Ochotnicze Straże Pożarne jako ośrodki kultury?
Strażacy nie tylko gaszą pożary i ratują ludzi. Aż 3/4 z nich prowadzi również działalność kulturalną – również w tych miejscach, gdzie oferta w tej sferze jest mała.
Źródło: www.flickr.com
Kulturalna działalność OSP została przeanalizowana na podstawie danych zebranych w dwojaki sposób. W sierpniu i wrześniu 2016 roku przebadano techniką CAPI losową, ogólnopolską próbę 170 Ochotniczych Straży Pożarnych. Dodatkowo zrealizowano badania terenowe, w trakcie których odwiedzono sześć Ochotniczych Straży Pożarnych z różnych rejonów Polski, odznaczających się aktywnością w obszarze kultury.
Ochotnicze Straże Pożarne – NGO od kultury?
Spośród obecnie działających OSP aż 75% angażuje się w działania kulturalne. Najczęściej wiążą się one z aktywnością w jednym z czterech głównych obszarów:
- podtrzymywanie lokalnych zwyczajów i tradycji, prowadzenie izby tradycji lub kroniki OSP (taką działalność prowadzi 59% jednostek);
- opieka nad zabytkami, miejscami pamięci, miejscami kultu religijnego, kościołami (22% OSP);
- prowadzenie świetlicy, biblioteki lub pracowni komputerowej, organizacja zajęć dodatkowych (20%);
- prowadzenie orkiestry lub zespołu artystycznego, np. tanecznego, teatralnego, folklorystycznego, wokalnego itp. (8%).
Kulturalna aktywność OSP ma w różnych jednostkach odmienną tradycję i jest prowadzona z różnym natężeniem. Prawie 70% spośród tych OSP, które angażują się w działania w kulturze, robi to od momentu swojego powstania, a 18% zaczęło działać w tym obszarze nieco później, ale i tak robi to od ponad 20 lat. Kolejne 8% jednostek działa w obszarze kultury od 10 do 20 lat. Jednocześnie większość straży zajmuje się kulturą w sposób mało systematyczny, angażując się w działania kulturalne 5-10 razy w ciągu roku (53%). Jedna czwarta OSP prowadzi tego typu aktywność bardzo regularnie, co najmniej raz w miesiącu.
Kto uczestniczy w działaniach kulturalnych OSP?
OSP adresują swoje działania kulturalne przede wszystkim do mieszkańców najbliższej okolicy (97%), a nieco rzadziej do mieszkańców całej gminy (64%). Zdecydowana większość (84%) OSP prowadzących działania kulturalne angażuje w nie młodzież, a także seniorów (70%).
Działania te tylko w 12% przypadków angażują tylko i wyłącznie członków OSP lub Młodzieżowych Drużyn Pożarniczych. W 37% wypadków zaangażowani są w nie głównie, ale nie tylko, członkowie OSP i MDP, a w 44% uczestniczą w nich intensywnie zarówno strażacy, jak i osoby w żaden sposób niezwiązane z OSP. Warto podkreślić, że chodzi tutaj o aktywny udział w działaniach kulturalnych, a nie na przykład bycie widzem. Świadczy to o dość dużej otwartości kulturalnej aktywności Ochotniczych Straży Pożarnych na lokalną społeczność.
Z całą pewnością podejmowanie działalności kulturalnej sprzyja otwarciu OSP na odbiorców, którzy nie są ich członkami. W działania poza-ratownicze zdecydowanie łatwiej włączać bowiem mieszkańców okolicy, którzy nie muszą spełniać wielu warunków i wymagań stawianych ratownikom. Z drugiej strony, działalność kulturalna OSP (w formie orkiestry, teatru, zespołu) ulega niekiedy tak daleko idącej profesjonalizacji, że nabiera ona charakteru coraz bardziej ekskluzywnego, przeznaczonego tylko dla członków danej grupy (artystów, muzyków).
Młodzieżowe Orkiestry Dęte
Choć orkiestry dęte dość powszechnie kojarzą się z kulturalną aktywnością straży, to jednak OSP prowadzą je stosunkowo rzadko (8% jednostek). Być może jest to związane z dużym i regularnym nakładem pracy i środków, jakiego wymaga prowadzenie orkiestry.
Orkiestry mają podwójne znaczenie – z jednej strony towarzyszą lokalnym imprezom, podnosząc ich rangę, oraz poszerzają ofertę wydarzeń kulturalnych, organizując koncerty i występy. Z drugiej – zrzeszają mieszkańców okolicy, docierając zarówno do młodszych, jak i starszych osób. Dobrze wyszkolona i zgrana orkiestra stanowi wizytówkę miejscowości, jest dumą i oczkiem w głowie lokalnych władz i całej społeczności. Dobrze obrazuje to wypowiedź jednej z badanych osób:
Młodzieżowe Orkiestry Dęte są szczególnie ciekawe ze względu na ich formacyjny charakter. Trafiają do nich nawet najmłodsi, którzy mają szansę na odebranie niejednokrotnie bardzo rzetelnego przygotowania muzycznego, a przy okazji na poznawanie działalności straży. Nabór do orkiestry jest zwykle ciągły a próg wejścia niski – wystarczy chcieć i mieć podstawowe predyspozycje. W efekcie bardzo wiele dzieci korzysta z okazji i spędza wolny czas na grze w orkiestrze. Staje się to doświadczeniem dużej części młodych mieszkańców społeczności, a dzięki temu integruje ich i daje im okazję twórczego spędzania czasu:
Skąd OSP mają pieniądze na kulturę?
Działalność OSP w obszarze kultury musi być finansowana z innych środków niż te, które straż otrzymuje od lokalnego samorządu na podstawie ustawy o ochronie przeciwpożarowej (które muszą być wydatkowane na zadania związane z ratownictwem). Oznacza to w praktyce, że działając poza obszarem ratownictwa, OSP zmuszone są do poszukiwania środków na swoje działania tak samo jak pozostałe organizacje pozarządowe.
Najczęściej (70%) OSP finansują swoją działalność kulturalną z własnych środków, a więc na przykład ze składek członkowskich, zysków z działalności gospodarczej lub majątku. Niejednokrotnie zdarza się, że działalność kulturalna w pewnej części finansuje się sama. W ten sposób funkcjonuje na przykład część orkiestr, które grają odpłatne koncerty i z tych środków finansują swoją działalność.
Niemal dwie trzecie (65%) OSP finansuje też działalność kulturalną ze środków pozyskanych z urzędu gminy lub miasta. Rzadziej zdarza się, aby działalność ta była finansowana ze środków pozyskanych od sponsorów (27%) lub też z funduszy pozyskanych od samorządów wyższego szczebla (10%). Mniej niż co dziesiąta straż, finansując swoją kulturalną aktywność, sięga po środki z 1% podatku, pieniądze od Związku Ochotniczych Straży Pożarnych, fundusze unijne oraz środki rządowe i administracji centralnej.
Dlaczego działalność kulturalna?
Najistotniejsza w działaniach kulturalnych Ochotniczych Straży Pożarnych jest motywacja dbania o lokalną historię i tradycję – w przypadku aż 70% tych organizacji wymieniono ją jako powód aktywności na polu kultury. Dość ważna jest również tradycja i historia jednostki, która takie działania prowadzi – 40% OSP angażuje się w działania kulturalne „od zawsze” i dlatego robi to nadal. Aż 83% Ochotniczych Straży Pożarnych wskazuje jednak przede wszystkim powód altruistyczny – chcą działać na rzecz mieszkańców, także wykraczając poza klasyczne działania bojowe.
Pytani wprost o to, co jest dla nich ważniejsze, członkowie OSP wybierają naturalnie działalność bojową. Dzieje się tak nawet tam, gdzie znaczenie działalności kulturalnej jest bardzo duże. Działalność kulturalna pozostaje mimo wszystko dodatkiem, choć nierzadko dodającym OSP prestiżu i zwiększającym jej popularność w lokalnym środowisku, a także rozpoznawalność poza jego granicami.
Co to jest NGO? Ile jest w Polsce NGO? Czym zajmują się NGO? Dowiesz się w serwisie fakty.ngo.pl.
Prawie 70% spośród tych OSP, które angażują się w kulturę, robi to od momentu swojego powstania, a kolejne 18% przynajmniej od 20 lat!
