Publicystyka - ngo.pl

Negocjacje na temat programu, który w latach 2014-2020 ma zastąpić obecnie funkcjonujące unijne programy edukacyjne i młodzieżowe, toczą się od ponad półtora roku. W tym czasie przyszły program zdążył mieć już trzy nazwy, propozycje budżetów różniące się o blisko 5 mld euro i dwie odmienne koncepcje struktury. Choć do końca negocjacji coraz bliżej i znane są już cele, założenia i priorytety nowego programu, prace nad nim ciągle trwają. Stąd wszystkie informacje i dane podane w tym artykule nie mają charakteru ostatecznego i mogą ulec zmianie.

Pierwsza część artykułu krótko przedstawia dotychczasową historię negocjacji w sprawie nowego programu. Opisujemy idee, które przyświecały jego twórcom, wynikające z nich zmiany, nowości i kontrowersje, jakie wzbudził. W części drugiej artykułu, za tydzień, czytelnik znajdzie pierwszy polskojęzyczny opis najważniejszych działań i projektów, które najprawdopodobniej będzie wspierał nowy program.

Głównym architektem nowego programu jest Komisja Europejska. Cele, które ma on realizować zapisane są w unijnych dokumentach wytyczających strategię i kierunki polityki młodzieżowej w trwającej dekadzie. Najważniejszym z nich jest strategia „Europa 2020” i będąca jej częścią inicjatywa „Mobilna Młodzież” (Youth on the Move). Dwa najważniejsze cele strategii to zmniejszenie liczby osób kończących przedwcześnie naukę w szkole oraz zwiększenie liczby absolwentów studiów wyższych. Priorytety nowego programu wynikają też z przyjętej pod koniec 2009 r. „Strategii UE na rzecz młodzieży – inwestowanie w młodzież i mobilizowanie jej do działania”, która na pierwszym miejscu stawia kształcenie i szkolenie oraz zatrudnienie i przedsiębiorczość. W programie położono więc nacisk na modernizację kształcenia i szkolenia na wszystkich poziomach nauki – od edukacji wczesnoszkolnej po edukację w szkołach wyższych, szkolenie zawodowe, szkolenia dorosłych oraz edukację pozaformalną.

Najważniejszym efektem działania nowego programu ma być poprawa sytuacji młodzieży na rynku pracy. Zmniejszenie bezrobocia wśród młodzieży od kilku lat jest priorytetem polityki młodzieżowej UE. Fakty mówią same za siebie. Według najnowszych statystyk bezrobocie wśród młodzieży w całej Unii wynosi 5,5 mln osób poniżej 25. roku życia, czyli 20%, i jest średnio dwa razy większe niż w innych grupach wiekowych. Podjęcia działań domaga się też sama młodzież, która od kilku lat w badaniach, konsultacjach i w czasie konferencji poświęconych polityce młodzieżowej UE wśród najważniejszych problemów młodzieży na pierwszym miejscu wymienia bezrobocie. Pojawiły się już pierwsze unijne inicjatywy, które problem ten mają rozwiązać – „Twoja pierwsza praca z Euresem” (Your First Eures Job), Pakiet na rzecz zatrudnienia młodzieży (Youth Employment Package) i projekt „Gwarancje dla Młodzieży” (Youth Guarantee). Kolejną ma być nowy unijny program edukacyjny.

Choć przesłanki, którymi kierowali się jego twórcy były od początku znane i oczywiste, przedstawiona przez Komisję pierwsza koncepcja programu była sporym zaskoczeniem. Największym było to, że… program miał być tylko jeden. Education Europe – pod taką nazwą początkowo funkcjonował – miał zastąpić wszystkie dotychczasowe programy edukacyjne i młodzieżowe realizowane w latach 2007-2013, w tym dwa największe: „Uczenie się przez całe życie” (Lifelong Learning Programme) i „Młodzież w Działaniu” (Youth in Action Programme).

Największe kontrowersje wiązały się z likwidacją wspierającego działania z zakresu edukacji pozaformalnej programu „Młodzież w Działaniu”. Korzystają z niego przede wszystkim organizacje pozarządowe oraz – co jest ewenementem wśród unijnych programów – nieformalne grupy młodzieży. Przeciwko likwidacji „MwD” jako osobnego programu, zaprotestowało wielu polityków, ekspertów, pracowników instytucji publicznych i organizacji pozarządowych. Odmienne od Komisji zdanie miało też wiele państw członkowskich, w tym Polska. Propozycja Komisji nie przekonała też innych unijnych instytucji – Parlament Europejski wezwał Komisję do utrzymania odrębności „Młodzieży w Działaniu” po 2013 r.

Zwolennicy utrzymania niezależności „MwD” powoływali się na wyniki konsultacji i ewaluacji programu, z których wynikało, że spełnia on swoje cele – uczestnicy projektów finansowanych przez program zwiększają swoją wiedzę i umiejętności: uczą się zarządzania, języków obcych, działalności społecznej, a dzięki temu lepiej odnajdują się na rynku pracy. Wyrażali też obawy, że w nowym programie edukacja pozaformalna zostanie zmarginalizowana oraz że zatracona zostanie – nie zawsze rozumiana i doceniana – specyfika projektów wspieranych przez „MwD”.

Jakby na potwierdzenie tych zastrzeżeń Komisja zdecydowała się zmienić nazwę programu na „Erasmus dla wszystkich” (Erasmus for All), argumentując, że program „Erasmus” jest rozpoznawany przez większą część opinii publicznej, kojarzy się z mobilnością i edukacją za granicą i ma silny wymiar europejski. Jednak dla wielu zmiana nazwy była czytelną sugestią, że głównymi beneficjentami nowego programu będą studenci, czego zresztą nie kryła sama Komisja. Umieszczony na stronie Komisji film reklamujący „Erasmusa dla wszystkich” informował, że wśród 5 mln beneficjentów programu studenci będą stanowić dwie trzecie (w opisie założeń programu na tej samej stronie mowa jest już „tylko” o 2,2 mln studentów).

Powyższe obawy starała się rozwiać Komisarz ds. Edukacji i Kultury Androulla Vassiliou. Zapewniała, że edukacja pozaformalna na nowym programie nie straci, a program będzie bardziej efektywny, tańszy w obsłudze, łatwiejszy w zarządzaniu i przyjaźniejszy dla beneficjentów. Broniła nowej nazwy programu i podkreślała, że dzięki zwiększonemu budżetowi skorzysta z niego dwa razy więcej beneficjentów niż w latach 2007-2013. Zaproponowany budżet faktycznie robił wrażenie – miał wynieść ponad 15 mld euro, czyli (według wyliczeń Komisji) – o 70% więcej niż budżet wszystkich unijnych programów edukacyjnych i młodzieżowych realizowanych w latach 2007-2013. W najnowszych propozycjach budżet programu jest jeszcze większy – ma wynieść 19 mld euro.

Zapewnieniom pani Komisarz nie wszyscy dali wiarę. Sądząc po reakcji, najmniej sami młodzi ludzie, którzy swojemu niezadowoleniu dali wyraz w marcu 2012 r. w czasie konferencji młodzieżowej zorganizowanej w ramach duńskiej prezydencji w Radzie UE. Młodzi ludzie ze wszystkich krajów UE domagali się przede wszystkim formalnego i jasno wyrażonego uznania w nowym programie dla edukacji pozaformalnej i nieformalnej. Postulowali, by nowy program kładł większy nacisk na wolontariat, aktywne obywatelstwo, pracę z młodzieżą i młodzieżowy charakter projektów, które będzie wspierał. Argumenty uczestników konferencji na rzecz utrzymania niezależności „Młodzieży w działaniu” dokumentuje krótki film nakręcony w czasie konferencji.

Jednocześnie działania na poziomie międzynarodowym prowadziły Narodowe Agencje „MwD”, Rada UE do spraw Edukacji, Młodzieży, Kultury i Sportu oraz Komisja ds. Edukacji i Kultury Parlamentu Europejskiego – główni orędownicy zagwarantowania odrębnej tożsamości i niezależności finansowej komponentu młodzieżowego w nowym programie. Wszystko wskazuje na to, że ten wsparty głosem młodzieży lobbing okazał się skuteczny. W nowym programie ma zostać wydzielony odrębny rozdział i budżet dla młodzieży, z którego mają być finansowane działania z zakresu edukacji pozaformalnej, takie jak wymiany czy wolontariat młodzieży. Za takim rozwiązaniem opowiedziała się na ostatnim, listopadowym posiedzeniu Rada UE.

Jeszcze dalej poszła Komisja ds. Kultury i Edukacji Parlamentu Europejskiego, która zaproponowała, by struktura nowego programu opierała się na trzech rozdziałach poświęconych młodzieży, edukacji i szkoleniom oraz sportowi i zaproponowała zmianę nazwy programu na YES Europe, w której YES ma być skrótem od angielskich słów Youth, Education, Sport. Eurodeputowani chcą też utrzymania dotychczasowych nazw programów odpowiadających za mobilność w ramach poszczególnych sektorów edukacji (Erasmus – szkolnictwo wyższe, Grundtvig – kształcenie dorosłych, Leonardo da Vinci – edukacja zawodowa i szkolenia za granicą, Comenius – edukacja szkolna, Młodzież w Działaniu – działania w ramach rozdziału Młodzież). Propozycja ta znacznie różni się od struktury zaproponowanej przez Komisję Europejską, która chce podzielić nowy program na trzy akcje: Mobilność edukacyjną (Learning Mobility), Współpracę (Cooperation) i Wsparcie dla działań politycznych (Policy suport). Więcej informacji o propozycji Komisji znajduje się w drugiej części artykułu: Unijne miliardy na edukację, młodzież i mobilność (cz. 2).

Sport to najważniejsza nowość w programie. Po raz pierwszy w historii finansowanie UE obejmie inicjatywy o charakterze czysto sportowym, a także projekty zwalczające doping, przemoc, dyskryminację i nietolerancję w sporcie. Wnioski na projekty sportowe będą rozpatrywane na poziomie europejskim, a środki stanowić będą 1-2% całego budżetu programu.

Pod znakiem zapytania stoi natomiast przyszłość inicjatyw młodzieżowych, obecnie finansowanych w ramach akcji 1.2 „MwD”. O jej likwidacji – ze względu na brak wymiaru europejskiego – mówi się od wielu lat i jeszcze kilka miesięcy temu jej los wydawał się być przesądzony, ostateczna decyzja ciągle jednak nie zapadła. Być może więc w strukturze nowego programu znajdą się inicjatywy młodzieżowe o międzynarodowym charakterze.

Jakie jeszcze nowości czekają beneficjentów nowego programu? Zdecydowanie szersze możliwości współpracy ze Wschodem. Środki na współpracę z krajami Partnerstwa Wschodniego (Azerbejdżan, Armenia, Białoruś, Gruzja, Mołdowa, Ukraina) Komisja przyznała jeszcze w obecnej perspektywie finansowej. W latach 2012-2013 budżet „MwD” w ramach tzw. „Okna Partnerstwa Wschodniego programu „Młodzież w działaniu” (Eastern Partnership Youth Window) wzbogacił się o 29 mln euro. Po roku 2014 środki te powinny być jeszcze większe – nowy program ma być bowiem otwarty na kooperację z krajami trzecimi, a znaczna część jego budżetu – ponad 1 mld euro – pochodzić będzie z różnego rodzaju zewnętrznych programów współpracy.

Ze środków nowego programu finansowany ma być też Europejski Portal Młodzieżowy, nad którym już od ponad roku trwają intensywne prace. Gdy się zakończą, dotychczasowy portal, dostępny również pod polskim adresem www.portalmlodziezowy.eu, zniknie z sieci. Zastąpić go ma nowa, interaktywna platforma dla młodzieży z całej Europy, nad którą pieczę sprawować będzie sieć Eurodesk (www.eurodesk.pl).

Lista zmian, nowości i wątpliwości związanych z nowym programem jest oczywiście znacznie dłuższa. I choć wiele z nich ciągle pozostaje nierozstrzygniętych, zarówno priorytety, jak i większość działań, które będzie wspierał nie powinna ulec większym zmianom. Opisujemy je w drugiej części artykułu: Unijne miliardy na edukację, młodzież i mobilność (cz. 2).

***

Wawrzyniec Pater jest koordynatorem programu Eurodesk w Polsce. Ukończył Program Studiów Europejskich SGH–Sc-Po oraz Ośrodek Studiów Amerykańskich UW. Autor – wspólnie z Magdaleną Pater – publikacji o tematyce Europejskiej i edukacyjnej wydanych przez Urząd Komitetu Integracji Europejskiej.

Magdalena Pater – dziennikarka i tłumaczka. Pracowała w Centrum Edukacji Obywatelskiej, „Życiu Warszawy”, portalu „Wirtualna Polska”. Ostatnio przetłumaczyła na język polski raport edukacyjny międzynarodowej firmy konsultingowej McKinsey & Company „Jak najlepiej doskonalone systemy szkolne na świecie stają się jeszcze lepsze”.

Tekst powstał dzięki wsparciu Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.