Przeglądarka Internet Explorer, której używasz, uniemożliwia skorzystanie z większości funkcji portalu ngo.pl.
Aby mieć dostęp do wszystkich funkcji portalu ngo.pl, zmień przeglądarkę na inną (np. Chrome, Firefox, Safari, Opera, Edge).
Publicystyka
Opinia EKES dotycząca odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw w zglobalizowanej gospodarce (czerwiec 2005)
Marzena Mendza-Drozd, Stowarzyszenie na rzecz FIP
Zarządzanie przedsiębiorstwem przy poszanowaniu zasad OECD i społecznie odpowiedzialne inwestycje nabierają znaczenia w świecie biznesu. Inwestowanie społecznie odpowiedzialne oznacza zarządzanie portfelem papierów wartościowych nie tylko w sposób przynoszący zyski, lecz również uwzględnianie kryteriów społecznych i środowiskowych.
Definicja OSP
Komisja Europejska w 2002 roku podała konkretną definicję odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw (OSP), którą jest "dobrowolne uwzględnienie przez przedsiębiorstwa problematyki społecznej i ekologicznej w działalności komercyjnej i w ich stosunkach z zainteresowanymi stronami". Obecnie, we wszystkich państwach członkowskich rozszerzonej Unii, prowadzi się debaty na temat OSP, mimo iż ustawodawstwo i praktyki różnią się znacznie pomiędzy krajami.
Komisja Europejska w 2002 roku podała konkretną definicję odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw (OSP), którą jest "dobrowolne uwzględnienie przez przedsiębiorstwa problematyki społecznej i ekologicznej w działalności komercyjnej i w ich stosunkach z zainteresowanymi stronami". Obecnie, we wszystkich państwach członkowskich rozszerzonej Unii, prowadzi się debaty na temat OSP, mimo iż ustawodawstwo i praktyki różnią się znacznie pomiędzy krajami.
Stanowisko EKES
EKES, który uważa, że społecznie odpowiedzialne postępowanie firm powinno opierać się na rzeczywistym i dynamicznym stosowaniu istniejących przepisów oraz że należy je wspierać dobrowolnymi zobowiązaniami wykraczającymi poza przepisy, przypomina podstawowe regulacje w tej kwestii i wskazuje na główne - jego zdaniem - problemy.
Stanowisko EKES powinno być odczytywane m.in. w kontekście prac wielostronnego forum na temat OSP, w którym wzięło udział około dwudziestu organizacji reprezentujących pracodawców, sieci przedsiębiorstw, pracowników i innych uczestników społeczeństwa obywatelskiego. Metoda pracy forum, oparta między innymi na poszukiwaniu konsensusu dla wspierania przejrzystości, miała na celu dokonanie oceny czynników sprzyjających oraz przeszkód dla OSP, jak również sformułowanie zaleceń dotyczących przyszłości.
EKES, który uważa, że społecznie odpowiedzialne postępowanie firm powinno opierać się na rzeczywistym i dynamicznym stosowaniu istniejących przepisów oraz że należy je wspierać dobrowolnymi zobowiązaniami wykraczającymi poza przepisy, przypomina podstawowe regulacje w tej kwestii i wskazuje na główne - jego zdaniem - problemy.
Stanowisko EKES powinno być odczytywane m.in. w kontekście prac wielostronnego forum na temat OSP, w którym wzięło udział około dwudziestu organizacji reprezentujących pracodawców, sieci przedsiębiorstw, pracowników i innych uczestników społeczeństwa obywatelskiego. Metoda pracy forum, oparta między innymi na poszukiwaniu konsensusu dla wspierania przejrzystości, miała na celu dokonanie oceny czynników sprzyjających oraz przeszkód dla OSP, jak również sformułowanie zaleceń dotyczących przyszłości.
Zdaniem EKES odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstw jest
jednym z narzędzi utrzymania równowagi pomiędzy filarami Strategii Lizbońskiej: gospodarką i
wzrostem; zatrudnieniem i europejskim modelem społecznym oraz środowiskiem naturalnym. Jest więc
środkiem wzmocnienia spójności społecznej i kolejnym krokiem na drodze ku społeczeństwu opartemu na
zaawansowanej wiedzy.
Dokumenty
W sprawie OSP powstało wiele różnego rodzaju dokumentów, wśród których znajdują się: Deklaracja ILO w sprawie przedsiębiorstw międzynarodowych i w sprawie praw podstawowych, Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ oraz zasady ONZ, dotyczące ochrony konsumenta, a w dziedzinie środowiska naturalnego i dobrego zarządzania konwencje przyjęte w działaniach dotyczących GSP +. Do tego zbioru dokumentów Rada Europy dołączyła Europejską konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Wielostronne forum europejskie odświeżyło podstawy działania OSP, bazując na całości przepisów europejskich.
W sprawie OSP powstało wiele różnego rodzaju dokumentów, wśród których znajdują się: Deklaracja ILO w sprawie przedsiębiorstw międzynarodowych i w sprawie praw podstawowych, Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ oraz zasady ONZ, dotyczące ochrony konsumenta, a w dziedzinie środowiska naturalnego i dobrego zarządzania konwencje przyjęte w działaniach dotyczących GSP +. Do tego zbioru dokumentów Rada Europy dołączyła Europejską konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Wielostronne forum europejskie odświeżyło podstawy działania OSP, bazując na całości przepisów europejskich.
Różne interpretacje i instrumenty
W zależności od kontekstu społeczno-kulturalnego instrumenty OSP zawierają różne interpretacje zbioru przepisów. Niektóre z nich są rozpowszechniane publicznie, zarówno w wymiarze międzynarodowym - jak ISO 9000, ISO 14000, SA 8000, AA 1000, GRI -, europejskim - jak EMAS, SME Key, Eurosif, bilans społeczny - czy krajowym. Istnieją również kodeksy postępowania i kodeksy zasad przedsiębiorstw, sporządzane samodzielnie przez kierownictwo, redagowane po konsultacjach z różnymi zainteresowanymi stronami, ewentualnie negocjowane z przedstawicielami pracowników. Niektóre z nich, niestety, nie spełniają norm ILO.
W zależności od kontekstu społeczno-kulturalnego instrumenty OSP zawierają różne interpretacje zbioru przepisów. Niektóre z nich są rozpowszechniane publicznie, zarówno w wymiarze międzynarodowym - jak ISO 9000, ISO 14000, SA 8000, AA 1000, GRI -, europejskim - jak EMAS, SME Key, Eurosif, bilans społeczny - czy krajowym. Istnieją również kodeksy postępowania i kodeksy zasad przedsiębiorstw, sporządzane samodzielnie przez kierownictwo, redagowane po konsultacjach z różnymi zainteresowanymi stronami, ewentualnie negocjowane z przedstawicielami pracowników. Niektóre z nich, niestety, nie spełniają norm ILO.
Instrumenty OSP mogą być stosowane przez przedsiębiorstwa
samodzielnie, na zasadzie dobrowolności lub przez społecznie odpowiedzialnych inwestorów. Mogą być
również skierowane do odbiorców. Handlowe znaki etyki lub jakości środowiskowej ułatwiają wybór
klientom indywidualnym. Kampanie na rzecz uświadamiania - jak na przykład na rzecz przestrzegania
praw pracowników przemysłu odzieżowego - przyczyniły się do pogłębienia zbiorowej świadomości i co
za tym idzie świadomej konsumpcji.
Europejska tożsamośc
przedsiębiorstwa
Zdaniem EKES Unia Europejska powinna wzmocnić postrzeganie
europejskiej tożsamości przedsiębiorstwa i zachęcać do dialogu i wymiany poglądów między różnymi
podmiotami w zakresie instrumentów pomiaru OSP.
Komitet uważa ponadto, że instrumenty pomiaru OSP powinny być
spójne z całością międzynarodowych dokumentów oraz z przepisami europejskimi i dorobkiem prawnym
Wspólnoty.
Komitet zwraca uwagę na to, że to samo kryterium może być
mierzone za pomocą różnych wskaźników. Przykładowo "brak dyskryminacji ze względu na
płeć" może być mierzony procentowym udziałem kobiet w radach nadzorczych, na wysokim
szczeblu kierowniczym, stosunkiem wysokości pensji kobiet i mężczyzn, liczbą godzin szkoleń dla
poszczególnych płci itp. W odniesieniu do kryterium "tworzenie miejsc pracy", w przypadku
delokalizacji produkcji, wskaźnik ten odzwierciedla sytuację częściowo, jeżeli stosowany jest z
punktu widzenia tylko jednego obszaru, podczas gdy powinien uwzględniać zwolnienia w kraju, w
którym zlikwidowano produkcję i zatrudnianie w kraju, do którego zostaje ona
przeniesiona.
Komitet zwraca także uwagę na zakres mierzonego zjawiska. Na
przykład, średnia płaca w przedsiębiorstwie nie będzie właściwym wskaźnikiem jego polityki
socjalnej, jeśli przedsiębiorstwo narzuca swoim podwykonawcom warunki, które uniemożliwiają im
zapewnienie przyzwoitej płacy własnym pracownikom.
Trzeba przy tym pamiętać, że niejednolite ustawodawstwo
poszczególnych krajów może prowadzić do wypaczeń. Na przykład przedsiębiorstwo o średniej emisji
zanieczyszczeń otrzyma ocenę dobrą w kraju, w którym nie ma stosownych przepisów i ocenę złą
dla podobnej fabryki w kraju, w którym ustawodawstwo jest surowe. Dlatego - zdaniem Komitetu -
niezbędne jest przyjmowanie za minimum norm społecznych i środowiskowych zawartych w dorobku
prawnym Wspólnoty.
Porównywalne wskaźniki
Komitet stoi na stanowisku, że aby można było porównywać
przedsiębiorstwa oraz uznawać je za społecznie odpowiedzialne, przyjmowane wskaźniki powinny
umożliwić porównanie w czasie i przestrzeni. Komitet uważa również, że
należy wyeliminować wszelkie nieścisłości przy stosowaniu określonych wskaźników (np. inwestycja w
szkolenie zawodowe może obejmować jedynie kwoty wypłacone instytucji szkolącej) i nie można
dążyć do łączenia wszystkich danych (np. sumowanie emisji gazów powodujących efekt cieplarniany ma
sens, ponieważ ich skutki mają wymiar globalny; ale już w przypadku zużycia wody, którego wpływ
mierzony jest w zależności od lokalnych zasobów łączenie danych nie jest zasadne).
Do wskaźnika powinna być dołączona "karta jakości",
zawierająca informacje, kto zbiera dane i według jakiej metody. Ponadto, dobrze byłoby uzyskać
potwierdzenie danych liczbowych z niezależnego źródła - np. dane techniczne potwierdzone przez
urzędowego kontrolera, dane socjalne przez przedstawiciela pracowników, dane dotyczące środowiska
naturalnego przez wyspecjalizowaną organizację pozarządową).
Działanie, które stanowi koszt dla przedsiębiorstwa, powinno
skutkować uzyskaniem jakieś formy uznania (znaku jakości, certyfikatu itd.). Pociąga to za sobą
konieczność istnienia i wykorzystania niezależnego i kompetentnego podmiotu.
Duże i małe przedsiębiorstwa
W wielkich przedsiębiorstwach upowszechnia się zwyczaj
sporządzania raportów rocznych. Stanowi to odpowiedź na żądania przejrzystości w strategii
przedsiębiorstwa, również w zakresie OSP. Jakość informacji pozostaje jednak bardzo nierówna.
Badania nad jakością informacji, skoncentrowane na dużych przedsiębiorstwach, rzadko obejmują
przedsiębiorstwa małe i średnie oraz spółki nie notowane na giełdzie. Tymczasem te
przedsiębiorstwa, które uzyskały certyfikat EMAS lub ISO 14001 są zobowiązane do okresowego
składania deklaracji dotyczącej środowiska naturalnego. Koszt certyfikacji stanowi dla wielu małych
i średnich przedsiębiorstw przeszkodę w podjęciu tego działania.
Zdaniem Komitetu, ze względu na ograniczenia finansowe i
kadrowe, nie można wymagać od MŚP tak samo szczegółowych informacji, jak od dużych przedsiębiorstw.
Niemniej, w ramach rozwoju, należy zachęcać małe i średnie przedsiębiorstwa do informowania
zainteresowanych stron o podjętych działaniach OSP, niezależnie od ich skali.
Pomoc dla propagatorów OSP
Komitet podkreśla, że dobrze byłoby pomóc istniejącym sieciom
utworzone przez instytucje prywatne, publiczne lub parapubliczne i uniwersyteckie ośrodki badawcze,
informujące o OSP i organizujące jej wsparcie na forum krajowym i europejskim, w
rozpowszechnianiu wyników ich prac i metod.
Negocjowanie wzorców
Komitet uważa, że w dużych sektorach przemysłu i usług, dla
zachowania spójności branżowej, należy negocjować branżowe zbiory wzorców, wraz z instrumentami,
pomiędzy europejskimi lub innego odpowiedniego poziomu sektorowymi organizacjami pracodawców i
pracowników.
Uwzględnianie ryzyka
pozafinansowego
Instrumenty OSP służą coraz większej liczbie podmiotów.
Obecnie coraz istotniejsze staje się ryzyko pozafinansowe, takie jak ryzyko utraty reputacji,
zagrożenie dla spójności (zły klimat społeczny w przedsiębiorstwie), ryzyko malwersacji (korupcja,
naruszanie tajemnicy zawodowej, defraudacja, nieuczciwa konkurencja, fałszowanie). Inwestorzy,
zwłaszcza zarządzający funduszami oszczędności pracowniczych, funduszami etycznymi lub inwestycjami
społecznie odpowiedzialnymi, uwzględniają ryzyko pozafinansowe, które staje się kryterium
rynkowym.
Zrównoważony rozwój uwzględniany przez
banki
Komitet uważa, że udzielając kredytów na eksport czy
ubezpieczając kredyty, banki i specjalistyczne firmy powinny w większym niż obecnie stopniu
uwzględniać podczas kategoryzacji politykę zrównoważonego rozwoju prowadzoną przez dane państwo i
strategię OSP przedsiębiorstw w tym kraju. Ponieważ jednak praktyki OSP przekładają się na
mierzalne ograniczenie ryzyka przedsiębiorstwa, byłoby wskazane, aby system bankowy i ubezpieczeń
uwzględniały ten czynnik w swoich taryfach.
OSP w przetargach
Komitet zwraca także uwagę na fakt, że w przetargach
publicznych najczęściej stosuje się prostą zasadę wyboru oferenta według najniższej ceny, podczas
gdy dobrze byłoby włączać do zasad przetargu kryteria bardziej jakościowe, np. postawa wobec OSP.
ISO 26000
Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna ISO zdecydowała w
czerwcu 2004 r. o podjęciu prac nad wytycznymi w sprawie odpowiedzialności społecznej
(guidance on social responsibility). Wytyczne te, zawarte w ISO 26000, w przeciwieństwie
do norm ISO 9000 o zarządzaniu jakością i ISO 14000 o zarządzaniu środowiskowym, nie będą
normą rodzajową systemu zarządzania i nie będą podlegały certyfikacji. Prace rozpoczęte w marcu
2005 r. przewidziano na okres trzech lat, a na początku 2008 r. zostaną opublikowane
wytyczne.
Dobrowalne i publiczne
zobowiązania
Dobrowolne zobowiązania przedsiębiorstwa powinny być podawane
do publicznej wiadomości, a ich skuteczność powinna być zawsze możliwa do sprawdzenia. Na przykład
przedsiębiorstwo, które oświadcza, że ma zamiar umożliwić zatrudnienie osób niepełnosprawnych,
powinno podać do wiadomości publicznej proporcje zatrudnienia i informacje o dostosowaniu
danych stanowisk pracy. Konkretna i możliwie pełna informacja pozwala na stwierdzenie stopnia
wywiązywania się przedsiębiorstwa ze swoich zobowiązań.
Ogólna sprawozdawczość stanowi odpowiedź na pytania wyraźnie
lub domyślnie formułowane przez zainteresowane strony. Jest ona narzędziem dialogu i może obejmować
interaktywne systemy konsultacji lub uzgodnień. Poprzez szczegółową analizę wskaźników, roczny
raport ukazuje ogólne wyniki przedsiębiorstwa, to znaczy jego zdolność do godzenia wymagań
w zakresie wyników finansowych, działań społecznych i wpływu na środowisko.
W zależności od branży, kraju czy terytorium, zmienia się
układ zainteresowanych stron. Należy w sposób możliwie wyczerpujący uwzględnić wszystkich
uczestników. Wiarygodność przedsiębiorstwa wobec mediów i społeczeństwa obywatelskiego rośnie wraz
z angażowaniem przez nie zainteresowanych stron w opracowanie swojej strategii OSP.
W proces gromadzenia danych i sporządzania sprawozdań można
włączać, jeśli nadarzy się taka sposobność, zainteresowane strony i zaufane strony trzecie.
Jeśli nie istnieją podobne instancje, w kodeksie postępowania należy przynajmniej wskazać komisję
monitorującą jego stosowanie. W przypadku braku organizacji związkowych, sprawozdania takiej
komisji powinny być przedstawiane komisji ds. BHP w miejscu pracy i lokalnym stowarzyszeniom obrony
praw człowieka. Z kolei w innej sytuacji, przykładowo w badaniu bezpieczeństwa żywności,
uczestniczyć powinny instytuty badawcze i stowarzyszenia konsumentów. Przedsiębiorstwa zajmujące
się dystrybucją towarów i świadczeniem usług muszą włączać przedstawicieli konsumentów i
użytkowników w opracowanie strategii zrównoważonego rozwoju.
Z powyższych założeń wynika dobrowolne zobowiązanie się
przedsiębiorstwa do uwzględnienia interesów i oczekiwań zainteresowanych stron oraz do wzmacniania
przejrzystości swych działań w tej dziedzinie. Przystępując do dialogu z zainteresowanymi stronami,
przedsiębiorstwo z założenia zachowuje kontrolę w dziedzinie swoich przyszłych zobowiązań. Wobec
złożoności oczekiwań i interesów, przedsiębiorstwo może ustalać ich hierarchię w oparciu o
obiektywne zbiory wzorców i swoją własną strategię. Różne zainteresowane strony mogą wyrażać swoje
oczekiwania, jednak nie wszystkie posiadają takie same uprawnienia. Można założyć, że podmioty
wewnętrzne posiadają większe uprawnienia niż podmioty z zewnątrz. Poza tym nie wszystkie uprawnione
żądania mogą zostać uwzględnione przez przedsiębiorstwo, które dysponuje ograniczonymi środkami.
Stąd też można negocjować i konsultować wybór pomiędzy wnioskami; ostateczna decyzja należy jednak
do kierownictwa przedsiębiorstwa.
Na szczeblu europejskim, decydującym etapem jest podjęcie
dobrowolnych lub wynegocjowanych działań dotyczących OSP we wszystkich przedsiębiorstwach
wielonarodowych, w których funkcjonuje europejski komitet pracowniczy. Należy jednak pamiętać, iż
polityka zgodna z zasadami OSP musi obejmować również zainteresowane strony spoza przedsiębiorstwa,
w szczególności wszystkie osoby w nim zatrudnione (pracowników czasowych, podwykonawców
świadczących pracę na terenie przedsiębiorstwa, rzemieślników, pracowników samozatrudniających
się,), jak również dostawców i podwykonawców.
Przedruk, kopiowanie, skracanie, wykorzystanie tekstów (lub ich fragmentów) publikowanych w portalu www.ngo.pl w innych mediach lub w innych serwisach internetowych wymaga zgody Redakcji portalu.
Redakcja www.ngo.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść komentarzy.
Teksty opublikowane na portalu prezentują wyłącznie poglądy ich Autorów i Autorek i nie należy ich utożsamiać z poglądami redakcji. Podobnie opinie, komentarze wyrażane w publikowanych artykułach nie odzwierciedlają poglądów redakcji i wydawcy, a mają charakter informacyjny.
