Publicystyka - ngo.pl

Globalizacja gospodarki, kształtowanie świata poprzez
społeczeństwo konsumenckie oraz rosnące znaczenie korporacji
ponadnarodowych roznieciło dyskusję na temat „etycznego handlu”.
Doprowadziło do żądań większej odpowiedzialności w zakresie
zagadnień społecznych i ekologicznych ze strony uczestników
łańcucha sprzedaży. Towarzyszyło temu gwałtowne nasilenie prób
pomiaru „etycznego handlu” podejmowanych przy pomocy różnorakich
procedur oceny.

Podczas gdy społeczna odpowiedzialność biznesu odnosi się do
zarządzania i minimalizowania negatywnych konsekwencji całej
działalności firmy, pojawił się szereg inicjatyw polegających na
monitorowaniu, zarządzaniu i minimalizowaniu negatywnych skutków
społecznych, gospodarczych i środowiskowych prowadzonej przez nią
działalności zaopatrzeniowej. Chodzi tutaj zwykle o środki, jakimi
firma podnosi społeczną i ekologiczną efektywność swoich dostawców,
które określa się mianem Etycznego Handlu bądź Etycznego Handlowania.

W obrębie tej szerokiej kategorii rozróżnić
można pomiędzy inicjatywami skupiającymi się na zarządzaniu
ryzykiem a takimi, które podejmowane są z myślą o kształtowaniu
reputacji przedsiębiorstwa bądź uzyskaniu przewagi konkurencyjnej
za pomocą publicznych zapewnień. Większość inicjatyw z zakresu
Etycznego Handlu ma zasadniczo charakter defensywny: są to
metody umożliwiające firmom obronę przed negatywną obecnością w
mediach i/lub przygotowanie wiarygodnej reakcji obronnej na takie
zdarzenie. Inne inicjatywy zmierzają do poprawy rynkowych
perspektyw przedsiębiorstwa poprzez oferowanie gwarancji
społeczeństwu bądź innym firmom, będących ich klientami. Ponadto
rozróżnić można inicjatywy skupiające się zasadniczo na
gwarantowaniu oraz takie, których rezultaty obejmują zamiar poprawy
danej sytuacji. Wreszcie, wśród istniejących systemów wyróżnić
można takie, które zaliczają się do „głównego nurtu” oraz takie,
które opierają się na mniejszości konsumentów poszukujących już
sposobów wyrażenia wyznawanych przez siebie wartości społecznych
lub ekologicznych poprzez swoje zachowania nabywcze. Systemy,
których celem jest poprawa sytuacji bądź zapewnienie przewagi
rynkowej często opierać się będą na gotowości konsumentów do
zapłacenia za produkt wyższej ceny – albo przynajmniej do
zademonstrowania swoich preferencji. Inne systemy są często tańsze,
a dodatkowe koszty absorbowane są w ramach łańcucha dostaw, co
uzasadnione jest płynącym stąd zwiększonym bezpieczeństwem
reputacji przedsiębiorstwa.

W tym miejscu EKES zajmuje się wyłącznie
inicjatywami propagowanymi wśród konsumentów celem zapewnienia, że
z ich zakupu wynikają określone korzyści społeczno-ekologiczne. W
niektórych przypadkach systemy te są znane i oznaczane na
etykietach produktów, a przeważnie odnoszą się do jednego lub
zaledwie kilku zagadnień związanych z danym produktem. Najbardziej
znane przykłady to Fairtrade (znak sprawiedliwego handlu), Organic
(rolnictwo ekologiczne), Forest Stewardship (dobra gospodarka
leśna), Marine Stewardship (dobra gospodarka morska), Eko-etykieta
(europejski znak ekologiczny), Child Labour (praca dzieci). Inne
systemy mogą być promowane przez pojedynczą firmę lub
stowarzyszenie handlu i nie musi towarzyszyć im nadawanie obcej
„etykiety”, zamiast której polegać mogą na docieraniu do klienta
poprzez opakowanie, punkt sprzedaży czy materiały PR.

Wszystkie tego rodzaju systemy wiążą się z
pewnym ryzykiem – jeżeli niektóre z nich wyolbrzymiają
oddziaływanie/korzyści bądź wprowadzają konsumentów w błąd,
spowodowana przez nie utrata zaufania dotyczyć będzie wszystkich.
Dlatego też potrzeba wiarygodnej oceny jakości proponowanych
systemów gwarancji konsumenckich. Jako że poszczególne systemy
reprezentować będą szeroki wachlarz celów, nie jest ani możliwe ani
pożądane, by posługiwać się jedną uniwersalną definicją „etycznego
handlu”. Zamiast tego, określić można ogólne ramy wskazujące, w
jaki sposób należy zadbać o zapewnienie jakości. Ramy te definiować
powinien podmiot wolny od nacisków komercyjnych/operacyjnych, np.
grupa różnych interesariuszy.

Nie wszystkie inicjatywy polegają na uzyskiwaniu konkretnych
rezultatów. Na przykład w ramach brytyjskiej Inicjatywy Etycznego
Handlu (Ethical Trade Initiative) organizacje społeczeństwa
obywatelskiego wspólnie zastanawiają się, jak zapewnić skuteczność
tego rodzaju programom oraz w jaki sposób osiągać oczekiwane
rezultaty. Chociaż w tym sensie Inicjatywa Handlu Etycznego nie
jest „systemem”, płynącą z niej wiedzę spożytkować można w
systemach stosowanych w szeregu kategorii, a zaliczane do nich
podmioty gospodarcze z czasem mogą zostać dostawcami dla takich
systemów bądź przyłączyć się do nich.

Znaczenie „etycznego handlu” dla UE

Cena i jakość pozostają najważniejszymi czynnikami, ale
niektórzy konsumenci wykazują rosnącą skłonność do wybierania
produktów i usług firm twierdzących, iż wnoszą największy wkład w
postęp społeczny i ekologiczny, zarówno w UE, jak i poza nią – a
zwłaszcza w państwach mniej rozwiniętych. Godne zaufania,
przejrzyste i skuteczne systemy gwarancji mogą uzupełniać
ustawodawstwo poprzez nagradzanie dobrych praktyk. Konsumenci
kierujący się wartościami społecznymi stają się znaczącą siłą w
świecie handlowym, nagradzającą przedsiębiorstwa, które podzielają
troski konsumentów i umożliwiającą firmom, by ich działania
odzwierciedlały zmieniające się wartości społeczno-ekologiczne,
które oczywiście różnią się do pewnego stopnia w poszczególnych
Państwach Członkowskich zależnie od ich możliwości i priorytetów
gospodarczych.

Inicjatywy na rzecz „etycznego handlu” w Europie

Wymienić można szereg systemów dających
gwarancję konsumentom w Europie oraz na świecie poprzez poprawianie
reputacji przedsiębiorstwa, kontrole w miejscu produkcji oraz
certyfikację, czy też szczególne etykietowanie produktów. Wszystkie
one wiążą się ze znacznymi nakładami niezbędnymi zarówno do
spełnienia wymaganych standardów, jak i przy ich dokumentowaniu.
Koszty te zasadniczo ponoszone są w formie płaconych cen poprzez
konsumentów, pragnących przyczynić się do postępu społecznego i
środowiskowego. Trudno jest uzyskać pełne informacje na temat
systemów tego rodzaju, jako że obecnie nie ma żadnej izby
rozliczeniowej, stowarzyszenia handlu czy przyjętego powszechnie
punktu odniesienia. Można jednak stwierdzić, że na rynku wszystkich
25 Państw Członkowskich funkcjonuje ponad 100 systemów gwarancji
opartych na różnego rodzaju oznaczeniach, generujących przychody ze
sprzedaży przekraczające 20 miliardów euro.

Każdy system posiada własne mechanizmy
zapewniające faktyczne przestrzeganie norm. Stale istnieją
inicjatywy opracowania wspólnych podejść do tego poziomu gwarancji
wśród różnych systemów. Taka spójność może - i powinna - prowadzić
do powstania porównywalnych systemów zarządzania jakością, jak
również zwiększenia wydajności i oszczędności, co będzie korzystne
dla wszystkich partnerów.

Istnieje podobna potrzeba opracowania i
przyjęcia wspólnych podejść do monitorowania oddziaływania,
ponieważ zapewnienie norm nie gwarantuje samo w sobie, że nastąpi
poprawa. Na przykład minimalne standardy pracy z łatwością można
osiągnąć poprzez preselekcję dostawców, którzy już postępują
zgodnie ze standardami, czy też poprzez wycofywanie certyfikacji
dla tych, którzy nie spełniają norm. Choć w ten sposób technicznie
rzecz biorąc standardy zostaną zachowane, a konsumenci uzyskają
odpowiednie gwarancje, postępowanie takie może faktycznie
doprowadzić do obniżenia ogólnych standardów poprzez dalsze
pogorszenie pozycji słabych producentów.

W wielu niezależnie monitorowanych systemach
gwarancji (choć nie wszystkich) przyjmuje się wspólne podejście do
przedstawiania spełniania określonych standardów. Na przykład
International Social and Environmental Accreditation and Labelling
Alliance (ISEAL) opracowuje dla swoich członków wspólne podejście
do zagadnień jakości. Istnieje potrzeba podobnych, spójnych metod
pracy w całym spektrum systemów gwarancji dla zapewnienia, iż
standardy przynoszą pożądane skutki.

Aby zdobyć zaufanie konsumentów i dostawców do
„etycznego handlu”, potrzeba gwarancji, że koszty i korzyści dla
konsumentów i przedsiębiorstw z jednej strony oraz docelowe
korzyści społeczno-ekologiczne z drugiej, będą się w rozsądny
sposób równoważyć. System mający na celu zapewnienie lepszych
warunków dla pracowników w państwach rozwijających się może po
prostu spowodować przeniesienie produkcji w strefę, gdzie nie
wprowadzono regulacji. System mający zmniejszyć wpływ na środowisko
może wymagać wyższych niż byłoby zasadne kosztów kontroli lub
powodować istotną niewydajność. Standardy ekologicznej hodowli
zwierząt mogą zmniejszyć dobrobyt zwierząt, jeśli będą stosowane
mechanicznie. Inicjatywa mająca na celu uspokojenie konsumentów w
kwestii pracy dzieci może spowodować przesunięcie ich do bardziej
szkodliwych zawodów.

Ponieważ niektórzy producenci i usługodawcy
głównego nurtu postrzegają „etyczny handel” jako znaczący trend
rynkowy, odgrywają oni istotną rolę w przekładaniu idealistycznych
oczekiwań konsumentów na praktyczne, sprawne systemy. Nieunikniona
rozbieżność pomiędzy oczekiwaniami a rzeczywistością oznacza, że
ruchowi „etycznego handlu” (w jego wielu formach) może
zostać zarzucona naiwność. W korporacyjnym świecie podejścia różnią
się w zależności od wrażliwości na naciski konsumentów i relatywnej
siły w łańcuchu handlowym. Niektóre reakcje wywołane są troską o
wizerunek (ochrona wartości marki), inne wywołuje rynek
(opracowywanie produktów dla nowych obszarów zainteresowań), a
jeszcze inne zamówienia (kultura należytej staranności i
zarządzania ryzykiem). Wszystkie podejścia mogą mieć wartość, ale
różna motywacja firm sugeruje, że konieczne są wspólne ramy
analityczne.

Wspólne ramy

Powszechną krytykę systemów gwarancji dla
konsumentów budzi fakt, że ponieważ w większym czy mniejszym
stopniu zależne są one od nastawienia konsumentów, a poziom
zrozumienia problemu wśród konsumentów jest różny, istnieje
tendencja oferowania prostszych i pełniejszych gwarancji niż ma to
uzasadnienie w rzeczywistości. Jedynie bardziej otwarta i
merytoryczna debata może rozwiązać ten problem oraz pozwolić na
powstanie otwartego i świadomego (opartego na wiedzy) rynku.

Niemniej jednak nie wydaje się stosowne, by UE
bądź Państwa Członkowskie miały próbować narzucić odgórnie
jakiekolwiek definicje bądź ostateczne standardy dla różnych
wariantów „etycznego handlu” – takowej odgórnej kontroli brak
będzie odpowiedniej elastyczności, by mogła ona uwzględnić poprawę
efektywności czy zmieniające się okoliczności. Postępowanie takie
narusza również prawo konsumentów do dokonywania wyborów zgodnie z
własnymi, zmieniającymi się wartościami. Odgórnie natomiast można –
i należy – ustalić kryteria, na podstawie których konsumenci będą
mogli się upewnić, że takowe systemy realizują swoje obietnice.

Różnorakie systemy gwarancji mają różne cele,
zatem zwykła analiza kosztów i korzyści byłaby trudna i ostatecznie
najprawdopodobniej nie byłaby skuteczna, biorąc pod uwagę trudności
oceny tak różnorodnych i subiektywnych „towarów”. Jednakże możliwe
jest opracowanie wspólnych ram, w których możemy zadawać te same
pytania dotyczące jakości w odniesieniu do wszystkich systemów i
otrzymywać porównywalne odpowiedzi. Ostatecznie to konsumenci i
organizacje konsumenckie zastosują swoje osobiste wartości do
wynikłych z tego informacji.

Dla wiarygodności procesu opracowywania i
propagowania wspomnianych standardów konieczne będzie zaangażowanie
różnych zainteresowanych stron oraz wsparcie ze strony władz
publicznych na szczeblu europejskim. Oczywiście wyzwaniem jest
opracowanie jakiejkolwiek metody porównawczej oceny kosztów i
korzyści w tej dziedzinie, jednak powinna ona dać inteligentną
podstawę do porównań systemów gwarancji konsumenckich z innymi
instrumentami zmierzającymi do realizacji podobnych celów.

Ramy polityki

Unia Europejska i poszczególne Państwa
Członkowskie wierzą, że wysokie standardy etyczne i humanitarne
powinny być integralnym elementem globalnego handlu. Nie dość, że
„lepszy” świat sam w sobie jest pożądanym celem, ale taka wspólna
sprawa pomaga w dalszym rozwijaniu ogólnoeuropejskiej kultury
opartej na wartościach. Ponadto w sferze bardziej praktycznej,
stymulowanie zachowania i świadomości konsumentów w kierunku
„etyczności” może być dobrą okazją dla europejskiego przemysłu,
ponieważ może się to wiązać z możliwościami handlowymi.

Spójna polityka jest zatem nadrzędnym celem. W
ramach dalszych działań proponuje się zapoczątkować aktywny dialog
pomiędzy zainteresowanymi podmiotami, poświęcony zagadnieniom
„etycznego handlu” oraz systemów gwarancji dla konsumentów. W
dialogu takim chodziłoby o ustalenie:

Praktyczne działania

Przyjmuje się, że UE oraz poszczególne Państwa
Członkowskie mogą nadal chcieć wspierać rozwój konkretnych
inicjatyw w tej dziedzinie. Zaleca się, by wsparcie takie
koncentrowało się na programach, które zarówno zapewniają
konsumentom określone gwarancje, jak i są w stanie wykazać w
obiektywny sposób, iż przyczyniają się do konkretnej poprawy
warunków społeczno-gospodarczych oraz ekologicznych w
społecznościach, na które oddziałują.

Dla ułatwienia zaleca się, by UE zleciła
przeprowadzenie badań rozpoznawczych, które ustalą jasne i
uniwersalne kryteria jakościowej oceny tego rodzaju systemów
gwarancji dla konsumentów. W badaniach tych, oprócz organizacji
konsumenckich, uczestniczyć powinien szereg organizacji nadających
znaki ekologiczne i społeczne, jak również inne zainteresowane
strony reprezentujące cały łańcuch dostaw, tak by zapewnić jak
największą uniwersalność oraz ułatwić opracowanie spójnych
branżowych narzędzi oceny jakości. Badania takie będą również
pomocne jako podstawa dla zaufania konsumentów do tego rodzaju
systemów gwarancji, umożliwiając organizacjom społeczeństwa
zorganizowanego zalecanie swoim członkom i sympatykom, by popierali
systemy odnoszące się do ich własnego obszaru zainteresowań
społeczno-ekologicznych.

Biorąc pod uwagę fakt, iż obecnie na podstawie
odpowiednich oznaczeń konsumenci identyfikują produkty wytwarzane i
sprzedawane zgodnie z określonymi standardami społecznymi,
ekologicznymi oraz z zakresu dobrostanu zwierząt, rośnie
prawdopodobieństwo dezorientacji wśród konsumentów i braku
skuteczności, w miarę jak produkty opatrywane są wieloma
oznaczeniami. Dlatego proponuje się, by UE zleciła badania w
zakresie alternatywnych metod, jakimi społeczno-ekologiczną wartość
produktów można by niezawodnie mierzyć oraz podawać do wiadomości
konsumentów.

Strategiczny program edukacji konsumenckiej w
Państwach Członkowskich koncentrować się powinien na podnoszeniu
wśród konsumentów świadomości potencjału oraz środków, dzięki
którym swoje decyzje zakupowe wykorzystać mogą do realizacji celów
o charakterze społeczno-ekologicznym, zależnie od wyznawanych przez
siebie wartości.

Wraz z gwałtownym rozwojem systemów informacji
produktowej, dostępnych w punktach sprzedaży, poprzez internet oraz
za pośrednictwem innych kanałów, w ciągu najbliższych kilku lat
coraz łatwiej będzie tworzyć bazy danych na temat pochodzenia i
jakości produktów. Oprócz kwestii o charakterze
społeczno-ekologicznym będzie tam można zawrzeć szersze informacje
na temat jakości i bezpieczeństwa, jak np. szczególne czynniki
żywieniowe, umożliwiając konsumentom ustalenie określonych
priorytetów zależnie od wartości lub potrzeb.

Dalszy bodziec dla popytu na produkty Etycznego
Handlu stanowić mogą zamówienia publiczne. W ciągu ostatnich pięciu
lat nastąpiła znaczna konsolidacja oraz zwiększenie świadomości
roli zamówień publicznych przyjaznych dla społeczeństwa, tak więc
jeżeli zamawiający zdecydują się, w ramach wspólnotowych regulacji
prawnych, wybrać produkty, z którymi wiążą się określone korzyści
społeczno-ekologiczne, prowadzić to będzie do namacalnych
rezultatów.

Etyczny handel – jest to pojęcie będące
częścią składową (i nowsze niż) CSR i używa się go w dwóch głównych
znaczeniach.

W użyciu ogólnym wyrażenie to oznacza … świadomą próbę dostosowania działalności handlowej (produkcji, sprzedaży bądź kupna) danego przedsiębiorstwa, organizacji lub jednostki do określonego zestawu wartości etycznych. W tym sensie
etyczny handel może odzwierciedlać bardzo szeroki wachlarz
wartości; w jego zakres może wchodzić szeroka gama produktów i
usług (włącznie z usługami finansowymi i turystyką) umiejscowionych
w jakimkolwiek kraju.

Inne, odrębne, znaczenie, spotykane jest w Komisji Europejskiej
oraz w pewnych projektach europejskich, np. Inicjatywa Etycznego
Handlu (Ethical Trade Initiative, ETI) w Wielkiej Brytanii,
Inicjatywa Klauzuli Socjalnej (Initiative Clause Sociale, ICS) we
Francji i Inicjatywa Społecznej Odpowiedzialności Biznesu (Business
Social Compliance Initiative (BSCI)). W tym wypadku zwykle chodzi o
… politykę i działania podejmowane przez przedsiębiorstwo w trosce o konsekwencje społeczne i odnoszące się do ochrony środowiska, jakie pociąga za sobą działalność zaopatrzeniowa tego przedsiębiorstwa, a w szczególności warunki pracy dostawców.

Sprawiedliwy handel -może być uznawany za
część składową etycznego handlu; w użyciu ogólnym wyrażenie to
oznacza … handel, którego uczestnicy – producenci, konsumenci, kupujący bądź sprzedający – nie znajdują się w gorszej pozycji i odnotowują rozsądny i proporcjonalny zysk.

Drugie, odrębne, znaczenie definiuje to wyrażenia jako …
partnerstwo handlowe, oparte na dialogu, przejrzystości i szacunku, które ma na celu osiągnięcie większej równości w międzynarodowym handlu. Przyczynia się do zrównoważonego rozwoju poprzez oferowanie lepszych warunków handlu i zabezpieczenie praw marginalizowanych producentów i pracowników – zwłaszcza z półkuli południowej. Definicję tę przyjmują np. organizacje
reprezentowane przez Europejskie Stowarzyszenie Sprawiedliwego
Handlu.

System gwarancji konsumenckiej -
system, który pozwala konsumentom i zachęca ich do kupowania dóbr i usług wytwarzanych w sposób prowadzący do osiągnięcia do założonych celów społecznych i ekologicznych i przynoszący korzyść konkretnym społecznościom lub całemu społeczeństwu.