Publicystyka - ngo.pl

Warszawa,  września 2021 r.

Do organu: Sejm RP

ul. Wiejska 4/6/8

00-902 Warszawa

Szanowni Państwo,

działając w imieniu Stowarzyszenie Sieć Obywatelska Watchdog Polska oraz reprezentując grupę innych podmiotów wnoszących petycję, wymienionych wraz miejscem ich siedziby pod treścią pisma, zgodnie z art. 63 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 2 ustawy z dnia 11 lipca 2014 roku o petycjach, przedkładamy, w interesie publicznym, niniejszą petycję.

Do Sejmu RP trafił rządowy projekt nowelizacji ustawy z dnia 15 stycznia 2015 roku o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych, który jest odpowiedzią na zainicjowane przez Komisję Europejską postępowanie formalne wobec Polski w związku z koniecznością implementacji do polskiego porządku prawnego przepisów unijnych związanych z ochroną zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych (druk nr 1454).

Przeczytaj też: Doświadczenia na zwierzętach bez kontroli – nie pozwólmy na to!

Dwa proponowane rozwiązania w projekcie ustawy wyłączają na zawsze jawność działania Lokalnych Komisji Etycznych i Krajowej Komisji Etycznej do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach oraz wyłączają możliwość udziału organizacji społecznych w postępowaniach prowadzonych przez ww. komisje.

W Polsce wydawaniem zgód na doświadczenia na żywych zwierzętach zajmują się specjalnie powołane do tego celu organy – lokalne komisje etyczne (LKE), działające przy uczelniach wyższych, a odwołania od takich zgód rozpatruje Krajowa Komisja Etyczna do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach (KKE), działająca przy Ministerstwie Edukacji i Nauki. Komisje jako organy kolegialne podejmują decyzje w drodze głosowania. 

Dzięki wspólnym staraniom organizacji społecznych i kampanii na rzecz wprowadzenia korzystnych dla zwierząt rozwiązań, jaką przeprowadziliśmy w 2014 roku podczas prac legislacyjnych nad obecnie obowiązująca ustawą o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych, ustawa ta zawiera unikatowy w skali Unii Europejskiej mechanizm prawny, dzięki któremu osoba reprezentująca w komisji organizację ochrony zwierząt może złożyć wniosek o przystąpienie organizacji społecznej w charakterze strony do postępowania przed komisją etyczną o wydanie zgody na doświadczenie. Daje to organizacji możliwość przedstawienia w toku postępowania dodatkowych dowodów czy ekspertyz, pozwalających na dokładniejsze zbadanie sprawy oraz umożliwia odwołanie od decyzji LKE do KKE, jak również ewentualne odwołanie się do sądu.

Konieczność podjęcia aktualnych prac legislacyjnych stanowi konsekwencję zainicjowanego przez Komisję Europejską, postępowania wobec Polski w związku ze sposobem transpozycji do prawa krajowego przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/63/UE z dnia 22 września 2010 r. w sprawie ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych (Dz. Urz. UE L 276 z 20.10.2010, str. 33 oraz Dz. Urz. UE L 170 z 25.06.2019, str. 115).

Przeprowadzona ewaluacja implementacji przepisów dyrektywy do polskiego prawodawstwa skończyła się wezwaniem do usunięcia uchybienia (uchybienie nr: 2019/2112). Skierowane do Polski zarzuty nie dotyczyły kwestii jawności i udziału organizacji społecznych – te zmiany nie wynikają z konieczności prawidłowej implementacji dyrektywy.

Proponowany projekt w art. 1 pkt 34 zakłada dodanie art. 38a w brzmieniu:

„Art. 38a. Wnioski składane do komisji w sprawach, o których mowa w art. 36 ust. 1 pkt 1, uchwały podejmowane w sprawach, o których mowa w tym artykule, a także protokoły i inne dokumenty wytworzone w toku prac Komisji i lokalnych komisji nie stanowią informacji publicznej”.

Ponadto w art. 5 ustawy zmieniającej projektodawca wskazuje:

„Art. 5. Wnioski o udostępnienie informacji publicznej złożone przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy rozpatruje się na podstawie przepisów ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą”.

Projektowane rozwiązania w istocie wprowadzają utajnienie prac komisji etycznych (organu władzy publicznej!), a tym samym tajność doświadczeń na zwierzętach, w sposób naruszający Konstytucję RP. Społeczeństwo w wyniku tych zmian zostanie pozbawione podstawowych informacji na temat działalności komisji, wydatkowania przez nie publicznych środków, jak również dobrych i złych praktyk, które związane są z wydawaniem przez te organy decyzji administracyjnych (uchwał).

Prawo do informacji (jawność) jest prawem człowieka uregulowanym m.in. w art. 61 Konstytucji RP. Projektodawca w tym zakresie nie przedstawił uzasadnienia dla tak daleko idącego rozwiązania w kontekście art. 61 ust. 3 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP – konstytucyjne zasady ograniczania praw i wolności.

Zgodnie z art. 61 ust. 4 Konstytucji RP w ustawach może być uregulowana procedura dostępu do informacji. Nie można wprowadzać rozwiązań, które zakładają, że określone kategorie informacje nie stanowią informacji publicznej.

Obecnie obowiązujące przepisy pozwalają wyłączyć jawność informacji posiadanych przez komisje etyczne – art. 5 ust. 2 ustawy o dostępie do informacji publicznej. 

Projektodawca w art. 5 ustawy zmieniającej proponuje, aby wszystkie wnioski o udostępnienie informacji publicznej, które dotychczas zostały złożone do komisji etycznych, rozpatrywane były w oparciu o nowe przepisy – po ich uchwaleniu.

Taki zabieg z wyłączeniem jawności działania komisji etycznych zamyka drogę do uzyskania informacji dotyczących również trwających postępowań (czy też do wniosków złożonych dzień przed wejściem w życie tych przepisów) i to na zawsze.

Proponowane rozwiązania wskazują, że jednym celem działania projektodawcy było zablokowanie jawności odnośnie działań komisji etycznych.

Opiniowany projekt zakłada zmianę brzmienia art. 40 obowiązującej ustawy o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych i nadanie mu następującego brzmienia:

„Art. 40 W zakresie nieuregulowanym niniejszą ustawą do postępowań administracyjnych prowadzonych przez Komisję i przez lokalne komisje w sprawach, o których mowa w art. 36 ust. 1 pkt 1 i 2, stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, z wyłączeniem przepisów art. 31.” 

Artykuł 31 KPA reguluje kwestie udziału organizacji społecznych w postępowaniach administracyjnych dotyczących innych osób.

Proponowane wyżej wyłączenie przepisów art. 31 uniemożliwi organizacjom społecznym występowanie w sprawach dotyczących udzielenia zgody na przeprowadzenie oświadczenia – niezależnie od tego, czy udział taki jest uzasadniony celami społecznymi i interesem społecznym.

Dotychczasowy udział organizacji społecznych w postępowaniach prowadzonych przez lokalne komisje etyczne pokazuje, że w tych szczególnych przypadkach sprzyja on nie tylko ochronie zwierząt, ale też ochronie szerszego interesu społecznego, którym jest eliminowanie z obrotu uchwał (decyzji administracyjnych) niezgodnych z prawem, a także działanie na rzecz poprawy kultury administrowania.

Organizacje społeczne dopuszczone do udziału w postępowaniach na prawach strony mają możliwość przedstawienia obiektywnego stanowiska dotyczącego planowanego doświadczenia. Ponadto mogą one skorzystać ze wsparcia ekspertów, a w razie potrzeby żądać przeprowadzenia określonego rodzaju dowodów, w tym dowodu z opinii biegłego.

Co najistotniejsze, organizacje społeczne biorące udział w postępowaniu mogą poddać kontroli instancyjnej oraz kontroli sądowej rozstrzygnięcia kończące postępowanie, co zapewnia realną ochronę zwierząt, które mają być wykorzystywane w doświadczeniach.

Oba projektowane rozwiązania zmierzają do tajnego działania komisji etycznych poza społeczną kontrolą. Uzasadnienie projektowanych zmian nie zawiera klarownych wyjaśnień dla tych rozwiązań.

Szczegółową analizę projektowanych przepisów pozwalamy sobie załączyć do petycji (https://siecobywatelska.pl/wp-content/uploads/2021/08/OPINIA-PRAWNA-Doswiadcznia-jawnosc-udzial-organizacji.docx.pdf).

W uzasadnieniu projektu nowelizacji ustawy projektodawca pisze, iż proponowane zmiany mają prowadzić do „polepszenia bytu i humanitarnego traktowania zwierząt doświadczalnych”. Jednak, wbrew takiej deklaracji, wprowadzenie powyżej opisanych zmian w rzeczywistości znacznie pogorszy poziom ochrony zwierząt wykorzystywanych w doświadczeniach w Polsce oraz  uniemożliwi sprawowanie społecznej kontroli nad newralgicznymi doświadczeniami na zwierzętach, w których setki, a nawet tysiące zwierząt skazywane są na cierpienia w imię rozwoju nauki.

Z tych powodów apelujemy do Pań Posłanek i Panów Posłów o wykreślenie powyższych zmian z projektu ustawy.

Stowarzyszenie Sieć Obywatelska Watchdog Polska, Warszawa

Fundacja na Rzecz Prawnej Ochrony Zwierząt i Kontroli Obywatelskiej “Lex Nova”, Olsztyn

Fundacja Ochrony Zwierząt i Środowiska “Lex Nova”, Miłocice

Fundacja “Siła Lasu”, Nowe Masiewo

Fundacja Psubraty, Lisy

Fundacja Albatros, Bukwałd

Fundacja Szkatułka, Warszawa

Fundacja Green REV Institute, Warszawa

Stowarzyszenie Ekologiczno-Kulturalne Klub Gaja, Wilkowice

 Fundacja Międzynarodowy Ruch Na Rzecz Zwierząt Viva!, Warszawa

Stowarzyszenie Interwencji Prawnej

Fundacja Wspomagania Wsi, Warszawa

Fundacja Wolności, Lublin