Publicystyka - ngo.pl

Wyniki badania z 2008 roku wskazują, że pod względem
popularności poszczególnych obszarów działań polski sektor
pozarządowy prawie się nie zmienia. Podobnie jak w poprzednich
latach głównym polem działalności największej części organizacji
(38%) jest „Sport, turystyka, rekreacja, hobby”.

„Edukacja i wychowanie” oraz „kultura i sztuka” – jako główne
pole swoich działań wskazuje po ok. 13% organizacji, „usługi
społeczne, pomoc społeczna” (11%), zaś „ochrona zdrowia” (8%).

Żaden z pozostałych obszarów (wymienionych w tabeli 1.) nie
stanowi głównego pola działań dla więcej niż 4% organizacji. Mniej
niż 1% organizacji zadeklarowało, że zajmuje się takimi dziedzinami
jak:

• „Działalność międzynarodowa”
• „Badania naukowe”
• „Religia”.

Ten ostatni wynik należy jednak wziąć w nawias, jako że nasze
badanie nie obejmuje organizacji kościelnych (działających na
podstawie na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła
Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do
innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach
wolności sumienia i wyznania, o których mowa w UDPPiW).

Powyższe wyniki ukazują jedynie część prawdy o sektorze.
Organizacje pozarządowe często prowadzą bowiem rozbudowaną
działalność i nie ograniczają się w niej do jednego tylko obszaru.
Dlatego warto też przyjrzeć się procentowemu rozkładowi odpowiedzi
na pytanie o wszystkie pola ich działalności.

Przy tak sformułowanym pytaniu na drugie miejsce pod względem
częstości wskazań (po „sporcie, rekreacji, turystyce i wypoczynku”)
wysuwa się obszar działań związany z edukacją i wychowaniem
(36,8%). Tak duży odsetek organizacji działających w tym polu nie
dziwi – są wśród nich zarówno organizacje prowadzące wszelkiego
rodzaju działalność szkoleniową, informacyjną, a także
profilaktyczną czy uświadamiającą, niezależnie od typu odbiorców,
także jak i organizacje pracujące z dziećmi, a więc prowadzące
wszelkiego rodzaju działania wychowawcze.

Używana w badaniu klasyfikacja obszarów działań (bazująca na
międzynarodowym podziale pól działań organizacji stosowanym przez
NCVO) daje ogólne pojęcie o zróżnicowaniu sektora pod tym względem,
jednak trudno sobie na jej podstawie wyobrazić na czym w praktyce
najczęściej polegają działania podejmowane przez podmioty trzeciego
sektora. Dlatego poprosiliśmy je dodatkowo o podanie szczegółowych
informacji o swoich działaniach. Mamy nadzieje, że dane te pozwolą
lepiej zrozumieć istotę działań sektora.

Najwięcej organizacji sportowych, rekreacyjnych lub hobbistycznych zadeklarowało, że zajmuje się prowadzeniem zajęć w zakresie amatorskiej kultury fizycznej, organizowaniem zawodów sportowych i prowadzeniem obiektów sportowych (65,2%; tzn 32,6% wszystkich organizacji¹). Ponad połowa (54,4%; 27,2% wszystkich organizacji) organizuje imprezy turystyczne i rekreacyjne oraz prowadzi obiekty służące turystyce lub rekreacji. Znacznie mniejszą popularnością cieszy się działalność hobbystyczna lub związana z prowadzeniem klubów i kół zainteresowań (takich jak kluby członkowskie, kluby kolekcjonerów) – tego rodzaju działalność zadeklarowało 28,9% organizacji sportowych (14,4% wszystkich organizacji). Spora części organizacji zajmuje się także inną działalnością w dziedzinie sportu, turystyki i rekreacji (36,9% sportowych, a więc 18,5% wszystkich organizacji).

Niemal co trzecia (31,7%) organizacja zajmująca się kulturą i sztuką (a więc 7,7% wszystkich organizacji) stwierdziła, że angażuje się w aktywność związaną ze „środkami masowego przekazu, produkcją telewizyjną lub radiową, wydawaniem czasopism lub książek, prowadzeniem bibliotek” (najprawdopodobniej zdecydowanie najczęściej są to organizacje publikujące własne wydawnictwa). Taki sam odsetek – (32%; tzn 7,7% wszystkich organizacji) - prowadzi „działalność sceniczną, teatralną, muzyczną lub/oraz kinematograficzną”. Niewiele mniej (30,5%; tzn 7,4% wszystkich organizacji) zadeklarowało działania w obszarze „ochrony zabytków i miejsc pamięci narodowej, podtrzymywanie tradycji narodowych, regionalnych, kulturowych, prowadzenie muzeów”. Sztukami plastycznymi, malarstwem, rzeźbą, fotografią, architekturą, wzornictwem zajmuje się niecałe 25% (5,9% wszystkich). Jednak aż 39% (9,5% wszystkich) wskazało na „inną działalność w dziedzinie kultury i sztuki”.

Wśród organizacji zajmujących się edukacją i wychowaniem, podobnie jak w przypadku tych działających w obszarze „kultury i sztuki”, najwięcej jest tych deklarujących „inne działania” o charakterze edukacyjnym lub wychowawczym (52,7%, a więc 19,4% wszystkich organizacji). Są to zapewnie o popularne wśród organizacji działania informacyjne czy profilaktyczne oraz uświadamiające, o których była już mowa powyżej. 29,9% organizacji edukacyjnych zajmuje się „kształceniem ustawicznym, edukacją dorosłych, szkoleniami uzupełniającymi i kursami” (11% wszystkich organizacji), zaś 33,3% prowadzi działalność wychowawczą i formacyjną dzieci i młodzieży, w tym np. harcerstwo (12,3% wszystkich). Zdecydowanie mniejszy odsetek angażuje się w formalną edukację – 5,6% prowadzi przedszkola (2,1% wszystkich), 8,4% szkoły podstawowe lub średnie (3,1% wszystkich) i tylko 2,2% szkoły wyższe (0,8% wszystkich organizacji).

Organizacje zajmujące się „usługami socjalnymi, pomocą społeczną” najczęściej prowadzą „działania wspomagające rodziny niewydolne wychowawczo, znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej, pomoc rodzinom wielodzietnym, interwencje w przypadku przemocy w rodzinie” (45,9%; 10,3% wszystkich). Nie wiele mniej organizacji (42,3%; a więc 9,5% wszystkich) zajmuje się pomocą osobom niepełnosprawnym lub chorym. Co trzecia organizacja tego typu (34,2%, a wiec 7,6% sektora) pomaga osobom skrajnie ubogim, a co czwarta (23,2%, czyli 5% wszystkich organizacji) - „osobom uzależnionym lub ich bliskim oraz profilaktyką uzależnień” . Podobny odsetek (22%, ok. 5% wszystkich) „prowadzi lub wspiera domy dziecka, rodziny zastępcze, usługi adopcyjne, pomoc sierotom lub inne usługi socjalne adresowane do dzieci i młodzieży”, „pomaga osobom starszym”, „prowadzi zorganizowaną dystrybucję darów rzeczowych, odzieży i żywności oraz wsparcia finansowego (pożyczki, zasiłki etc.), a także zajmuje się „innymi działaniami w zakresie usług socjalnych i pomocy społecznej”. Co dziesiąta organizacja zajmująca się pomocą społeczną lub usługami socjalnymi (2% całego sektora) deklaruje działania związane z „pomocą osobom bezdomnym (w tym prowadzenie schronisk)” i „pomocą ofiarom klęsk żywiołowych i wypadków losowych (w tym ratownictwo pożarnicze, górskie, wodne itp.)”. Najmniej – 4,2% (1% wszystkich) – zajmuje się wsparciem dla uchodźców.

Organizacje deklarujące działania w obszarze ochrony zdrowia zajmują się przede wszystkim promocją zdrowia, profilaktyką i edukacją zdrowotną i krwiodawstwem (takie szczegółowe pole aktywności wskazuje 58% organizacji ochrony zdrowia, a więc niemal 11% wszystkich). Podobnie jak w przypadku innych obszarów, organizacje „zdrowotne” często prowadzą działania „nietypowe”, niemieszczące się w nawet w szczegółowej klasyfikacji – 37% deklaruje „inne działania w dziedzinie ochrony zdrowia” (7% wszystkich). Kolejna znacząca grupa to organizacje zajmujące się rehabilitacją i terapią oraz prowadzeniem sanatoriów, ośrodków rehabilitacyjnych, zakładów opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych (33,9% organizacji ochrony zdrowia, co daje 6,3% całego sektora). Zdecydowanie mniejszy odsetek organizacji tego typu zajmuje się opieką szpitalną lub ambulatoryjną (12%; 2,3% całego sektora); ratownictwem medycznym (6,7%; 1,2% całego sektora), prowadzeniem interwencji kryzysowej (4,7%; 0,9% wszystkich) i dystrybucją leków, materiałów i sprzętu medycznego (4%; 0,7% wszystkich).

Analiza szczegółowych pól działań organizacji zajmujących się rozwojem lokalnym w wymiarze społecznym i ekonomicznym potwierdza prawidłowość, która dała już o sobie znać przy okazji wcześniej opisywanych obszarów aktywności – organizacje częściej zajmują się działaniami miękkimi, polegającymi na wzmacnianiu kapitału ludzkiego i zmienianiu świadomości społecznej, rzadziej zaś tworzą twardą infrastrukturę. I tak ponad połowa organizacji wspierających rozwój lokalny „animuje działania wspólnot lokalnych, działania sąsiedzkie i samopomoc sąsiedzką” (52,5%, a więc 6% wszystkich), a tylko 6,6% (niecały 1% sektora) zajmuje się mieszkalnictwem, budownictwem (w tym budownictwem socjalnym). Nie wiele więcej – 13,2%, a więc 1,5% całego sektora – prowadzi działania związane z rozwojem lokalnej infrastruktury technicznej (drogi, transport, wodociągi, telefonizacja, upowszechnianie dostępu do Internetu etc.). 23,2% (2,7% wszystkich) organizacji zajmuje się rozwojem terenów wiejskich, rolnictwem. Jeszcze mniej – 20,4% (2,4% wszystkich) interesuje się „lokalnym rozwojem ekonomicznym, rozwojem lokalnej przedsiębiorczości lub infrastruktury finansowej, usługami finansowymi/doradczymi dla przedsiębiorstw”. Tylko 3,8% (0,4% wszystkich organizacji) – prowadzi instytucje wzajemnościowe, spółdzielcze, przedsiębiorstwa ekonomii społecznej. Inne działania w tej dziedzinie deklaruje 28,8% organizacji prowadzących działania w sferze rozwoju lokalnego.

W działaniach organizacji zajmujących się „zatrudnieniem i aktywizacją zawodową” zdecydowanie większy akcent położony jest na działania o charakterze aktywizacyjnym. Najczęściej polegają one na szkoleniach, kursach zawodowych (prowadzi je 48% organizacji tego typu, a więc 5,3% całego sektora), a także treningach psychologicznych (taką formę aktywizacji zawodowej zadeklarowało 37% organizacji, co oznacza 4,1% całego sektora). Co czwarta organizacja w tej grupie zajmuje się doradztwem zawodowym (2,8% wszystkich) lub różnymi formami zatrudnienia: 23,4% (2,6% wszystkich) organizuje praktyki, staże, 22% (2,5% wszystkich) tworzy stałe miejsca pracy. Tylko 5,7% (0,6% wszystkich) tworzy miejsca pracy chronionej, zatrudnienie wspomagane / socjalne. 9% (1% wszystkich) zajmuje się pośrednictwem pracy, zaś 7,4% (0,8% wszystkich) świadczy usługi na rzecz instytucji rynku pracy. Inne działania w zakresie usług rynku pracy i aktywizacji zawodowej deklaruje 28% organizacji działających w tym obszarze (3,1% wszystkich).

Organizacje ochrony środowiska najczęściej (52,2%, a więc 5,2% wszystkich) zajmują się szeroko rozumianą edukacją ekologiczną i promocją idei zrównoważonego rozwoju. 36% (3,6% wszystkich) działa na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego, lasów, rezerwatów przyrody, parków narodowych, ogrodów miejskich itp.

Nieco mniej (21,7%, a więc 2,2% wszystkich) koncentruje się na
ochronie zasobów naturalnych, takich jak woda czy powietrze.
„Redukcja i kontrola zanieczyszczeń oraz recykling” to obszar
działań 17,4% organizacji ekologicznych (1,7% wszystkich), zaś
ochrona i opieka nad zwierzętami (w tym usługi weterynaryjne) -
12,4% organizacji (1,3% sektora). Mniej więcej co czwarta
organizacja ekologiczna (24,8% czyli 2,5% całego sektora) podejmuje
inne działania na rzecz ochrony środowiska.

Organizacje zajmujące się problematyką „prawa i jego ochrony, praw człowieka oraz działalności politycznej” najczęściej działają w obszarze najszerzej rozumianej promocją postaw obywatelskich i demokratycznych. Niemal co druga (48,3%, a więc 3,6% wszystkich) zajmuje się edukacją i informacją obywatelską oraz promocją postaw obywatelskich. Ważnym obszarem ich działań są też: rzecznictwo, a więc aktywne, publiczne działania w obronie interesów poszczególnych środowisk, np. niepełnosprawnych, starszych, dzieci etc. (41,6%; 3,2% wszystkich) oraz prawa człowieka i mniejszości (37,5%; 2,8% wszystkich). Rzadziej interesuje je prawo karne czy działalność polityczna. Najmniej popularne są działania związane z ochroną bezpieczeństwa publicznego, pomocą ofiarom przestępstw, działalnością o charakterze politycznym czy pomocą postpenitencjarną lub resocjalizacją. Ciągle niewiele organizacji działa też na rzecz kontroli standardów w życiu publicznym, prowadzi działania antykorupcyjne lub strażnicze (tylko 14,2%, a więc 1,1% wszystkich).

Organizacje tzw. infrastruktury (wspierające instytucje, organizacje i inicjatywy obywatelskie) najczęściej zajmują się promocją i wspieraniem wolontariatu oraz filantropii (robi to 38,2% z nich, a więc 4% całego sektora). Nie wiele mniej prowadzi działania informacyjne i szkoleniowe, a także badania organizacji pozarządowych i aktywności obywatelskiej (35,7% infrastruktury, a więc 2,9% wszystkich organizacji). Niemal co trzecia organizacja wspierająca (32,1%) deklaruje, że reprezentuje interesy organizacji pozarządowych i wpływa na zmiany systemowe w sferze działalności społecznej (w całym sektorze organizacje te stanowią 3,3%). Mniej więcej tyle samo (27,8% infrastruktury, czyli 3% całego sektora) wspiera finansowo inne instytucje, organizacje pozarządowe i inicjatywy obywatelskie. Inne działania w tej dziedzinie prowadzi 23% organizacji (ok. 2% sektora).

Działalność międzynarodowa to obszar aktywności, który jest rzadko przez organizacje wskazywany jako najważniejsze, główne pole działań (robi to tylko 0,3%), jednak nie znaczy to, że podmioty sektora nie prowadza programów zawierających elementy współpracy międzynarodowej. Aż 9,5% deklaruje, że działalność międzynarodowa to jedno z pól, w którym działają. Najczęściej dzieje się to poprzez „programy wymiany doświadczeń, kojarzenie partnerów dla wspólnych przedsięwzięć” (59,6% organizacji aktywnych w tym polu – 5,7% całego sektora). Popularne są też działania związane z integracją europejską – obecnie, jak można przypuszczać, polegające przede wszystkim na promowaniu wiedzy o Unii Europejskich i prowadzonych przez nią programach ( 39% organizacji aktywnych w obszarze „działalność międzynarodowa, a wiec 3,7% wszystkich). Zdecydowanie rzadziej organizacje podejmują działania związane z szeroko rozumiana pomocą rozwojową – tylko 0,9% (co dziesiąta spośród tych zajmujących się działalnością międzynarodową) zajmuje się „międzynarodowymi działaniami na rzecz praw człowieka i pokoju na świecie” , „pomocą rozwojową prowadzoną na terenie innych krajów”, czy pomocą ofiarom klęsk żywiołowych i katastrof humanitarnych za granicą. Co trzecia organizacja deklarująca „działalność międzynarodową” (3,1% sektora) prowadzi inne działania w tej dziedzinie.

O szczegółowych obszarach działaniach organizacji religijnych, zawodowych lub tych prowadzących działalność badawczą wiadomo niewiele – zbyt mało tego typu podmiotów znalazło się wśród uczestników badania.

Przedstawione dane pochodzą z badania na reprezentatywnej próbie 1700 stowarzyszeń i fundacji zrealizowanego w pierwszym kwartale 2008 roku na zlecenie Stowarzyszenia Klon/Jawor. Przedsięwzięcie to było elementem projektu „W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej” finansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej Equal.

________________

¹ Opisując strukturę sektora ze względu na
szczegółowe pola działań będziemy podawać procenty mówiące o
częstości wskazań na dane pole szczegółowe (np. „prowadzenie zajęć
w zakresie amatorskiej kultury fizycznej, organizowanie zawodów
sportowych i prowadzenie obiektów sportowych”) w dwóch wersjach: po
pierwsze, jako procent wskazań wśród organizacji,
które zaznaczyły dane pole „ogóle” lub „grube” (np. sport,
turystyka, rekreacja, hobby), a następnie jako procent wszystkich
organizacji.