Publicystyka - ngo.pl

JASZCZURÓWKA,  BĘDZIE  LEPIEJ

W jednym z listopadowych numerów Tygodnika Podhalańskiego (TP  nr 47/1546 z dnia 21 listopada 2019) turyści z centralnej Polski wypowiedzieli się na temat zabytkowej kaplicy w Jaszczurówce. Wykazali oni wiele troski o obiekt i  jego otoczenie. Wskazywali na konieczność remontu, wytykając gospodarzom tego zabytku brak starań o jego stan. Nie można negować takich opinii, bo w tych spostrzeżeniach jest wiele racji.

Jednak odwiedzający ten cenny obiekt nie mogli wiedzieć o staraniach jego współgospodarzy: dyrekcji Tatrzańskiego Parku Narodowego i Parafii rzymskokatolickiej p. w. Miłosierdzia Bożego na Cyrhli oraz dekanatu zakopiańskiego, by w najbliższym czasie poprawić istniejącą sytuację i zagospodarować przestrzeń kulturową oraz turystyczną kaplicy.

W 2019 roku, z inicjatywy opiekunów kościółka zapoczątkowano cykl działań zmierzających do kompleksowej rewitalizacji obiektu, jak i całej przestrzeni wokół niego. Tatrzański Park Narodowy zbudował nowy most prowadzący z parkingu do kaplicy a parafia na Cyrhli zleciła przeprowadzenie analizy potrzeb względem fachowej opieki turystycznej. Sposobem na monitorowanie zachodzących zmian było założenie Księgi Pamiątkowej i utworzenie stałych dyżurów przewodnickich dla turystów przybywających w to miejsce indywidualnie oraz grup turystycznych bez przewodników.

W efekcie powyższych działań przygotowany został projekt Rewitalizacja kaplicy w Jaszczurówce w aspekcie sakralnym, przyrodniczym oraz turystycznym i artystycznym. Ma on na celu wprowadzenie wysokiego poziomu edukacyjnego osób odwiedzających ten zabytkowy obiekt. Walory poznawcze mają dotyczyć w szczególności sakralnej architektury drewnianej w Zakopanem, walorów przyrodniczych parku górskiego, tradycyjnego rzemiosła na Podhalu, malarstwa na szkle.
Innowacyjność projektu polega na łączeniu trzech aspektów poznawczych: przestrzeni sakralnej (drewniana kaplica), przyrodniczego otoczenia (Tatrzański Park Narodowy) i sztuki regionalnej (malarstwo na szkle, rzeźba w drewnie). Szczególną cechą zadania jest tworzenie „genius loci” w kaplicy, tj. codzienna Msza Święta w obrządku posoborowym, raz w miesiącu Msza Święta - tzw. trydencka i okazjonalnie Msza Święta w obrządku prawosławnym oraz koncerty kameralne i wystawy tematyczne.

Celem tego nowatorskiego zadania jest edukacja turystów z kraju i zagranicy w zakresie sakralnej architektury drewnianej w Zakopanem, walorów krajobrazowych i przyrodniczych TPN, tradycji regionalnej Podhala (ciesielstwo, snycerstwo, malarstwo na szkle) oraz historii kurortu pod Tatrami. Realizacja tych przedsięwzięć pozwoli przypomnieć sylwetki wybitnych Polaków (Stanisław Witkiewicz, hr. Władysław Zamoyski, Jan Paweł II) związanych z kaplicą i Tatrami, a jednocześnie zasłużonych dla kultury polskiej. Efektem tych działań będzie również pobudzanie wrażliwości turystów na odbiór sztuki sakralnej i tworzenie nawyku akceptacji bioróżnorodności środowiskowej. 

Przedsięwzięcie to ma charakter społeczny, edukacyjny i kulturalny, a jego efekty będą dostępne dla ogółu społeczeństwa polskiego i turystów z zagranicy.

Jaszczurówka położona jest na trasie turystycznej z Zakopanego do Morskiego Oka i przylega do Tatrzańskiego Parku Narodowego. Jaszczurówka, jako przysiółek Zakopanego odgrywała niegdyś ogromną rolę w rozwoju turystyki oraz lokalnej balneologii, była zalążkiem w rozwoju górskiego wodolecznictwa. W tym miejscu zapoczątkowano rozwój budownictwa górskiego w stylu tyrolskim i szwajcarskim. Te obiekty istnieją po dzień dzisiejszy. Należy je bezwzględnie ratować przed unicestwieniem. To tutaj w górskich wywierzyskach rodzą się potoki, które stanowią źródła wody pitnej dla Zakopanego.

Grupami docelowymi, do których kierowane jest nowatorskie podejście w realizacji ochrony kaplicy są:

• młodzież, dla której żywy przekaz to przede wszystkim poszerzenie wiedzy szkolnej z zakresu przyrody (Tatrzański Park Narodowy) i literatury (postaci literackie związane z Zakopanem i Tatrami: Kornel Makuszyński, Jan Kasprowicz, Stefan Żeromski, Stanisław Witkiewicz, Kazimierz Przerwa – Tetmajer)
• dorośli, dla których sposób przekazu informacji będzie rozbudowany o mało dostępną wiedzę zawartą w dawnej literaturze górskiej i pierwszych przewodnikach turystycznych. Przedstawiane będą także mało znane fakty z życia regionu - nie rejestrowane literaturze przedmiotu - a zawarte w pamięci naocznych świadków wydarzeń z życia kościoła. Będzie to miało wspomnieniowy charakter przekazu znany z autopsji doświadczonych prelegentów - np. wcześniejsze kontakty księży z Tatrami i Podhalem (Karol Wojtyła, Stefan Wyszyński) czy kontakty projektanta kaplicy Stanisława Witkiewicza z innymi luminarzami kultury polskiej związanymi z Zakopanem i Tatrami.
  Dla osób niepełnosprawnych (intelektualnie i mentalnie), które często odwiedzają kaplicę zastosowana zostanie metodyczna analiza przekazu wiedzy, w zależności od oceny kondycji psychofizycznej odbiorców, polegająca na czytelnym (walor gestu) oraz analitycznym (przyczyny i skutki) i skrótowym wykładzie (graficzne akcesoria pomocnicze). Komunikatywność w tym przekazie wiedzy, prowadząca do uściślenia relacji interpersonalnych jest nieodzownym elementem edukacyjnego powodzenia. Zbudowana zostanie dostawna platforma podjazdowa dla wózków inwalidzkich i wykonane będą poręcze wzdłuż ścieżki dojścia do obiektu.

Podczas interaktywnych wykładów prowadzonych w kaplicy wykorzystywane będą pamiątki, jako nagrody w konkursach organizowanych dla turystów po zakończonych prelekcjach. Wpłynie to dodatkowo na edukację i promocję kaplicy. W pamiątkach zawarte będą treści zaczerpnięte z wystroju wnętrza kaplicy – elementy sakralne wyposażenia i detale architektoniczne oraz regionalne ozdoby kulturowe i rzeźbiarskie stylizacje przyrodnicze. Dotychczas na rynku pamiątkarskim nie spotyka się „gadżetów” z Jaszczurówki.  Przeciwstawiając się wszechobecnej tandecie zaproponowano wprowadzenie  do obiegu pamiątkarskiego wyroby z rodzimych surowców; owczej wełny, skóry, drewna, filcu. Będzie to nawrót do tradycyjnych technik produkcji cepeliowskich jak rzeźba, tłoczenia na skórze, hafty itp. Tym sposobem powstanie unikalny produkt regionalny, oddziałujący pozytywnie na edukację społeczną oraz wiedzę historyczną i kulturową.

W okresie wiosenno-letnim zachodzi konieczność regulowania ruchu turystycznego w obrębie kaplicy Najświętszego Serca Pana Jezusa w Jaszczurówce. W tym okresie zatrudniona będzie osoba odpowiedzialna za  tę regulację. Jej zadaniem będzie utrzymanie czystości w kaplicy oraz wokół obiektu, a także informowanie turystów o wystawach etnograficznych w przyziemiu, udzielanie informacji dotyczących innych miejsc sakralnych w okolicy Zakopanego oraz kierowanie zwiedzających na okoliczne szlaki turystyczne.

W efekcie takich działań nastąpią korzystne zmiany społeczne, w wyniku których turyści zwrócą baczniejszą uwagę na rangę tego obiektu w architekturze polskiej. Do społeczeństwa kierowane będą apele o społeczny udział w akcji przeprowadzenia w najbliższym czasie remontu konserwatorskiego kaplicy.

Za koordynację działań będą odpowiedzialne osoby mające wieloletnie doświadczenie w realizacji podobnych przedsięwzięć i projektów na terenie Podhala: mgr Marian Matusiak, leśnik, konserwator zabytków, literat, artysta, absolwent wyższych szkół o profilach turystycznych i ekologicznych, współpracownik Jerzego Waldorffa i Wiktora Zina na niwie ochrony zabytków i prowadzenia akcji społecznych, artyści plastycy:  dr Jerzy Gruszczyński i art. grafik Krzysztof Jędrzejowski - autorzy wielu projektów artystycznych w Zakopanem, w Polsce i na świecie, prelegenci podczas otwarcia i trwania wystaw: dr hab. Zbigniew Moździerz – pracownik Muzeum Tatrzańskiego, mgr Adam Kitkowski - nauczyciel i pedagog, publicysta, założyciel klubów i stowarzyszeń na terenie Zakopanego, działacz kultury regionalnej, znawca zagadnień historycznych i etnograficznych Karpat, klerycy Wyższego Seminarium Duchownego Zgromadzenia Księży Marianów z Lublina - obsługa wystawy malarstwa na szkle, edycja XXXIII (tytuł wystawy w 2020 roku - Świątynią Boga jesteśmy), przewodnicy tatrzańscy i piloci wycieczek, zatrudnieni do obsługi grup turystycznych i turystów indywidualnych: Julian Klamerus, Jacek Wiśniewski, Marek Zaniewski, Alicja Babij.

Konsultantem naukowym projektu będzie dr hab. Zbigniew Moździerz – pracownik naukowy Muzeum Tatrzańskiego, główny specjalista ds. ochrony zabytków MT, znawca zabytków architektury Podhala, autor wielu pozycji książkowych o architekturze Zakopanego, regionie Podhala i Tatr.

Projekt realizowany będzie w oparciu o przeprowadzoną wcześniej analizę potrzeb w zakresie ożywienia turystycznego kaplicy w Jaszczurówce, która podlega zarządowi kościelnemu Parafii p. w.  Miłosierdzia Bożego na Cyrhli. W okresie wiosenno-letnim 2019 roku wolontariusze - klerycy Wyższego Seminarium Duchownego w Lublinie i przewodnicy tatrzańscy prowadzili społeczne akcje edukacyjne.

Mamy nadzieję, że wszystkie nasze działania zadowolą odbiorców regionalnej sztuki ludowej i wpłyną na poprawę wizerunku zabytków na Podhalu i w Tatrach.

 I jeszcze na koniec kilka życzeń primaaprilisowych, czy już raczej teraz, po tym minionym niedawno „figlarnym dniu”, pobożnych. Wierzymy, że w niedalekiej perspektywie w Jaszczurówce  nastąpią kolejne zmiany na lepsze. Stworzona zostanie dla kaplicy strefa otulinowa w wymiarze kulturowo-parkowym. Kaplica zostanie odsłonięta - dzięki wycince przylegających do niej drzew świerkowych, które mając płytki system korzeniowy stwarzają ogromne zagrożenie niszczycielskie (co w przeszłości miało miejsce). W sąsiedztwie niebezpiecznego zakrętu przy kaplicy, który był dotychczas przyczyną wielu wypadków, z potrąceniami pieszych włącznie, teren zostanie oczyszczony z samosiewnego poszycia gatunków liściastych i iglastych. Zostanie powiększony miejscowy parking. Na bazie lokalnych obiektów stojących w sąsiedztwie kaplicy, prezentujących przed witkiewiczowskie przykłady budownictwa tyrolskiego i szwajcarskiego, stworzona zostanie ciekawa ścieżka dydaktyczna z elementami parkowej struktury wypoczynkowej, np. ławkami   dla seniorów czy inwalidów, kamiennym oczkiem wodnym porośniętym rodzimą roślinnością górską i „samoistnie” odtworzonym wodnym światem zwierzęcym. W leśnym zagłębieniu terenu powstanie podziemne przejście pod jezdnią, łączące oba parkingi, a prędkość pojazdów jadących do Morskiego Oka zostanie w tym miejscu ograniczona do 30 km na godzinę.  Ale czy takie nowatorskie podejście do ochrony tego zabytku znajdzie poparcie wśród wszystkich obecnych współgospodarzy oraz wśród zabiegających o odzyskanie utraconego niegdyś majątku właścicieli kaplicy – rodziny Uznańskich, jak i szerokiego grona decydentów ? Czas pokaże…           

W imieniu Fundacji Skansen w Zakopanem

Marian Matusiak  -  członek Rady Naukowej