecny niespójny i hierarchiczny wspólnotowy
system środków ochrony przed dyskryminacją utrudnia osiągnięcie
celów WE:

• stanowi przeszkodę dla swobodnego przepływu pracowników, którzy w niektórych państwach członkowskich posiadają mniej możliwych do wyegzekwowania praw do niedyskryminacji niż w innych państwach;
• może stanowić przeszkodę w swobodnym przepływie towarów, ponieważ dostawcy muszą spełniać niejednakowe normy w zakresie zapewnienia równego dostępu do towarów i usług w różnych państwach członkowskich;
• wpływa na jakość życia, ponieważ przy braku zakazu prawnego dyskryminacja i napastowanie mogą pozostawać poza kontrolą; utrzymują się również ograniczenia w pełnym i równym korzystaniu z praw gospodarczych i społecznych;
• działa na niekorzyść spójności społecznej, gdyż nie uwzględnia w pełni i w jednakowym stopniu wszystkich grup społecznych;
• ogranicza udział istotnych grup i społeczności w życiu społecznym.

Aby rozwiązać problemy i zapewnić spójne, minimalne normy
ochrony w UE, potrzebne jest nowe prawodawstwo wprowadzające w
życie zasadę równego traktowania poza rynkiem pracy bez względu na
niepełnosprawność, religię, światopogląd, orientację seksualną lub
wiek.

Biorąc pod uwagę charakter i skalę kwestii, na które wpływa
obecny poziom dyskryminacji, skutki dyskryminacji dla osiągnięcia
celów UE, a także potrzebę zapewnienia we wszystkich państwach
członkowskich wspólnego wysokiego poziomu ochrony, działania państw
członkowskich są niewystarczające i niezbędna jest interwencja na
szczeblu wspólnotowym, zgodnie z zasadami pomocniczości i
proporcjonalności określonymi w art. 5 TWE.

EKES zaleca, aby przybrało to formę jednej dyrektywy
zakazującej dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność, religię,
światopogląd, orientację seksualną lub wiek we wszystkich obszarach
znajdujących się poza rynkiem pracy, uwzględnionych w dyrektywie
w sprawie równości rasowej, oraz określającej wymóg
ustanowienia wyspecjalizowanych organów ds. równości posiadających
pełne kompetencje we wszystkich sprawach wchodzących w zakres
prawodawstwa.

Komitet jest świadom argumentów przemawiających za przyjęciem
oddzielnych dyrektyw dotyczących poszczególnych przyczyn
dyskryminacji, jednakże uważa, że należy dążyć do przyjęcia jednej
dyrektywy obejmującej wszystkie przyczyny. Dyrektywa taka:

• będzie maksymalnie jasna i przejrzysta dla obywateli oraz dostawców towarów i usług;
• umożliwi skuteczną reakcję na dyskryminację wielokrotną i zapewni środki zaradcze;
• sprawi, że prawo stanie się zrozumiałe i dostępne;
• pozwoli uniknąć wszelkich form hierarchii w europejskim systemie prawa do równego traktowania.

EKES przyjmuje do wiadomości, że zgodnie z zasadą
pomocniczości, w odniesieniu do pewnych obszarów działalności, np.
mieszkalnictwa, edukacji lub niektórych innych usług publicznych,
kompetencje w zakresie organizacji i świadczenia usług (lub w
zakresie innych aspektów uregulowań) leżą przede wszystkim w gestii
państw członkowskich, na szczeblu krajowym lub regionalnym. Komitet
uważa, że zgodnie z art. 5 TWE jedynie prawodawstwo na
szczeblu UE jest w stanie zagwarantować niezbędne, kompleksowe i
ścisłe wspólne normy równego traktowania we wszystkich tego rodzaju
obszarach działalności.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje więc decyzję ogłoszoną przez
Komisję 2 lipca 2008 r. o przedstawieniu nowej dyrektywy
w sprawie urzeczywistnienia zasady równego traktowania bez względu
na religię, światopogląd, niepełnosprawność, wiek czy orientację
seksualną w obszarach poza rynkiem pracy, objętych dyrektywą w
sprawie równości rasowej.

EKES popiera decyzję Komisji o przedstawieniu dyrektywy, która
byłaby w jak największym stopniu spójna z pozostałymi dyrektywami
odnoszącymi się do art. 13, wraz z takimi samymi definicjami
dotyczącymi dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej, molestowania
i działania pozytywnego, mającymi zastosowanie do wszystkich osób
przebywających w danym państwie członkowskim, w tym obywateli
państw trzecich, jak również takimi samymi obowiązkami państw
członkowskich w zakresie zapewnienia prawa do zadośćuczynienia,
skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających kar, ochrony przed
represjami oraz przeniesienia ciężaru dowodu. Równie ważne są
spójne zobowiązania do podnoszenia świadomości i wspierania dialogu
z partnerami społecznymi i organizacjami pozarządowymi.

Nowa dyrektywa powinna określać jako formę dyskryminacji brak
odpowiednich możliwości dostępu bądź przystępnego zakwaterowania
dla danej osoby niepełnosprawnej, chyba że podjęcie kroków w tej
dziedzinie wiązałoby się z nieproporcjonalnymi kosztami dla
dostawcy.

Nowa dyrektywa powinna uznawać stosowanie w państwach
członkowskich praktyk preferencyjnego traktowania osób ze względu
na ich wiek lub status osoby niepełnosprawnej. Wiele tego rodzaju
korzyści przyczynia się do zwiększenia integracji społecznej osób
starszych lub młodszych oraz osób niepełnosprawnych. Powinna
zezwolić państwom członkowskim na dopuszczenie takich środków, o
ile mają one uzasadniony cel, zgodny z zasadą równego traktowania,
a sposoby osiągnięcia tego celu spełniają warunek
proporcjonalności.

Nowa dyrektywa, uznająca znaczenie zorganizowanego
społeczeństwa obywatelskiego i wartości, które ono wnosi, powinna
zapewnić, by stowarzyszenia lub organizacje zainteresowane
zapewnianiem przestrzegania praw, mogły wszczynać procedury sądowe
lub administracyjne w imieniu osób dotkniętych dyskryminacją lub w
celu niesienia im pomocy.