Publicystyka - ngo.pl

Posłanka PiS, Krystyna Pawłowicz, alarmuje, że projekt zmian w ustawie Prawo o stowarzyszeniach jest zamachem i ograniczeniem konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich. Według niej to „projekt radykalnej zmiany charakteru prawno-ustrojowego stowarzyszenia, zmiany tradycyjnej konstrukcji prawnej tej organizacji społecznej”. Ten głos przeczytany ze zrozumieniem przez osobę obserwującą od środka rozwój sektora pozarządowego od kilkunastu lat przyprawia o palpitację serca. Dlaczego? Z co najmniej dwóch powodów.

Obowiązująca ustawa Prawo o stowarzyszeniach, funkcjonując od dwudziestu pięciu lat, nie zabrania zatrudniania pracowników do zadań, które pozwalają realizować cele statutowe stowarzyszenia. Potwierdza to praktyka – z badań Stowarzyszenia Klon/Jawor (2012) wynika, że 17% stowarzyszeń zatrudnia pracowników na umowę o pracę. Jednocześnie 46% stowarzyszeń w żaden sposób nie płaci za pracę na ich rzecz. Tak wygląda rzeczywistość – już teraz są w niej stowarzyszenia z pracownikami, którzy swoją opłacaną pracą przyczyniają się do realizowania celów statutowych stowarzyszenia. W ten sposób tworzą też PKB – to powinno do polityków przemawiać.

I jeszcze druga porcja liczb, żeby dopełnić rzeczywisty, a nie wymyślony obraz stowarzyszeń istniejących w Polsce. Według wspomnianych badań Stowarzyszenia Klon/Jawor 13% stowarzyszeń prowadzi działalność odpłatną pożytku publicznego, a 16% działalność gospodarczą. Jak te liczby mają się do obaw o lansowanie w projekcie zmian w ustawie „zarobkowego charakteru stowarzyszeń”? Ich niezarobkowość należy zachować, ale stowarzyszenie pozyskujące pieniądze na swoją działalność w ten sposób nie jest gorszym stowarzyszeniem. Ustawa Prawo o stowarzyszeniach oraz ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie im na to zezwalają, oczywiście pod pewnymi, dość rygorystycznymi, warunkami, innymi niż dla firm. Przypomnijmy, że tymi ograniczeniami są: brak zysku (w działalności odpłatnej) lub pomocniczy charakter działań przynoszących zysk i przeznaczanie go na cele statutowe (w gospodarczej). Czy jeśli tego im zabronić i oprzeć działalność jedynie na ofiarności publicznej, to czy będzie to jedynie słuszny sposób realizacji wolności obywatelskich? Wolności opartych jedynie na tym, co ktoś wrzuci do puszki i co uda się zrobić wolontariuszom? Czy może na uwieszeniu się na klamce administracji publicznej i całkowitemu uzależnieniu się od dotacji?

Druga teza oparta jest między innymi na tym, że miałaby zmniejszyć się z piętnastu do siedmiu liczba członków założycieli stowarzyszenia rejestrowanego w KRS. Na jakiej zasadzie w zmniejszeniu tej liczby, czyli pewnym uproszczeniu, można widzieć zamach na wolność zrzeszania się? Praktyka wskazuje, że małych miejscowościach wymóg zebranie piętnastoosobowej grupy założycielskiej uniemożliwia założenie stowarzyszenia. Jest to więc zadziwiające. Albo – jak ocenić stwierdzenie, że projekt zmierza do likwidacji instytucji stowarzyszeń zwykłych bez osobowości prawnej? W projekcie proponuje się zmianę ich formuły, bo jest taka potrzeba. Z badań specjalistów wynika, że formuła stowarzyszenia zwykłego bez osobowości prawnej sprzed dwudziestu pięciu lat jest społecznie niewystarczająca (więcej: Potrzebna wizja stowarzyszeń zwykłych). Takie stowarzyszenia zwykłe pozostają zazwyczaj w niszy – w praktyce mają bardzo ograniczone możliwości działania, żeby nie powiedzieć, że żadne. Czy warto formę prawną w takiej postaci utrzymywać w imię „niepsucia tradycyjnych konstrukcji prawnych”?

To dobrze, że politycy dyskutują nad projektem zmian w ustawie Prawo o stowarzyszeniach jeszcze przed jego pierwszym czytaniem w Sejmie (dla przypomnienia – odbędzie się ono na najbliższym posiedzeniu Sejmu, według planu w dniu 13 stycznia 2015 r.). To źle jednak, że głos jest tak odrealniony i powiela mity, takie jak na przykład zakaz zatrudniania w stowarzyszeniu. Choć do projektu, który trafił do Sejmu, można zgłosić zastrzeżenia, to nie są to te, które pojawiają się we wspomnianym artykule. Te, które w nim padają, nie wnoszą do dyskusji o zmianach niczego merytorycznego, a jedynie powodują zamieszanie pojęciowe.

Zmiany w ustawie Prawo o stowarzyszeniach są potrzebne. Obywatele i obywatelki chcą się zrzeszać, a obecne przepisy stworzone na miarę potrzeb społeczeństwa sprzed dwudziestu pięciu lat, często uwierają. Argument o obalaniu przez ten projekt „dotychczasowej prawnej konstrukcji stowarzyszenia jako organizacji społecznej” jest oderwany od rzeczywistości. Być może czas zacząć myśleć o stowarzyszeniach inaczej, nowocześniej, trochę w nowym duchu. Wskazują na to przytoczone fakty z badań, pokazujące, jakie stowarzyszenia są, a nie mity z ich wyobrażeniem.

Renata Niecikowska – członkini zarządu Stowarzyszenia Klon/Jawor, członkini redakcji ngo.pl, z trzecim sektorem związana od początku swojej kilkunastoletniej pracy zawodowej.