Przeglądarka Internet Explorer, której używasz, uniemożliwia skorzystanie z większości funkcji portalu ngo.pl.
Aby mieć dostęp do wszystkich funkcji portalu ngo.pl, zmień przeglądarkę na inną (np. Chrome, Firefox, Safari, Opera, Edge).
Odmowa sporządzenia skargi kasacyjnej przez adwokata z urzędu bez rzetelnego uzasadnienia lub w późnym terminie stanowi naruszenie prawa do sądu. Komunikat Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w sprawie wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach Staroszczyk przeciwko Polsce oraz Siałkowska przeciwko Polsce.
Dnia 22 marca 2007 Europejski
Trybunał Praw Człowieka ogłosił wyrok w dwóch sprawach dotyczących
tego samego problemu prawnego – czy odmowa sporządzenia skargi
kasacyjnej w postępowaniu cywilnym przez adwokata lub radcę
prawnego wyznaczonego z urzędu stanowi naruszenie prawa do
sądu. W obydwu przypadkach Trybunał stwierdził naruszenie
art. 6 Konwencji, gwarantującego prawo do rzetelnego procesu.
Naruszenie Konwencji będzie oznaczało konieczność wypłacenia przez
Rząd RP zadośćuczynienia w łącznej wysokości 8.000 EUR (po 4.000
euro) oraz zwrotu kosztów procesu w wysokości 7.000 EUR (po 3.500
euro).
Zasadnicze tezy wyroku są
zgodne z poglądami wyrażonymi przez Helsińską Fundację Praw
Człowieka w przedstawionej w postępowaniu „opinii przyjaciela
sądu”.
Tło sprawy
W Polsce w postępowaniu przed
Sądem Najwyższym istnieje tzw. przymus adwokacki, a więc obowiązek
korzystania z pomocy pełnomocnika będącego adwokatem (radcą
prawnym) przy sporządzeniu i wnoszeniu skargi kasacyjnej. Osoby
korzystające z adwokata z urzędu mogą jednak spotkać się z odmową
sporządzenia skargi kasacyjnej. Adwokat (radca prawny) przyznany
stronie z urzędu powinien działać w interesie strony przez całość
postępowania, również w postępowaniu przed Sądem Najwyższym. Odmowa
udzielenia pomocy klientowi może nastąpić tylko z „ważnych
przyczyn”. Za takie ważne przyczyny uznawana jest bezzasadność
skargi. Określenie to jest jednak nieostre i może prowadzić do
arbitralnej odmowy sporządzenia kasacji przez adwokatów lub radców
prawnych.
Obserwacje HFPCz wskazują, że
odmowy sporządzenia skarg kasacyjnych ze strony adwokatów (radców
prawnych) mogą być arbitralne, a także mogą wynikać z osobistych
pobudek. O skali problemu świadczyć może fakt
zarejestrowania 50 skarg przez ETPCz dotyczących tej
problematyki. Z drugiej strony można spotkać się z
opinią, że powaga zawodu adwokata/radcy prawnego, jak i
profesjonalizm udzielanych przez niego usług umożliwiają mu
dokonanie właściwej oceny, czy sprawa ma szanse powodzenia w
instancji kasacyjnej, czy też złożenie skargi kasacyjnej jest
bezzasadne.
Stan
faktyczny
Skargi
wniesione do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka powstały na tle
następującego stanu faktycznego. W sprawie
Staroszczyk przeciwko Polsce odmowa
sporządzenia skargi kasacyjnej powstała w związku z postępowaniem
dotyczącym przydziału gruntu w zamian za wywłaszczoną nieruchomość.
Państwo Staroszczyk w toku postępowania przed sądem I instancji
uzyskali pomoc prawną. Dwóch pierwszych wyznaczonych adwokatów z
urzędu odmówiło im reprezentacji. Dopiero trzeci adwokat zdecydował
się na prowadzenie sprawy, która jednak została przegrana przed
sądem II instancji. Państwo Staroszczyk zdecydowali się na
wniesienie skargi kasacyjnej. Po otrzymaniu wyroku
sądu II instancji przez ponad 7 miesięcy wielokrotnie kontaktowali
się ze swoim adwokatem z urzędu, telefonowali oraz pisali do niego
pisma. Ostatecznie udało im się umówić na jedno spotkanie, na
którym zostali poinformowani, że nie istnieją podstawy do
wniesienia skargi kasacyjnej. Spotkanie to odbyło się kilka dni po
otrzymaniu wyroku z uzasadnieniem przez adwokata
(od tego terminu liczy się termin na wniesienie skargi
kasacyjnej). Na spotkaniu tym adwokat wytłumaczył im, że nie widzi
możliwości wniesienia skargi kasacyjnej w ich sprawie. Po odmowie
złożyli skargę do Okręgowej Rady Adwokackiej na adwokata, a w
odpowiedzi uzyskali informację od ORA w Warszawie, że adwokat nie
wniósł skargi kasacyjnej, bo nie znalazł podstaw do
tego.
Z kolei
sprawa Siałkowska przeciwko Polsce
dotyczy odmowy sporządzenia skargi kasacyjnej w związku z
postępowaniem o uzyskanie zasiłku po zmarłym mężu. Po przegraniu
sprawy w sądach I i II instancji, skarżącej przydzielony został
adwokat z urzędu celem sporządzenia i wniesienia skargi kasacyjnej.
Adwokat odmówił jej sporządzenia, przygotowując opinię prawną,
dlaczego uważa, że skarga kasacyjna byłaby niedopuszczalna.
Skarżąca twierdzi, że adwokat poinformował ją o swojej
decyzji o nie wniesieniu skargi kasacyjnej na spotkaniu, które
odbyło się na trzy dni przed upływem terminu, a tym samym nie miała
już praktycznie żadnej możliwości weryfikacji tej
decyzji.
Zarówno
państwo Staroszczyk, jak i Krystyna Siałkowska wnieśli do
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka skargi, w których podnieśli,
że prawo polskie nie zapewnia gwarancji proceduralnych
umożliwiających skorzystanie z drogi sądowej w razie odmowy
sporządzenia skargi kasacyjnej ze strony adwokata lub radcy
prawnego.
Do
postępowania przed Trybunałem w Strasburgu przystąpiła Helsińska
Fundacja Praw Człowieka a także Europejska Rada Adwokacka
(CCBE, Council of Bars and Law Societies of
Europe), składając "opinie przyjaciela
sądu".
Ocena
Trybunału
Trybunał
zauważył, że na podstawie Konwencji nie ma ogólnego obowiązku
zapewnienia pomocy prawnej w postępowaniach cywilnych. Sam wymóg
tzw. przymusu adwokackiego w postępowaniu przed Sądem Najwyższym
nie narusza prawa do rzetelnego procesu oraz dostępu do
sądu.
Jednakże,
metoda wybrana przez władze krajowe w celu zapewnienia dostępu do
sądu w danym przypadku musi być zgodna z Konwencją. Państwo musi
wykazać staranność w gwarantowaniu praw wynikających z art. 6
Konwencji, a system pomocy prawnej musi zawierać gwarancje, które
chronią jednostkę przed arbitralnymi decyzjami.
Trybunał
podkreślił, że niezależność zawodów prawniczych jest kluczowa dla
zapewnienia sprawnego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Rolą
państwa nie jest zobowiązywanie prawnika, niezależnie od tego czy
jest to prawnik z urzędu czy nie, to podejmowania określonych
działań w celu reprezentacji swojego klienta. Taka kompetencja
państwa miałaby szkodliwe skutki dla zasady niezależności zawodów
prawniczych w demokratycznym społeczeństwie oraz dla opartych na
zaufania stosunków pomiędzy prawnikami a ich klientami. Państwo
jest natomiast odpowiedzialne za zapewnienie odpowiedniej równowagi
pomiędzy dostępem do wymiaru sprawiedliwości a niezależnością
zawodów prawniczych.
Dlatego
też, Trybunał podkreślił, że odmowa złożenia skargi kasacyjnej
przez adwokata (radcę prawnego) działającego z urzędu musi spełniać
pewne wymogi co do jakości. Odmowa musi być sformułowana w taki
sposób, aby klient nie był w stanie niepewności co do kwestii
prawnych. W związku z tym, Trybunał zauważył, że na podstawie
polskiego prawa adwokat nie był zobowiązany do przedstawienia
pisemnej odmowy sporządzenia skargi kasacyjnej wraz z podaniem
przyczyn braku szans jej powodzenia. Prawo nie przewidywało także
żadnych standardów co do zakresu porady prawnej, jakiej adwokat
musi udzielić odmawiając złożenia skargi kasacyjnej. W
konsekwencji, w sprawie Staroszczyk przeciwko
Polsce, prawnik nie sporządził opinii, a jedynie
ustnie poinformował o swojej odmowie sporządzenia skargi
kasacyjnej.
W sprawie
Staroszczyk przeciwko Polsce Trybunał
podkreślił, że „jeśli wymogi dotyczące pisemnej formy opinii
prawnej nt. odmowy sporządzenia skargi kasacyjnej, istniałyby w tym
czasie, to umożliwiałoby to następczą kontrolę zasadności takiej
odmowy.” Ma to szczególne znaczenie w świetle licznych niejasności
dotyczących możliwości wniesienia skargi kasacyjnej (oraz
rozbieżnego orzecznictwa sądów), co zostało potwierdzone w jednym z
orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego (wyrok z dnia 31 marca 2005 r.,
SK 26/02). W konsekwencji, brak pisemnej formy odmowy spowodował,
że skarżący nie mieli odpowiedniej informacji co do ich sytuacji
prawnej, a w szczególności, czy ich skarga kasacyjna ma szanse
powodzenia. Termin udzielenia odmowy sporządzenia skargi kasacyjnej
(ponad 20 dni przed upływem terminu) nie naprawił tego
braku.
Rozważając wszystkie
okoliczności sprawy, Trybunał stwierdził, że państwo Staroszczyk
znaleźli się w sytuacji, w której ich wysiłki dotyczące dostępu do
sądu nie zostały zabezpieczone „w sposób konkretny i efektywny” w
ramach systemu pomocy prawnej z urzędu.
Z powyższą
opinią nie zgodziło się trzech sędziów ETPCz, którzy przedstawili
zdanie odrębne. Ich zdaniem, skoro na podstawie polskiego prawa nie
ma wymogu sporządzania pisemnej opinii nt. odmowy sporządzenia
skargi kasacyjnej, to trudno tego wymagać od prawnika i z powodu
braku takiej opinii stwierdzać naruszenie Konwencji. Ponadto
podnieśli, że państwo Staroszczyk mieli wystarczająco dużo czasu,
aby znaleźć innego prawnika i rozważyć z nim możliwość złożenia
skargi kasacyjnej, czego w istocie nie uczynili.
Z kolei w
sprawie Siałkowska przeciwko
Polsce, Trybunał zasadniczo oparł się na podobnym
rozumowaniu. W tej jednak sprawie zwrócił szczególną uwagę na
kwestię terminów odmowy sporządzenia skargi kasacyjnej przez
adwokatów (radców prawnych) oraz zauważył, że przepisy polskiego
prawa nie określają terminów, kiedy klient powinien zostać
poinformowany o odmowie sporządzenia skargi kasacyjnej. W wyniku
takiej sytuacji, klient jeśli jest poinformowany o odmowie
sporządzenia skargi kasacyjnej przez adwokata późno, to nie ma
realnej możliwości uzyskania opinii innego prawnika. Powyższy
wniosek Trybunału został przyjęty jednogłośnie (w odróżnieniu od
sprawy Staroszczyk przeciwko
Polsce, przyjętej stosunkiem głosów 4 do
3).
Zarówno państwo Staroszczyk jak i pani Krystyna Siałkowska
otrzymali zadośćuczynienie za naruszenie art. 6 Konwencji przez
Polskę w wysokości po 4,000
euro
oraz
zwrot kosztów p
rocesu w wysokości po 3,500
euro.
Teksty opublikowane na portalu prezentują wyłącznie poglądy ich Autorów i Autorek i nie należy ich utożsamiać z poglądami redakcji. Podobnie opinie, komentarze wyrażane w publikowanych artykułach nie odzwierciedlają poglądów redakcji i wydawcy, a mają charakter informacyjny.
