Publicystyka - ngo.pl

W praktyce wykorzystywania dotacji przez organizacje pozarządowe nierzadkie są sytuacje, kiedy dofinansowanie musi zostać zwrócone. Zgodnie z ustawą o finansach publicznych zwrotowi podlegają środki przeznaczone na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich, które są:

• wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem,
• wykorzystane z naruszeniem właściwych procedur,
• pobrane nienależnie lub w nadmiernej wysokości.

Szczegółowe przesłanki i zasady zwrotu dofinansowania przewiduje najczęściej konkretna umowa o dofinansowanie.

Naturalnie, do zwrotu dotacji będzie w takich przypadkach zobowiązana przede wszystkim sama organizacja, będąca stroną umowy (beneficjentem dofinansowania). Niekiedy jednak w grę może wchodzić także odpowiedzialność członków zarządu takiej organizacji. Podstawy odpowiedzialności członków zarządu oraz przesłanki ich wystąpienia będą zależeć od konkretnych okoliczności – np. sposobu zabezpieczenia umowy o dofinansowanie, wystąpienia przesłanek ogłoszenia upadłości przez organizację czy też winy członka zarządu w kontekście odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

W tym artykule opiszemy najważniejsze przykłady odpowiedzialności majątkowej członków zarządu. Pamiętać jednak należy, że poniższe przykłady nie mają charakteru wyczerpującego: pamiętać należy np. o odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością non-profit na podstawie przepisów Kodeksu spółek handlowych (w szczególności art. 299 k.s.h.), jak również o możliwości orzeczenia obowiązku naprawienia szkody w przypadku, gdy członek zarządu dopuści się przestępstwa.

Niekiedy zdarza się, że sama umowa o dofinansowanie przewiduje odpowiedzialność osobistą konkretnych osób fizycznych obok samej organizacji – stanowi to formę zabezpieczenia umowy. Zazwyczaj w takich przypadkach odpowiedzialność przyjmują na siebie członkowie zarządu organizacji – jest to o tyle naturalne, że osoby te stają się wówczas szczególnie zainteresowane prawidłowym wykonaniem umowy o dofinansowanie oraz jej właściwym rozliczeniem.

Najczęstszą formą zabezpieczenia umowy o dofinansowanie jest poręczenie wekslowe składane przez członków zarządu – tzw. awal. Jest ono dokonywane niejako „przy okazji” podstawowej formy zabezpieczania umowy, jaką jest weksel wystawiany przez organizację. Zazwyczaj jest to weksel in blanco, tj. bez wpisanej sumy wekslowej – uzupełniany wówczas, gdy jego posiadacz zamierza dochodzić swoich roszczeń. W praktyce poręczenie wekslowe polega na tym, że członkowie zarządu podpisują weksel działając w imieniu organizacji, jednocześnie poręczając ten weksel przez wpisanie na tym samym wekslu słowa „poręczam”, „poręczam za wystawcę” lub podobne i opatrując te słowa własnoręcznym podpisem.

Zabezpieczenie w postaci weksla polega na tym, że jego posiadacz (w przypadku weksli zabezpieczających umowy o dofinansowanie będą to zazwyczaj instytucje zarządzające lub pośredniczące) może na jego podstawie wytoczyć w sądzie powództwo w tzw. postępowaniu nakazowym. Wydany w takim postępowaniu nakaz zapłaty staje się natychmiast wykonalny po upływie dwutygodniowego terminu liczonego od dnia doręczenia tegoż nakazu zapłaty. Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla jest także tytułem zabezpieczenia – w tym celu nie trzeba uzyskiwać klauzuli wykonalności (a więc natychmiast po jego wydaniu przez sąd można złożyć wniosek do komornika o zabezpieczenie na majątku zobowiązanego).

Co najważniejsze – ze wszystkich tych środków można skorzystać jednocześnie w stosunku do samej organizacji, jak i poręczycieli wekslowych. Instytucja posiadająca weksel z poręczeniem ma więc możliwość stosunkowo szybkiego zabezpieczenia się na majątku organizacji i poręczyciela, a następnie – skierowania egzekucji do tego majątku. Wystawca weksla (np. organizacja pozarządowa) i poręczyciel (np. członek zarządu) mogą z kolei bronić się składając w terminie dwóch tygodni zarzuty od nakazu zapłaty.

Członkowie zarządu organizacji pozarządowej będącej beneficjentem dotacji ponoszą także odpowiedzialność przewidzianą w ustawie o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Stosuje się ją przede wszystkim do osób zajmujących kierownicze stanowiska w jednostkach sektora finansów publicznych (przede wszystkim w organach administracji publicznej), ale także do działających w imieniu podmiotu zobowiązanego do realizacji projektu finansowanego z udziałem środków unijnych, któremu przekazano środki publiczne przeznaczone na realizację tego projektu lub który wykorzystuje takie środki. Taka odpowiedzialność dotyczy zwłaszcza wykorzystania środków niezgodnie z przeznaczeniem lub z naruszeniem procedur obowiązujących przy ich wykorzystaniu.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest uzależniona od winy w czasie popełnienia naruszenia, jednak nieświadomość tego, że działanie lub zaniechanie stanowi naruszenie dyscypliny finansów publicznych, nie wyłącza odpowiedzialności, chyba że nieświadomość była usprawiedliwiona. Innymi słowy: nieznajomość prawa szkodzi.

W sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych orzekają komisje orzekające (w I instancji) i Główna Komisja Orzekająca (w II instancji). Funkcję oskarżyciela pełnią natomiast rzecznicy dyscypliny finansów publicznych oraz Główny Rzecznik Dyscypliny Finansów Publicznych.

Za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ustawa przewiduje następujące kary:

• upomnienie;
• nagana;
• kara pieniężna;
• zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi.

Należy jednak wskazać, że upomnienie i nagana będą stosowane przede wszystkim do osób pełniących funkcje w jednostkach sektora finansów publicznych (bowiem tylko w stosunku do nich taka kara odniesie dyscyplinujący skutek). Do osób spoza tego sektora (a więc m.in. do członków zarządu organizacji pozarządowych) zastosowanie będzie miała zazwyczaj kara pieniężna w wysokości od 0,25 do trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia danej osoby. Warto zatem zauważyć, że w wielu przypadkach wysokość dofinansowania podlegającego zwrotowi będzie znacznie przewyższała wysokość wynagrodzenia osoby ukaranej.

Organizacje pozarządowe prowadzące działalność gospodarczą posiadają tzw. zdolność upadłościową, co oznacza, że w odniesieniu do nich może zostać ogłoszona upadłość. Upadłość jest ogłaszana w przypadku niewypłacalności dłużnika i polega przede wszystkim na wspólnym dochodzeniu roszczeń przez wierzycieli. Ponieważ jednym z głównych celów upadłości jest właśnie zabezpieczenie interesów wierzycieli, prawo upadłościowe przewiduje, że złożenie do sądu wniosku o ogłoszenie upadłości jest obowiązkiem osób kierujących danym podmiotem.

Zgodnie z ustawą Prawo upadłościowe, członkowie zarządu organizacji pozarządowej będą ponosić odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w trzydziestodniowym terminie, chyba że nie ponoszą w tym winy. Osoby te mogą uwolnić się od odpowiedzialności, w szczególności jeżeli wykażą, że w tym samym trzydziestodniowym terminie otwarto postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu. Domniemywa się, że szkoda wierzyciela (np. instytucji zarządzającej), do której naprawienia może być zobowiązany członek zarządu obejmuje wysokość niezaspokojonej wierzytelności (np. dotacji podlegającej zwrotowi). Oznacza to, że członek zarządu może się bronić wykazując, że nawet w przypadku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie, wierzyciel poniósłby szkodę w takiej samej wysokości – w praktyce może się to jednak okazać dosyć trudne.

Jeszcze raz trzeba podkreślić, że zdolność upadłościową mają tylko te organizacje pozarządowe, które prowadzą działalność gospodarczą. Oznacza to, że powyższa odpowiedzialność członków zarządu za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie w ogóle nie będzie miała zastosowania do organizacji niebędących przedsiębiorcami.

Jak przestrzegać prawa w NGO, jakie przepisy są ważne dla NGO – dowiesz się w serwisie poradnik.ngo.pl.