Publicystyka - ngo.pl

Najważniejsze wydarzenia

• 24 września Prokuratura Krajowa poinformowała o postępach w śledztwie dotyczącym korupcji przy wydawaniu wiz w okresie rządów prawicy (tzw. afera wizowa)[1]. Z informacji wynika, że śledczy prowadzą sprawę w trzech wątkach – nadużyć po stronie podmiotów pośredniczących w procesie wizowym, przekroczenia uprawnień i niedopełnienia obowiązków przez Edgara K., asystenta byłego wiceministra spraw zagranicznych, również oskarżanego w aferze wizowej, oraz nadużyć związanych z pracami legislacyjnymi, dotyczącymi zmian ustawy o cudzoziemcach (zdaniem Prokuratury Krajowej, zmiana tej ustawy ułatwiła wspomniany proceder korupcyjny). Jak dotąd przesłuchano 67 świadków i sformułowano zarzuty wobec 9 podejrzanych. Z informacji opublikowanej przez Prokuraturę Krajową wynika, że śledztwo będzie kontynuowane.
• Pod koniec września prokuratura postawiła zarzut przekroczenia uprawnień byłemu ministrowi zdrowia Adamowi Niedzielskiemu[2]. W trakcie kampanii do wyborów parlamentarnych 2023 roku miał on nakazać swojemu pracownikowi pozyskanie danych z systemu informatycznego gromadzącego informacje o pacjentach, a w szczególności dotyczące jednego z lekarzy publicznie krytykujących ministra. Dane dotyczyły recept, które lekarz sam sobie, zgodnie z prawem, mógł wystawić. Były minister chciał w ten sposób obnażyć rzekome kłamstwo, jakoby pacjenci nie mieli dostępu do leków przeciwbólowych. Działanie ministra stanowiło naruszenie tajemnicy służbowej i było nielegalne, ponieważ nie miał prawa uzyskać takich wrażliwych danych. Minister Niedzielski został odwołany ze stanowiska w trakcie kampanii wyborczej i stracił miejsce na listach kandydatów Prawa i Sprawiedliwości. Sąd ostatecznie zdecyduje o tym, czy faktycznie popełnił przestępstwo.
• W sierpniu Ryszard Czarnecki usłyszał zarzuty w związku z nieprawidłowościami w rozliczeniach podróży w ramach sprawowania mandatu europosła w latach 2009–2013, o czym pisaliśmy w poprzednim Monitorze. W połowie września politykowi PiS postawiono kolejne zarzuty, tym razem w innej sprawie[3]. Chodziło o to, że miał się on powoływać na wpływy m.in. w Ministerstwie Spraw Zagranicznych oraz w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego, co miało ułatwić byłemu rektorowi Collegium Humanum otworzenie filii tej uczelni w Uzbekistanie. Rektor Collegium Humanum Paweł Cz. już od kilku miesięcy przebywa w areszcie, w związku z oskarżeniami o nadużycia w działalności tej placówki (m.in. handel dyplomami). Zarzuty usłyszała również żona Czarneckiego. Emilia H. miała działać w zmowie z mężem, a także dostać fikcyjny etat w Collegium Humanum; stanowisko to miało być formą odpłaty za pomoc uczelni, jakiej udzielał jej mąż. Żona polityka miała też uzyskać nielegalnie dyplom tej uczelni. Czarnecki w czasie, gdy te zdarzenia miały miejsce, był członkiem organów Collegium Humanum. Oboje małżonkowie zostali zatrzymani 12 września i przesłuchani. Po postawieniu zarzutów zostali zwolnieni.
• 29 września Prokurator Generalny przesłał wniosek do Przewodniczącego Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy o uchylenie immunitetu posłowi Marcinowi Romanowskiemu[4], byłemu wiceministrowi sprawiedliwości w rządzie Zjednoczonej Prawicy, który jest oskarżany o nadużycia związane z zarządzeniem Funduszem Sprawiedliwości i działanie w tym zakresie w ramach zorganizowanej grupy przestępczej. Romanowski wcześniej uniknął aresztowania w związku z tą sprawą, powołując się na międzynarodowy immunitet wynikający z uczestnictwa w pracach Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy. Prokuratura została zmuszona do sformułowania wniosku o uchylenie międzynarodowego immunitetu Romanowskiemu, aby móc dalej prowadzić śledztwo (już w październiku Zgromadzenie uchyliło ten immunitet).

Jednocześnie poseł Marcin Romanowski może zostać oskarżony w kolejnej sprawie. Nowy wątek pojawił się w śledztwie dotyczącym materiałów wyborczych posłanki PiS Beaty Strzałki, skradzionych w trakcie kampanii parlamentarnej w 2023 roku. Wspomniane materiały znaleziono w garażu w Aleksandrowie w województwie lubelskim. W tym samym garażu miała się też znajdować drukarnia banerów wyborczych polityków Prawa i Sprawiedliwości i Suwerennej Polski: Daniela Obajtka, Jana Kanthaka, a także Marcina Romanowskiego z okresu kampanii samorządowej w 2018 roku. Nad drukiem miała czuwać urzędniczka Ministerstwa Sprawiedliwości i asystent neosędziego z Krakowa. Prokuratura podejrzewa, że mogło dojść do złamania przepisów dotyczących finansowania kampanii wyborczej.

• 10 września brytyjski sąd podtrzymał decyzję o areszcie dla Michała Kuczmierowskiego, byłego szefa Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych (RASR). Były urzędnik jest oskarżany o działanie w zorganizowanej grupie przestępczej i wielomilionowe nadużycia związane z kontraktami na sprzęt medyczny w czasie pandemii COVID-19 oraz z kupnem agregatów prądotwórczych przeznaczonych dla Ukrainy. Sąd brytyjski nie zgodził się na zastosowanie lżejszych środków zapobiegawczych. Jednocześnie druga, najważniejsza postać tej afery, Paweł Sz., twórca marki odzieżowej Red is Bad, ukrywa się poza Europą. Również we wrześniu prokuratura uzyskała zgodę na aresztowanie Pawła Sz.[5] i wystąpiła z wnioskiem do Interpolu o wydanie tzw. czerwonej noty, co ułatwi zatrzymanie tej osoby także poza Europą.
• 11 września na stronach Rządowego Centrum Legislacji pojawił się projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu wyeliminowania nieprawidłowości w systemie wizowym Rzeczypospolitej Polskiej[6]. Jak wskazuje tytuł dokumentu, jest to reakcja rządu na dotychczasowe ustalenia w tzw. aferze wizowej. Główne elementy proponowanej regulacji to reforma procedur wydawania wiz dla osób chcących podjąć studia oraz systemu wydawania dla tych osób zezwoleń na pobyt czasowy na okres studiów w Polsce. Projekt przewiduje m.in. podwyższenie wymogów wobec starających się o wizy, dotyczących znajomości języków, w jakich prowadzone jest nauczanie na polskich uczelniach, lepsze administrowanie danymi o studentach z państw trzecich przybywających do Polski czy usprawnienie procedur współpracy między uczelniami a administracją, co ma na celu zminimalizowanie zjawiska podejmowania pozorowanego kształcenia na uczelniach. Projektodawca przekazał propozycję ustawy do konsultacji publicznych, dając interesariuszom standardowe 21 dni na przedstawienie opinii.
• 9 września projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z przystąpieniem Rzeczypospolitej Polskiej do wzmocnionej współpracy w zakresie Prokuratury Europejskiej (EPPO)[7] został przekazany do zaopiniowania do Komitetu ds. Europejskich. To kolejny krok do przystąpienia Polski do EPPO. Obecność naszego kraju w EPPO wzmocni potencjał państwa do przeciwdziałania korupcji związanej z wydatkowaniem funduszy europejskich. Polska powinna stać się pełnoprawnym członkiem EPPO najdalej na początku przyszłego roku. Jednocześnie trwał konkurs na stanowisko polskiego Europejskiego Prokuratora.
• Dla porządku odnotujmy brak postępów w istotnych kwestiach związanych z przeciwdziałaniem korupcji, którym przyglądaliśmy się w poprzednich trzech wydaniach Monitorów:
• We wrześniu wciąż pracowały trzy parlamentarne komisje śledcze (ds. wyborów kopertowych, afery wizowej i systemu Pegasus). Dopiero w październiku komisja ds. afery wizowej ogłosiła zakończenie prac, jednak raport nie został opublikowany.
• Nie posunęły się prace nad poselskimi projektami ustaw, dotyczącymi oświadczeń majątkowych (druki nr 155 – projekt większości[8] i 156[9] – projekt opozycji) .
• Prace nad poselskim projektem całościowej reformy systemu nominacji na funkcje zarządcze w spółkach Skarbu Państwa[10] także nie były kontynuowane.
• Również rządowe prace nad projektem ustawy o wzmocnieniu koordynacji działań antykorupcyjnych, likwidacji Centralnego Biura Antykorupcyjnego oraz zmianie niektórych ustaw[11] nie weszły w nowy etap.

2. Dane

12 września Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) opublikowała raport o korupcji i przeciwdziałaniu temu problemowi w państwach Partnerstwa Wschodniego. W analizie wskazuje się, że we wszystkich państwach w tej grupie korupcja pozostaje istotnym, a często systemowym problemem[12]. W szczególności przybiera ona formę oligarchizacji. Problemem jest też korupcja polityczna i nadużycia w relacjach między biznesem a sektorem publicznym. OECD rekomenduje m.in. aby państwa Partnerstwa włożyły więcej wysiłku w tworzenie i realizację strategii przeciwdziałania korupcji na najwyższych szczeblach władzy. Rekomenduje się też wzmacnianie niezależności i potencjału centralnych organów antykorupcyjnych, tworzenie przepisów chroniących sygnalistów czy umożliwiających skuteczne odzyskiwanie mienia pochodzącego z przestępstw korupcyjnych.

W kontekście „afery wizowej” warto odnotować publikację Ichikowitz Family Foundation na temat związku deficytu demokracji, praworządności i korupcji w kilku państwach Afryki z migracjami[13]. Raport koncentruje się na osobach młodych i opiera się głównie na danych z dużego sondażu przeprowadzonego na grupie ponad 5 tysięcy respondentów w różnych państwach Afryki. Ogromna część uczestników sondażu (83%) wskazała korupcję jako jeden z zasadniczych problemów w ich krajach i główną przyczynę ewentualnej decyzji o migracji (60% respondentów zadeklarowało, że rozważa opuszczenie kraju w najbliższym czasie). Młodzi obywatele Afryki uważają, że korupcja jest największą przeszkodą w rozwoju ich kontynentu. W sondażu wskazali także na negatywny wpływ na korupcję innych państw oraz koncernów międzynarodowych inwestujących w ich państwach bez oglądania się na standardy życia publicznego. Jednocześnie około dwie trzecie respondentów sondażu zadeklarowało wiarę w demokrację. Raport dobitnie pokazuje, że jeśli chcemy realnie ograniczyć nadużycia korupcyjne związane z migracją, nie wystarczy zaostrzanie reżimu wizowego, ale konieczna jest pomoc państwom rozwijającym się w budowaniu demokracji i odporności na korupcję.

3. Dobre i złe praktyki

• Dobra praktyka. Decyzją Ministra Sprawiedliwości Polska włączyła się w tworzenie Europejskiej Sieci Sądowej do Walki z Przestępczością Zorganizowaną. Tym samym w sieci będą prokuratorzy reprezentujący wszystkie państwa Unii. Inicjatywa sieci ma wzmocnić odporność Unii i poszczególnych państw członkowskich na zagrożenia związane z działalnością grup mafijnych, karteli narkotykowych i innych zorganizowanych form przestępczości. Z punktu widzenia przeciwdziałania korupcji to bardzo istotny ruch, ponieważ przestępczość zorganizowana zawsze posługuje się różnymi formami korupcji (przekupstwem, handlem wpływami czy praniem brudnych pieniędzy), chcąc osiągać swoje cele. Obecność Polski w tej sieci, obok członkostwa w EPPO, z pewnością będzie sprzyjać wysiłkom w celu zmniejszenia skali najpoważniejszych przestępstw korupcyjnych nie tylko w kraju, ale i w Unii Europejskiej. Polska coraz częściej staje się miejscem, gdzie grupy przestępcze lokują swój kapitał.
• Zła praktyka. Pod koniec września Onet ujawnił, że w kontrolowanym przez rząd Totalizatorze Sportowym większość stanowisk dyrektorów w 13 ośrodkach regionalnych została obsadzona bez konkursów, przez działaczy partyjnych – pochodzących zarówno z Koalicji Obywatelskiej, jak i Polski 2050 oraz PSL. Nie sposób porównywać tego zdarzenia do skali zawłaszczenia stanowisk w spółkach zależnych od rządu w czasach, gdy u władzy był obóz prawicy. Jednakże jest to kolejny przypadek, gdy nowy obóz władzy, obiecujący odejście od złych praktyk poprzedników, powiela je.

4. Działania Fundacji Batorego

• W połowie września na blogu forumIdei opublikowaliśmy analizę prof. Jacka Hamana z Uniwersytetu Warszawskiego na temat problemów z transparentnością finansowania działalności partyjnej[14]. Analiza profesora zawiera nie tylko opis problemów, które stały się tak drażliwe w kontekście zakwestionowania w sierpniu sprawozdania Prawa i Sprawiedliwości z kampanii wyborczej do parlamentu z 2023 roku, ale także rekomendacje dotyczące tego, co należałoby zrobić, aby zwiększyć przejrzystość finansowania partii i ograniczyć ryzyko nadużyć. Profesor Haman słusznie też przypomina, że już w 2017 roku Fundacja Batorego opublikowała kompleksowy raport Finanse polskich partii[15], gdzie szeroko omówiono te problemy i zaproponowano wiele szczegółowych rozwiązań. Większość z tych rekomendacji niestety wciąż pozostaje aktualna.

­­­­­­­­­­­­­­

[1] Prokuratura Krajowa, Informacja o śledztwie dotyczącym tzw. afery wizowej, 24 września 2024, https://www.gov.pl/web/prokuratura-krajowa/informacja-o-sledztwie-dotyczacym-tzw-afery-wizowej (dostęp tu i dalej: 21 października 2024).

[2] Prokuratura Okręgowa w Warszawie, Akt oskarżenia przeciwko byłemu Ministrowi Zdrowia podejrzanemu o przekroczenie uprawień w związku z ujawnieniem tajemnicy służbowej w postaci wrażliwych danych osobowych, 25 września 2024, https://www.gov.pl/web/po-warszawa/akt-oskarzenia-przeciwko-bylemu-ministrowi-zdrowia-podejrzanemu-o-przekroczenie-uprawnien-w-zwiazku-z-ujawnieniem-tajemnicy-sluzbowej-w-postaci-wrazliwych-danych-osobowych.

[3] Prokuratura Krajowa, Informacja o przedstawieniu zarzutów korupcyjnych Ryszardowi Cz., 13 września 2024, https://www.gov.pl/web/prokuratura-krajowa/informacja-o-przedstawieniu-zarzutow-korupcyjnych-ryszardowi-cz.

[4] Prokuratura Krajowa, Komunikat w sprawie wniosku o uchylenie immunitetu Marcinowi Romanowskiemu przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy, 30 września 2024, https://www.gov.pl/web/prokuratura-krajowa/komunikat-w-sprawie-wniosku-o-uchylenie-immunitetu-marcinowi-romanowskiemu-przez-zgromadzenie-parlamentarne-rady-europy.

[5] Prokuratura Krajowa, Komunikat o zatrzymaniu podejrzanego Michała K. i zastosowaniu tymczasowego aresztowania wobec Pawła Sz., 2 września 2024, https://www.gov.pl/web/prokuratura-krajowa/komunikat-o-zatrzymaniu-podejrzanego-michala-k-i-zastosowaniu-tymczasowego-aresztowania-wobec-pawla-sz.

[6] Rządowe Centrum Legislacji, Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu wyeliminowania nieprawidłowości w systemie wizowym Rzeczypospolitej Polskiej, 26 września 2024, https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12389850/katalog/13083002#13083002.[7] Rządowe Centrum Legislacji, Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z przystąpieniem Rzeczypospolitej Polskiej do wzmocnionej współpracy w zakresie Prokuratury Europejskiej, 5 lipca 2024, https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12386952/katalog/13068559#13068559.

[8] Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne oraz niektórych innych ustaw, druk nr 155, 21 listopada 2023, https://sejm.gov.pl/Sejm10.nsf/druk.xsp?nr=155.

[9] Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne oraz niektórych innych ustaw, druk nr 156, 29 grudnia 2023, https://sejm.gov.pl/Sejm10.nsf/druk.xsp?nr=156.

[10] Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Poselski projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu naprawy ładu korporacyjnego w spółkach z udziałem Skarbu Państwa, druk nr 261, 1 marca 2024, https://sejm.gov.pl/Sejm10.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=261.

[11] Rządowe Centrum Legislacji, Ustawa o koordynacji działań antykorupcyjnych oraz likwidacji Centralnego Biura Antykorupcyjnego, 29 maja 2024, https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12385657/katalog/13061316#13061316.

[12] OECD, Combatting High-level Corruption in Eastern Europe, https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/2024/09/combatting-high-level-corruption-in-eastern-europe_1f4dff82/3c82f87d-en.pdf

[13]African Youth Survey 2024 South Africa Special Report, Ichikowitz Family Foundation, https://ichikowitzfoundation.com/african-youth-survey?year=2024%20South%20Africa%20Special%20Report.

[14] J. Haman, Finanse partyjne do naprawy, 17 września 2024, https://www.batory.org.pl/blog_wpis/finanse-partyjne-do-naprawy/.

[15] A. Gendźwiłł i in., Finanse polskich partii, Warszawa 2017, https://www.batory.org.pl/upload/files/Programy%20operacyjne/Masz%20Glos/Raport_Finansowanie.pdf.

Grzegorz Makowski - profesor Szkoły Głównej Handlowej, ekspert forumIdei Fundacji im. Stefana Batorego, adiunkt w Kolegium Ekonomiczno-Społecznym SGH. Zajmuje się m.in. zagadnieniem korupcji i polityki antykorupcyjnej, rozwojem społeczeństwa obywatelskiego i sytuacją organizacji pozarządowych.