Niezależny raport dotyczący wdrażania funduszy unijnych w Polsce
Organizacje pozarządowe: Transparency International Polska, Instytut Ekonomii Środowiska, Stowarzyszenie Biuro Obsługi Ruchu Inicjatyw Społecznych, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, Ośrodek Wspierania Organizacji Pozarządowych w Białymstoku oraz firma informacyjna Smartlink, przygotowały diagnozę podstawowych problemów obecnego systemu wdrażania funduszy strukturalnych oraz rekomendacjen na przyszłość.
Po dwóch latach funkcjonowanie funduszy strukturalnych nadal
jest wiele problemów i nieprawidłowości w systemie ich wdrażania,
zagrażających skutecznej absorpcji pomocy unijnej. Doświadczenia
obecnie działającego systemu pozwalają przygotować propozycje
dotyczące jego usprawnienia, z myślą o nowym okresie programowania
2007-2013, kiedy to Polska otrzyma kilkakrotnie więcej środków
wspólnotowych niż na przestrzeni 2004-2006.
W ciągu dwóch lat od przystąpienia do Unii Europejskiej Polska
wykorzystała zaledwie 11,6% z przeszło 8,2 mld euro (ok. 33 mld zł)
funduszy strukturalnych przyznanych naszemu krajowi na lata
2004-2006. Tyle wyniosły płatności zrealizowane z kont siedmiu
programów operacyjnych oraz Inicjatyw Wspólnotowych EQUAL i
Interreg pod koniec marca 2006 r. Choć tempo wydatkowania środków
unijnych znacznie wzrosło po utworzeniu Ministerstwa Rozwoju
Regionalnego, nadal istnieje poważne zagrożenie, iż część
przyznanych Polsce funduszy przepadnie. Powodem takiego stanu
rzeczy nie jest brak pomysłów, jak wykorzystać pomoc unijną. Pomimo
wielu barier formalnych stawianych przez polską administrację
potencjalnym beneficjentom pomocy unijnej, wartość poprawnie
wypełnionych wniosków o dofinansowanie znacząco przekracza ilość
dostępnych środków. Pod koniec marca br. wyniosła on 18% alokacji
funduszy wspólnotowych na cały okres programowania 2004-2006.
Na niski poziom absorpcji funduszy strukturalnych składa się
wiele problemów i nieprawidłowości, z których najważniejsze
to:
- Nadmierna centralizacja, skomplikowanie i przeregulowania systemu instytucjonalnego zajmującego się dystrybucją pomocy unijnej.
- Niedostateczny potencjał administracyjny
- Zbytni rygoryzm proceduralny oraz ograniczenia w dostępie do informacji na etapie wnioskowania o pomoc unijną i realizacji projektów
- Przesadny formalizm, brak przejrzystości, nadmierna uznaniowość i brak zabezpieczenia przed konfliktem interesów na etapie oceny projektów przez ekspertów
- Naciski polityczne oraz brak przestrzegania zasady partnerstwa na etapie selekcji projektów przez Komitety Sterujące.
Program naprawczy podjęty przez rząd oraz założenia przyszłego
systemu dystrybucji funduszy unijnych na lata 2007-2013.
Zdając sobie sprawę z kluczowych barier zagrażających utratą części
przyznanych Polsce funduszy strukturalnych, Ministerstwo Rozwoju
Regionalnego już w pierwszym miesiącu swojego funkcjonowania
opracowało Program Naprawczy mający na celu zwiększenie absorpcji
funduszy strukturalnych w ramach Narodowego Planu Rozwoju (NPR)
2004-2006. Program ten został przyjęty przez Radę Ministrów 6
grudnia 2005 r. i od tej pory jest konsekwentnie wdrażany w
życie.
20 kwietnia br. rząd przyjął nowelizację NPR zakładającą
usprawnienie i uproszczenie systemu organizacji i zarządzania
programami operacyjnymi. Przyjęte zmiany obejmują m.in. odejście od
określania w drodze rozporządzeń uzupełnień programów oraz wzorów
podstawowych dokumentów i zniesienie ustawowego obowiązku tworzenia
Komitetów Sterujących. Rządowi udało się również doprowadzić do
dawno oczekiwanej nowelizacji prawa zamówień publicznych, które w
obecnym kształcie stanowi jedną z głównych przeszkód wykorzystania
pomocy unijnej. Nowelizację Sejm przyjął 7 kwietnia br. i obecnie
czeka na ona na wejście w życie. Pozwoli ona na rozluźnienie
nadzwyczaj rygorystycznych wymagań odnośnie przeprowadzania
przetargów i ograniczy plagę odwołań i skarg, powodujących
wielomiesięczne opóźnienia w realizacji inwestycji.
W ciągu ostatnich kilku miesięcy wprowadzono wiele ułatwień w
ubieganiu się o pomoc unijną i rozliczaniu projektów w odniesieniu
do niektórych działań w ramach kilku programów operacyjnych (m.in.
uproszczono wzory wniosków, zmniejszono liczbę wymaganych
załączników, uproszczono wzory umów o dofinansowanie oraz
uelastyczniono sposób rozliczania projektów). Zmiany idą w dobrym
kierunku i powinny doprowadzić do przyspieszenia realizacji
projektów, a tym samym do zwiększenie absorpcji funduszy unijnych.
Nie są one jednak wystarczające.
Rząd rozpoczął budowę przyszłego systemu dystrybucji funduszy
unijnych na lata 2007-2013. Prace te idą w kierunku zmniejszenia
liczby programów operacyjnych oraz stworzenia 16 programów
regionalnych zamiast jednego zcentralizowanego - zgodnie z
rekomendacjami Unii Europejskiej i Najwyższej Izby Kontroli.
Szczegóły dotyczące kształtu systemu nie są jeszcze znane i zostaną
dopracowane w wyniku konsultacji społecznych. Włączając się do
dyskusji publicznej, proponujemy usprawnienia dotyczące wdrażania
funduszy strukturalnych w latach 2007–2013.
