Publicystyka - ngo.pl

Wdrażanie modelu flexicurity

EKES uważa, że wyzwania związane z ochroną
środowiska wpłyną na sytuację na europejskich rynkach pracy.
Wyzwania te zwiększą presję dotyczącą oszczędzania energii
i wprowadzania systemów na rzecz bardziej zrównoważonego
środowiska naturalnego. Jednakże mogą one również pobudzać
innowacje technologiczne, przyczyniając się do wzrostu
gospodarczego i wzrostu zatrudnienia.

Globalizacja i wynikająca z niej integracja
rynków wpływają na rynki pracy w Europie. Zmieniają się modele
konsumpcji, produkcji i inwestowania. Zmiany te nie są
nieuniknione. Co więcej, można na nie wpływać lub je kształtować.
Przepisy odnoszące się do bezpieczeństwa i higieny pracy oraz praw
pracowniczych sprzyjają poprawie życia zawodowego i znajdują
odzwierciedlenie w normach światowych. Normy dotyczące produktów
mogą służyć poprawie konkurencyjności pod względem zdolności
przystosowawczych przedsiębiorstw. Niemniej jednak europejskie
rynki pracy będą musiały się dostosować, aby sprostać wyzwaniom
rynku o ogólnoświatowym zasięgu. Globalizacja okazała się pod
wieloma względami korzystna dla Europy. Jednolity rynek przyczynił
się do stworzenia w UE przedsiębiorstw zdolnych do konkurowania na
światowych rynkach. W rezultacie UE jest w stanie sprzedawać
produkty i usługi na szczycie łańcucha wartości.

Globalizacja i zmiany technologiczne nie
osłabiły wzrostu zatrudnienia w Europie. W latach 1995-2005 w UE
stworzono 18,5 miliona nowych miejsc pracy, co skutkowało wzrostem
zatrudnienia netto. Liczba miejsc pracy utraconych na skutek
dostosowań wywołanych zmianami w wymianie handlowej jest niewielka
w porównaniu z ogólną stopą wzrostu zatrudnienia w gospodarce. Jak
pokazały ostatnie zmiany w Unii Europejskiej, otwartość na wymianę
handlową może rzeczywiście zwiększyć możliwości zatrudnienia.

Jednakże globalizacja może także powodować
większą wrażliwość. Przedsiębiorstwa narażone są na większą
konkurencję. Miejsca pracy uważane w przeszłości za chronione są
obecnie zagrożone ze względu na międzynarodową konkurencję. Usługi
uważane przez wiele lat za lokalne mogą być teraz świadczone
transgranicznie. Restrukturyzacja ma miejsce częściej i w szybszym
tempie. W przypadku gdy pracownicy zwolnieni na skutek dostosowań
wywołanych zmianami w wymianie handlowej znajdują ponownie
zatrudnienie, zwykle otrzymują niższe wynagrodzenie. Tym samym dla
wielu osób globalizacja oznacza spadek dochodów na skutek zmiany
pracy. W rzeczywistości udział wynagrodzeń w gospodarce uległ
zmniejszeniu. Partnerzy społeczni zauważyli także, że w porównaniu
ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki Północnej UE stworzyła większą
liczbę nowych miejsc pracy w sektorach na dolnym poziomie
skali wzrostu wydajności przy jednoczesnym spadku zatrudnienia w
sektorach o wysokim wzroście wydajności.

Zmiany na rynku pracy doprowadziły do
zwiększonego udziału pracy w niepełnym wymiarze godzin i pracy na
czas określony. Mimo że takie rodzaje zatrudnienia przyczyniły się
do ułatwienia wchodzenia na rynek pracy i wzrostu aktywności
zawodowej w Europie, to jednak pracownicy zatrudnieni na czas
określony zwykle są mniej wydajni, otrzymują od swoich pracodawców
mniejsze wsparcie w zakresie szkoleń i są bardziej narażeni na
wypadki przy pracy. Tego rodzaju pracownicy ryzykują także, że nie
będą mogli w przyszłości znaleźć zatrudnienia innego niż na czas
określony. Nieco ponad połowa osób zatrudnionych na czas określony
po sześciu latach ma umowę na stałe w porównaniu do ponad trzech
czwartych osób zatrudnionych od początku na czas nieokreślony.

Sprostanie wyzwaniom demograficznym wymaga
stworzenia nowych usług i możliwości zatrudnienia, na przykład w
zakresie opieki nad dziećmi i osobami starszymi. W tym zakresie
Europa musi również poprawić organizację pracy, równouprawnienie
płci oraz równowagę między życiem zawodowym a prywatnym.

Strategia zatrudnienia a model flexicurity

Podczas wdrażania polityki w zakresie
flexicurity w państwach członkowskich wytyczne na rzecz
zatrudnienia dostarczą państwom członkowskim wskazówek co do
kształtu rynków pracy i gospodarki, do którego Europa powinna
dążyć. Stanowisko EKES-u w tej sprawie jest jednoznaczne: Europa
powinna koncentrować się na możliwościach wprowadzania innowacji,
wysokiej jakości swoich produktów i usług, dobrze wyszkolonej sile
roboczej i swoim modelu społecznym, a także powinna konkurować ze
swoimi światowymi rywalami pod względem jakości, a nie uczestniczyć
w wyścigu o obniżanie płac i standardów społecznych, w którym
skazana byłaby na przegraną.

EKES wypowiadał się już kilkakrotnie w kwestii
odnowionego procesu lizbońskiego i nowych wytycznych w sprawie
polityki zatrudnienia. Komitet przyjął z zadowoleniem nowe,
zintegrowane podejście i wieloletni cykl, lecz zwrócił również
uwagę, że:

• w niektórych obszarach występują rozbieżności pomiędzy ogólnymi wytycznymi polityki gospodarczej a wytycznymi w sprawie polityki zatrudnienia;
• powodzenie zależy przede wszystkim od tego, czy państwa członkowskie potraktują swoje obowiązki poważnie i faktycznie zrealizują uzgodnione;
• należy zapewnić rzeczywisty udział parlamentów krajowych, partnerów społecznych i społeczeństwa obywatelskiego na wszystkich etapach koordynacji polityki zatrudnienia.

Ponadto EKES zwrócił uwagę, że kluczem do
sukcesu krajowych programów reform jest możliwie rozległe
zaangażowanie na każdym etapie procesu realizacji wszystkich
zainteresowanych podmiotów, zwłaszcza partnerów społecznych, oraz
że rola partnerów społecznych powinna zostać wzmocniona.

Pojęcie flexicurity

Flexicurity może odgrywać kluczową rolę w
realizacji celów zmienionej strategii lizbońskiej, stanowiąc ramy
dla krajowych reform i opcji politycznych. Jednakże ani samo
pojęcie, ani elementy flexicurity nie są nowe. Już w pierwszych
wytycznych dla polityk zatrudnienia, przyjętych w 1998 r. w
kontekście europejskiej strategii zatrudnienia, wezwano partnerów
społecznych do poszukiwania równowagi między elastycznością a
bezpieczeństwem.

EKES pragnie podkreślić, że nie istnieje jedno,
odpowiednie dla wszystkich rozwiązanie oraz że właściwy zestaw
rozwiązań będzie różnie się kształtować w różnych państwach
członkowskich. EKES podkreślił już, że w przeszłości debata
ograniczała się najczęściej do kwestii zwiększonej elastyczności
zewnętrznej i sposobów równoważenia tego wzrostu poprzez
wzmacnianie polityki rynku pracy lub przepisów dotyczących
zabezpieczeń społecznych. Zamiast tego celem powinna być
koncentracja na innych wymiarach, aby bardziej efektywnie tworzyć
sytuacje korzystne dla obu stron. Wdrażanie modelu flexicurity
wymaga także ustalenia równowagi praw i obowiązków pracodawców oraz
pracowników w przypadkach, w których niezbędne jest podjęcie
negocjacji zmierzających do uzgodnienia zrównoważonych i godziwych
pakietów środków.

Model flexicurity wykorzystywany jest między
innymi przez Komisję do celów oceny krajowych programów reform i
przez prezydencję do celów omawiania wyzwań stojących przed rynkami
pracy. Model ten stał się ramą oceny sytuacji na rynkach pracy
w poszczególnych państwach członkowskich. Komisja winna
uwzględnić wszystkie najnowsze zmiany i cały wkład. Dokonanie oceny
różnych, często niezwykle skomplikowanych warunków obowiązujących w
poszczególnych państwach członkowskich wymaga bliskiej współpracy z
zainteresowanymi podmiotami. Zanim rządy przedstawią krajowe plany
reform, powinny zasięgnąć opinii partnerów społecznych.

Elementy wdrażania modelu flexicurity

EKES podkreślił już, że pojęcie flexicurity nie
oznacza jednostronnego i bezprawnego ograniczenia praw pracowników
– koncepcji, którą EKES odrzuca. Europejscy partnerzy społeczni
wezwali państwa członkowskie do dokonania przeglądu, a jeżeli
będzie to konieczne, do dostosowania prawa pracy i systemów ochrony
miejsc pracy, a także – we współpracy z partnerami społecznymi –
praktyk negocjacji zbiorowych w celu:

• „zapewnienia optymalnej równowagi pomiędzy elastycznością a bezpieczeństwem w przypadku wszystkich stosunków pracy;
• zapewnienia odpowiedniego bezpieczeństwa osobom zatrudnionym na podstawie umów różnego rodzaju w celu zmniejszenia segmentacji rynków pracy;
• opracowania uzupełniających środków dotyczących pewności zatrudnienia, wspierających podejmowanie bardziej wydajnej i satysfakcjonującej pracy;
• zwiększenia pewności i przejrzystości prawnej zarówno dla pracodawców, jak i pracowników w odniesieniu do zakresu podmiotowego i przedmiotowego oraz egzekwowania prawa pracy;
• wdrażania i przestrzegania na szczeblu krajowym zasad i przepisów europejskich dyrektyw społecznych, w tym tych, które wynikają z umowy ramowej pomiędzy europejskimi partnerami społecznymi, jak i podstawowych zasad równego traktowania i niedyskryminacji;
• wspierania trwałych stosunków pracy i zrównoważonych rozwiązań w zakresie rynku pracy;
• ustanowienia ram w celu opracowania metod pracy poprawiających równowagę pomiędzy życiem zawodowym a życiem osobistym, a tym samym wspierania wykorzystywania w pełni potencjału wydajnościowego europejskiej siły roboczej”.

Komitet uznaje znaczenie kompleksowych
strategii uczenia się przez całe życie i lepszych inwestycji w
zasoby ludzkie, jako kluczowych dla realizacji strategii
lizbońskiej. Niemniej jednak dane liczbowe Eurostatu wskazują, że
nie osiągnięto żadnych lub osiągnięto niewielkie postępy w
zwiększeniu udziału pracowników w procesie uczenia się przez całe
życie. Znaczenie uczenia się przez całe życie dla podniesienia
umiejętności oraz zwiększenia możliwości rozwoju zawodowego i
wzrostu wydajności pracowników zostało podkreślone w kilku
ostatnich opiniach EKES-u. Choć wiele w przeszłości podjęto wiele
zobowiązań w odniesieniu do kwestii uczenia się przez całe
życie, w rzeczywistości państwa członkowskie i inne podmioty mają
jeszcze wiele do zrobienia. W 2002 r. europejscy partnerzy
społeczni uzgodnili ramy działania na rzecz rozwijania kompetencji
i kwalifikacji przez całe życie.

EKES jest skłonny twierdzić, że szeroki zakres
świadczeń w ramach systemów opieki społecznej oraz aktywna polityka
rynku pracy przyczyniają się do poprawy sytuacji w zakresie
pośrednictwa pracy oraz stymulują innowacje i wyższą wydajność w
sektorach wrażliwych o kluczowym znaczeniu dla przyszłej
konkurencyjności europejskiej gospodarki. Ważnym elementem
flexicurity są wydajne i sprzyjające zatrudnieniu świadczenia dla
bezrobotnych o wysokim współczynniku wysokości świadczenia,
zapewniające dodatkowe możliwości korzystania z odpowiedniego
pośrednictwa pracy prowadzącego do zdobycia miejsca pracy wysokiej
jakości, a równocześnie zwiększającego pewność zatrudnienia. Należy
więc nie tylko zapewnić „odpowiedni” stosunek wysokości świadczenia
do wysokości uprzednich zarobków danej osoby, ale także dopilnować,
aby jego poziom pozwalał na utrzymanie odpowiedniego poziomu życia,
lecz bez zagrożenia dla równowagi systemu, oraz powiązać tego
rodzaju świadczenia ze strategiami aktywizacji zawodowej i wysokiej
jakości usługami w zakresie zatrudnienia.

EKES podkreślał już znaczenie równości płci.
Niezbędne jest wdrażanie zarówno polityk zapewniających możliwość
godzenia życia zawodowego, osobistego i rodzinnego, jak
i środków zapewniających zarówno kobietom, jak i mężczyznom
sposobność osiągnięcia pełni swoich możliwości zawodowych i
niezależności ekonomicznej. EKES zachęca Europejski Instytut ds.
Równości Płci do nadzoru nad wdrażaniem modelu flexicurity
z perspektywy równości płci.

Zarówno geograficzna, jak i zawodowa mobilność
pracowników stanowią instrumenty niezbędne do zapewnienia
efektywnych rynków pracy i zmniejszania nierównowagi pomiędzy
popytem a podażą siły roboczej poprzez ograniczanie wąskich gardeł
w określonych sektorach i zawodach. Mobilność geograficzna
może przyczynić się do lepszego pogodzenia warunków pracy z
warunkami życiowymi. Ponadto mobilność geograficzna i mobilność
zawodowa mają również znaczny wpływ na poziom wzrostu gospodarczego
i zatrudnienia. W ostatnich latach państwa członkowskie o
najwyższych wskaźnikach mobilności odnotowały również znaczny
wzrost gospodarczy i niskie albo znacznie obniżone stopy
bezrobocia. Wskazuje to na istnienie związku pomiędzy poziomami
mobilności a wysokimi wynikami gospodarczymi i wynikami na rynku
pracy.

Flexicurity a poszczególne zainteresowane strony

EKES podkreśla znaczenie dialogu społecznego i
aktywnego udziału partnerów społecznych na wszystkich istotnych
szczeblach w opracowaniu i wdrażaniu polityki w zakresie
flexicurity. Zgodnie z wcześniejszą opinią EKES-u wzmocnienie
systemów stosunków między pracodawcami a pracownikami na szczeblu
europejskim i krajowym jest niezbędnym elementem każdej dyskusji na
temat modelu flexicurity.

Flexicurity wymaga klimatu zaufania i szeroko
zakrojonego dialogu między wszystkimi zainteresowanymi stronami,
gdzie wszyscy gotowi są wziąć odpowiedzialność za zmiany służące
zapewnieniu polityki zrównoważonej pod względem społecznym.
Obejmuje to także możliwości monitorowania i oceny wdrażania, jak
również efektów polityki.

Społeczeństwo obywatelskie również odgrywa rolę
we wdrażaniu modelu flexicurity. Organizacje pozarządowe zajmujące
się sprawami społecznymi świadczą podstawowe usługi osobom
zagrożonym marginalizacją lub doświadczającym marginalizacji, a
ponadto przyczyniają się do godzenia życia rodzinnego i zawodowego.
Stowarzyszenia edukacyjne zachęcają do uczestniczenia w programach
realizujących założenia uczenia się przez całe życie i świadczą
osobom dorosłym usługi w tym zakresie. Zorganizowane społeczeństwo
obywatelskie może przyczynić się do podnoszenia warunków pracy i
łagodzi trudności, przed którymi stają grupy najbardziej narażone
na dyskryminację na europejskim rynku pracy, takie jak młodzież i
osoby starsze, kobiety, imigranci i osoby niepełnosprawne.

Zalecenia

EKES apeluje do Komisji o przeanalizowanie
całości opracowań oraz różnych zdań na temat komunikatu oraz
innych, aktualnych zmian. Państwa członkowskie oraz partnerzy
społeczni na różnych szczeblach również mają do odegrania rolę w
kształtowaniu pojęcia flexicurity podczas jego wdrażania. Jest to
niezbędne, ponieważ model flexicurity stosowany jest w ramach
procesu oceny krajowych programów reform państw członkowskich.

Podczas gdy państwa członkowskie mają
uwzględnić wspólne zasady w krajowych programach reform i opracować
zestaw krajowych działań politycznych zgodnie ze swoimi warunkami i
stosowanymi rozwiązaniami, EKES zachęca Komisję do monitorowania
przebiegu całego procesu oraz do ustanowienia platformy do celów
wymiany sprawdzonych rozwiązań i wyznaczania poziomów
referencyjnych, ze szczególnym udziałem partnerów społecznych, a
także zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego. EKES
z zadowoleniem przyjmuje więc ustanowioną przez Komisję misję
informacyjną ds. flexicurity.

EKES popiera aktywny udział partnerów
społecznych w opracowaniu i wdrażaniu polityki na rzecz modelu
flexicurity na wszystkich etapach procesu. EKES podkreślał już, jak
ważny jest „silny i istotny dialog społeczny, w którym aktywnie
uczestniczą partnerzy społeczni, zdolni do prowadzenia negocjacji,
wpływania na decyzje oraz podejmowania odpowiedzialności za
zdefiniowanie elementów składowych oraz ocenę skutków
flexicurity”.

Bardzo ważne jest wzajemne zaufanie pomiędzy
uczestnikami procesu. Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie może
odgrywać istotną rolę w zwiększaniu zaufania, a także
w zapewnianiu osobom najbardziej oddalonym od rynku pracy
możliwości łatwiejszego wejścia na ten rynek.

Ważnymi warunkami powodzenia modelu flexicurity
są stabilna polityka makroekonomiczna wspierająca wzrost
zatrudnienia oraz korzystne warunki prowadzenia działalności,
pozwalające w pełni wykorzystać i rozwijać potencjał wzrostu.

EKES zachęca państwa członkowskie oraz UE, aby
wdrażaniu modelu flexicurity towarzyszyło tworzenie i utrzymywanie
ram prawnych, które sprzyjałyby dostosowaniu, a zarazem byłyby
proste, przejrzyste i przewidywalne, a także wzmocnienie praw
pracowników, jak też ich przestrzegania i dochodzenia na drodze
sądowej, oraz wzywa do promowania w całej Unii stabilnych ram
prawnych dla negocjacji zbiorowych i dialogu społecznego.
Podstawami każdego modelu flexicurity są: polityka mogąca
zagwarantować wysoki poziom ochrony socjalnej, odpowiedzialność ze
strony odpowiednio finansowanych służb publicznych oraz stabilne
ramy prawne negocjacji dotyczących umów zbiorowych i dialogu
społecznego. W tym kontekście ważną podstawą są przejrzyste i
przewidywalne normy pracy Międzynarodowej Organizacji Pracy oraz
przepisy UE.

Powszechne systemy opieki społecznej mogą
przyczynić się do zwiększenia mobilności, gwarantując, że
pracownicy nie stracą na zmianach zachodzących w ich miejscu pracy.
Przestrzeganie krajowych i unijnych przepisów dotyczących
informowania i zasięgania opinii jest ważne dla przewidywania zmian
i ograniczania ich skutków. W swojej wcześniejszej opinii EKES
zaproponował, aby dyrektywa w sprawie europejskich rad zakładowych
została ponownie rozpatrzona, zaś Komisja rozpoczęła niedawno drugi
etap konsultacji umożliwiających partnerom społecznym przystąpienie
do negocjacji zmierzających do zmiany obowiązującego prawodawstwa.
Komitet zachęca także Radę i Komisję do starań na rzecz przyjęcia
czekających na rozstrzygnięcie aktów prawnych w zakresie spraw
socjalnych.

EKES podkreśla znaczenie przeznaczania zasobów
ekonomicznych na wdrażanie modelu flexicurity. Jego wdrażanie bez
inwestycji we wzmocnienie instytucji, w aktywne polityki rynku
pracy i w uczenie się przez całe życie nie doprowadzi do powstania
rynku pracy wysokiej jakości. Wdrażanie to powinno obejmować
zapewnianie ochrony miejscom pracy zagrożonym likwidacją.
Realizowana polityka powinna służyć przede wszystkim włączaniu
kobiet, młodzieży i ludzi starszych do rynku pracy. Model
flexicurity powinien być wdrażany w sposób całościowy i
konsekwentny. W związku z tym należy przeznaczyć odpowiednie środki
na fundusze europejskie, takie jak Europejski Fundusz Społeczny
(EFS) oraz Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR).

EKES podkreśla, że wszystkie istotne dziedziny
polityki powinny się wzajemnie wzmacniać. Wzrost, miejsca pracy,
spójność społeczna i środowisko naturalne są równie istotne
i wzajemnie zależne. Zrównoważony wzrost jest wypadkową
większych aspiracji w zakresie opieki społecznej i lepszej ochrony
środowiska naturalnego.

EKES oczekuje zintegrowanego, wielopoziomowego
podejścia. Ze względu na wielowymiarowość modelu flexicurity należy
dążyć do integracji poszczególnych szczebli politycznych. Bardziej
konsekwentna polityka w zakresie realizacji tego zadania oraz
zwiększone współdziałanie poszczególnych uczestników i na
poszczególnych szczeblach są niezbędne do zwiększenia spójności
gospodarczej i społecznej.

EKES twierdzi, że przy wdrażaniu modelu
flexicurity należy brać pod uwagę nowe zagrożenia oraz nagradzać za
poszczególne etapy wdrożenia modelu flexicurity. Globalizacja
zwiększy ryzyko, na jakie narażeni są pracownicy i
przedsiębiorstwa. Uwzględnienie tego nowego ryzyka będzie niezbędne
dla sprostania wyzwaniom globalizacji.