Publicystyka - ngo.pl

Przymiotnik „pozarządowy” zaskakująco często mylony jest ze słowem „samorządowy” czy nawet „rządowy”. Takie pomyłki zdarzają się nawet dziennikarzom. Doświadczenia osób pracujących czy działających w organizacjach pokazują, że przynajmniej dla części Polaków faktycznie granice te nie istnieją. Szerzą się więc opinie o tym, że organizacje to tylko kolejne siły w lokalnej walce o władzę, że tak naprawdę duże stołeczne stowarzyszenia, a zwłaszcza fundacje, zaangażowane są w politykę. Mówi się o bliskich relacjach z partiami politycznymi. Jak to wygląda w rzeczywistości?

Zacząć należy od obowiązujących przepisów prawa. Zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie organizacje pozarządowe to podmioty niebędące jednostkami sektora finansów publicznych, niedziałające w celu osiągnięcia zysku. Jednocześnie ustawa precyzuje, że podstawowe dla funkcjonowania organizacji przepisy dotyczące prowadzenia działalności pożytku publicznego (m.in. dotyczące zlecania organizacjom zadań przez administrację publiczną czy ubiegania się o status organizacji pożytku publicznego) nie dotyczą partii politycznych, ani fundacji przez nie tworzonych. Można więc uznać, że podmioty te nie są do sektora pozarządowego zaliczane.

Z kolei badanie „Kondycja sektora organizacji pozarządowych w Polsce 2010” pokazuje, że „działalność o charakterze politycznym” wskazuje jako jedno z pól swoich działań mniej niż 1 % wszystkich organizacji.

Jednak „polityka” rozumiana jest w Polsce dosyć szeroko. I tak za „polityczne” uznane mogą być np. organizacje zajmujące się „ochroną praw i wolności człowieka, ochroną mniejszości, troską o zapewnienie równości szans, promocją wartości demokratycznych” – a takie pole działań wskazuje już 4% organizacji. I choć wiele takich organizacji z założenia jest apolitycznych (jak choćby Helsińska Fundacja Praw Człowieka zakładająca apolityczność jako zasadę swojego działania), to jednak informacje na ich temat pojawiają się w mediach w kontekście debat silnie nacechowanych ideologicznie i w konsekwencji politycznie – co może wzmacniać obraz sektora zaangażowanego w politykę.

Przy szerokim rozumieniu polityki za związane z nią uznane mogą być też choćby działania organizacji ekologicznych – a ochroną środowiska zajmuje się ponad jedna dziesiąta wszystkich polskich organizacji. Do organizacji uczestniczących w polityce na tej zasadzie zaliczone mogą być też ruchy walczące w imieniu osób ubogich czy grup defaworyzowanych albo w ogóle angażujące się w kwestie publiczne na skalę ogólnokrajową czy nawet tylko lokalną – a przecież zaangażowanie w sferę publiczną to podstawa działania ogromnej części organizacji!

Warto się również przyjrzeć kwestii zaangażowania osób z organizacji w działania samorządowe. Nie jest ono wcale marginalne. Wyniki badań wskazują, że funkcje publiczne w instytucjach administracji publicznej, zwłaszcza w samorządzie, pełnią przedstawiciele ponad 1/4 organizacji. Środowisko pozarządowe i samorządowe szczególnie często przenika się na wsi – tam aż 43% organizacji ma w zarządzie osoby jednocześnie pełniące funkcje w administracji publicznej (w największych miastach skala tego zjawiska jest trzykrotnie niższa).

Ocena i konsekwencje tego zjawiska dyskutowane były m.in. podczas Ogólnopolskiego Forum Inicjatyw Pozarządowych w 2011 roku na sesji „Przemilczane pytania”. Z jednej strony mówiono o możliwości wzbogacenia polityki lokalnej o wartości, wrażliwość i „poczucie obywatelskości” działaczy sektora, z drugiej o zagrożeniach wynikających z łączenia stanowisk, o potencjalnym konflikcie interesów i o ryzyku związanym z udziałem w politycznej grze.

Prócz tego, ważny jest jeszcze aspekt praktyczny. W małych gminach, w których niewiele osób angażuje się w życie publiczne, przechodzenie z jednego sektora do drugiego czy też łączenie aktywności w obu jest dość częste. Zresztą, praca „obywatelska” i praca w samorządzie to – przynajmniej w założeniu – po prostu dwa różne sposoby realizacji często podobnych celów dotyczących lokalnej społeczności.

Na zakończenie należy jeszcze raz spojrzeć na intensywność kontaktów między środowiskiem pozarządowym a administracją różnego szczebla. Znów można podeprzeć się wynikami badań: kontakty z administracją intensywne są tylko na poziomie lokalnym – z samorządem gminnym kontaktuje się ponad 3/4 organizacji, zaś 32% ma kontakty częste i regularne. Natomiast z rządem i instytucjami na szczeblu centralnym kontakty ma niewiele ponad 1/4 organizacji, przy czym tylko 3% – częste i regularne. Z kolei z partiami i organizacjami politycznymi kontakty utrzymuje 16% polskich organizacji pozarządowych, jednak tylko 1% robi to często i regularnie.