Dokumentacja życia pod okupacją nabiera dziś wymiaru nie tylko artystycznego, ale i historycznego – trwające od dwóch lat działania zbrojne Izraela w Gazie są jedynym tak udokumentowanym ludobójstwem w historii ludzkości.
Palestyńskie filmy to nie tylko świadectwo popełnionych zbrodni wojennych, ale przede wszystkim próba odzyskania narracji i prawa do własnej historii. Dlatego właśnie podczas tegorocznej edycji WATCH DOCS oddajemy głos tym, którzy na co dzień żyjąc w warunkach klęski humanitarnej, z narażeniem życia dokumentują rzeczywistość okupowanej Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu. Ich głos może bowiem stać się jednym z najważniejszych elementów globalnej pamięci tych wydarzeń.
Nagroda im. Marka Nowickiego, przyznawana za szczególne osiągnięcia w dziedzinie praw człowieka, trafi w tym roku do palestyńskich dokumentalistów i dokumentalistek. To symboliczny gest uznania dla ich odwagi, konsekwencji i niezłomnej potrzeby rejestrowania rzeczywistości, której często nie pokazują mainstreamowe media.
W sekcji Niebo nad Palestyną, która odsłania złożoność codziennego życia w cieniu przemocy, znalazły się trzy filmy palestyńskich twórców oraz dwie produkcje zagraniczne:
- „Gaza. List z przeszłości” („With Hasan in Gaza”) reż. Kamal Aljafari
- „Trzy obietnice” („Three Promises”) reż. Yousef Srouji
- „Na misji” („The Mission”) reż. The Gaza Collective, Mike Lerner
- „The Encampments” reż. Kei Pritsker i Michael Workman
- „Izraelscy osadnicy i Louis Theroux” („The Settlers”) reż. Josh Baker
„Gaza. List z przeszłości” („With Hasan in Gaza”) Kamala Aljafariego, jedyny film dokumentalny w tegorocznym konkursie międzynarodowym festiwalu w Locarno, to niezwykle osobista podróż przez Strefę Gazy, zmontowana z nagrań z 2001 roku. Reżyser, poszukując dawnego współwięźnia, przemierzał z przewodnikiem miejsca, które dziś istnieją już tylko we wspomnieniach. Intymny portret lokalnej rzeczywistości splata się tu z refleksją nad pamięcią i wymazywaniem historii.
Podobnie, jak w filmie Aljafariego, w „Trzech obietnicach” („Three Promises”) historia, która rozgrywa się na ekranie, została nakręcona na początku lat 2000., podczas drugiej intifady. Gdy izraelska armia rozpoczyna odwet na Zachodnim Brzegu, Suha filmuje codzienne życie swojej rodziny, która w trakcie bombardowania spędza noce w piwnicy. Jej dzieci, przestraszone i zdezorientowane, nieraz proszą matkę o wyłączenie kamery, ale ona jest nieugięta. Chce uchwycić to doświadczenie i całą gamę emocji mu towarzyszących. Jej syn powraca do tych nagrań, tworząc przejmujący obraz, który dopełnia historię rozpoczętą przez matkę, zapobiegając w ten sposób zapomnieniu, zarówno osobistemu, jak i zbiorowemu.
„Na misji” („The Mission”) przenosi nas do wydarzeń z ostatnich dwóch lat. Doktor Mohammed Tahir, brytyjski lekarz palestyńskiego pochodzenia jedzie do Gazy, by pomagać w miejscowym szpitalu. Film, nakręcony przez dwóch członków jego zespołu medycznego, pokazuje brutalną rzeczywistość szpitali w Strefie Gazy, zmagania z załamującą się infrastrukturą, konsekwentnie niszczoną przez izraelskie wojsko i ogromnymi kosztami emocjonalnymi. Ten bezkompromisowy dokument stanowi historyczne świadectwo solidarności w obliczu przemocy.
W filmie „Izraelscy osadnicy i Louis Theroux” („The Settlers”) słynny brytyjski dziennikarz wraca po 14 latach do Zachodniego Brzegu, żeby bliżej poznać rosnącą społeczność izraelskich osadników, w tym „matkę chrzestną”, Daniellę Weiss. Ruch ten, choć kiedyś marginalny, obecnie ma zwolenników na najwyższych szczeblach izraelskiego rządu, mimo że w świetle prawa międzynarodowego jego działania pozostają nielegalne.
Z kolei „Bitwa o kampus” („The Encampments”) dokumentuje falę demonstracji propalestyńskich, która w 2024 roku ogarnęła amerykańskie uczelnie. Wszystko zaczyna się na nowojorskim Uniwersytecie Columbia, ostoi wolności słowa, gdzie w latach 60. protestowano przeciwko wojnie w Wietnamie. Gdy studenci zakładają miasteczko namiotowe, żądając wycofania się władz Columbii z inwestowania w przemysł zbrojeniowy, te wzywają policję, a strajk okupacyjny zostaje brutalnie stłumiony, stając się przyczynkiem do dyskusji o współudziale Zachodu.
WATCH DOCS Prawa Człowieka w Filmie to festiwal filmów dokumentalnych, organizowany w Warszawie i online w całej Polsce przez Helsińską Fundację Praw Człowieka – jedną z najbardziej uznanych organizacji pozarządowych działających na rzecz praw człowieka w Europie.
Grudniowa edycja WATCH DOCS będzie jubileuszową, 25. odsłoną festiwalu. Odbędzie się w dniach 5-14 grudnia 2025 r. w warszawskich kinach: Kinoteka, Muranów i KINOMUZEUM oraz online na platformie mojeekino.pl
Źródło: Helsińska Fundacja Praw Człowieka
