Mniej programowania, więcej wartości - po Konferencji Przedsiębiorców Społecznych w Łodzi - Artykuł

Społecznie odpowiedzialne terytorium, wsparcie samorządów, kooperacja i sieciowanie – te tematy zdominowały II Międzynarodową Wielobranżową Konferencję Przedsiębiorstw Społecznych, która odbyła się w dniach 14-15 listopada 2013 w Łodzi.

Międzynarodowa Wielobranżowa Konferencja Przedsiębiorców Społecznych w Łodzi. Foto Aleksandra Muzińska

Stowarzyszenie Wsparcie Społeczne Ja-Ty-My zaprosiło do Łodzi przedstawicieli przedsiębiorstw społecznych i instytucji ich wspierających z całej Europy z misją przedstawienia trendów rozwoju ekonomii społecznej na kontynencie. W pierwszym dniu wydarzenia odbyła się konferencja ekspertów, którzy przedstawili pomysły na rozwój przedsiębiorstw społecznych i zaprosili polskich partnerów do współpracy na szczeblu ponadnarodowym. Nie zabrakło również ważnych głosów polskich uczestników.

Reklama

Duch wspólnoty w nowym okresie programowania

Mocnym akcentem na początek wydarzenia było wystąpienie Barbary Sadowskiej z Fundacji Pomocy Wzajemnej „Barka” z Poznania. Zadała ona fundamentalne pytanie o miejsce i dorobek polskiego sektora ekonomii społecznej po zakończeniu unijnego budżetu na lata 2007–2013.

– Czy przedsiębiorczość społeczna jest tylko pewnym okresem w historii Polski, ponieważ jest dofinansowanie unijne w tym kierunku? Czy też powinna stać się wyzwaniem ustrojowym, sposobem dywersyfikacji różnych form przedsiębiorczości w lokalnej wspólnocie? – pytała Sadowska, nawiązując tym samym do artykułu 20. Konstytucji RP stanowiącego o społecznym charakterze rodzimej gospodarki rynkowej. – Jest to artykuł, który przybliża nas do rozumienia zasad ustrojowych naszej ojczyzny poprzez rozwijanie różnych form gospodarowania – przekonywała Sadowska.

Wiceprezeska „Barki” zachęcała też do rozwijania idei terytorium społecznie odpowiedzialnego, w którym należy zrewidować powszechnie przyjęty model zatomizowanych aktorów sektora prywatnego, publicznego i pozarządowego.

– Indywidualne działanie rodzi wykluczenia i zaniedbania społeczne. Czy nie zbliżamy się już do czasów, w których dokonujemy pewnej rewizji i jako pewniki przyjmujemy inne formy funkcjonowania? Ważne staje się wspólne gospodarowanie wszystkimi zasobami, którymi dysponuje wspólnota obywateli wybierająca demokratycznie liderów. Ideałem nie musi być zysk finansowy, a wspólnotowy – przekonywał Sadowska.

Sadowska wyraziła nadzieję, że w Polsce zaczną się odbudowywać wspólnotowe formy własności i jako przykład podała Finlandię, gdzie 70% mieszkańców funkcjonuje w różnego rodzaju spółdzielniach i kooperatywach, co daje im poczucie odpowiedzialności, własności i zakorzenienia, którego tak bardzo brakuje tysiącom młodych Polaków emigrujących na Zachód w poszukiwaniu pracy i dobrobytu.

– Jeśli nie stworzymy środowisk, które troszczą się i szukają przestrzeni do różnych form przedsiębiorczych na lokalnym rynku, to ekonomia społeczna skończy się wraz z finansowaniem europejskim – podsumowała Sadowska.

NIK za klauzulami społecznymi

W panelu eksperckim ważny głos zaprezentował prezes Najwyżej Izby Kontroli – Krzysztof Kwiatkowski. Skupił się on rozwoju przedsiębiorczości społecznej stymulowanym przez jednostki samorządu terytorialnego.

– Administracja rządowa i samorząd mają nie tylko obowiązki wobec silnych, zaradnych i tym, którym się powiodło. Wręcz przeciwnie – mają szczególny obowiązek, żeby pamiętać o tych, którym się nie udało i którzy są niezaradni życiowo, słabsi, bezrobotni, starsi i wykluczeni z różnych względów społecznych – mówił Kwiatkowski.

Prezes NIK docenił wysiłki burmistrza Brzezin Marcina Pluty, którego gmina w ostatnich latach wyrosła na lidera rozwoju przedsiębiorstw społecznych w oparciu o zlecanie zadań publicznych. – Okazuje się, że tak duży partner jak samorząd potrafił przeorientować cały sposób prowadzenia gospodarki komunalnej – przekonywał Kwiatkowski.

Jednocześnie prezes NIK postanowił odnieść się do obaw często pojawiających się wśród samorządowców, np. przed faworyzowaniem spółdzielni socjalnych. Kwiatkowski wyraźnie zaznaczył, że podmiotom ekonomii społecznej można zlecać inne zadania niż te określone w ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, o ile dotyczą one zadań własnych jednostki samorządu terytorialnego. To oznacza, że samorząd może w drodze uchwały zlecić spółdzielni socjalnej np. utrzymanie czystości i porządku na terenie gminy.

Kwiatkowski zachęcał również do odważnego stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych. – Wiem, jako osoba, która przez wiele lat była samorządowcem, jak często podejmując różne decyzje uwzględniamy także pewne ryzyko i obawy czy podmiot kontrolujący nas – Regionalna Izba Obrachunkowa, Najwyższa Izba Kontroli nie ocenią takich klauzul negatywnie, jako formę zakłócenia transparentności prawa zamówień publicznych – mówił prezes NIK.

– Dlatego chcę państwa zapewnić jako przedstawiciel podmiotu, który później będzie badać prawidłowość podejmowanych przez was decyzji, że Najwyższa Izba Kontroli może pozytywnie oceniać klauzule społeczne. We wszystkich rozmowach z pracownikami NIK prezentuję stanowisko, aby patrzyli oni na stosowanie klauzul społecznych, nie tylko jako formę dopuszczalną, ale wręcz zalecaną – przekonywał Kwiatkowski.

Samorządy i przedsiębiorstwa społeczne mówią wspólnym głosem

Zagraniczni goście panelu ekspertów prezentowali przede wszystkim różne formy wewnątrz- i międzysektorowego zrzeszania się podmiotów ekonomii społecznej, które dominują obecnie w Europie i prezentowali korzyści z takich form współdziałania.

Elisabet Abrahamsson z Europejskiej Sieci Miast i Regionów na rzecz Ekonomii Społecznej (REVES) przedstawiła funkcjonującą od 1996 roku sieć zrzeszającą przedsiębiorstwa społeczne i przedstawicieli władz publicznych. REVES zajmuje się przede wszystkim rozwojem potencjału przedsiębiorstw społecznych oraz budowaniem ich relacji z sektorem publicznym. Poza tym REVES na szczeblu instytucji europejskich promuje przyjazne środowisko dla rozwoju ekonomii społecznej, monitoruje zmiany w prawie unijnym i lobbuje na rzecz takich rozwiązań jak społecznie odpowiedzialne zamówienia publiczne.

Na szczeblu lokalnym REVES skupia się na promocji idei społecznie odpowiedzialnego terytorium oraz tworzeniu lokalnych funduszy mikropożyczkowych i inwestycjach typu social venture capital. Ważnym obszarem działalności sieci jest też dzielenie się wiedzą i procedurami pomiędzy członkami. Taka wymiana obejmuje również samorządy i instytucje publiczne należące do sieci.

– Pracujemy nad tym, aby stworzyć lepsze społeczeństwo dla nas wszystkich. Społeczeństwo, które jest bardziej sprawiedliwe, włączające, partycypacyjne i gdzie wszyscy odczuwamy silną odpowiedzialność za wspólną przyszłość – przekonywała Abrahamsson i dodała, że REVES wciąż czeka na pierwszą publiczną instytucję z Polski, która zechciałaby zostać członkiem tego zrzeszenia.

Silne ponadnarodowe sieci współpracy

Kolejną platformę współpracy i wymiany doświadczeń przedstawił Petru Vasile Gafiuc z Social Firms Europe (CEFEC). Sieć powstała w 1987 roku i zajmuje się wsparciem i rozwojem przedsiębiorstw społecznych w Europie. CEFEC posiada obecnie 46 członków w 20 krajach. Jedynym polskim członkiem sieci jest firma społeczna KŁOS utworzona przez Towarzystwo Przyjaciół Niepełnoprawnych, prowadząca ośrodek szkoleniowy w Jedliczu koło Łodzi.

CEFEC specjalizuje się m.in. w zbieraniu danych o wpływie społecznym, upowszechnianiu najlepszych praktyk przedsiębiorczości społecznej oraz wymianie doświadczeń.

Diana Dovgan z Europejskiej Konfederacji Spółdzielni Pracy, Spółdzielni Socjalnych i Przedsiębiorstw Partycypacyjnych i Społecznych (ECOP – CICOPA Europe) zaprezentowała osobną platformę współpracy dla kooperatyw. ECOP to organizacja parasolowa dla narodowych federacji i zrzeszeń spółdzielni. Funkcjonuje w 16 krajach europejskich. Polskim członkiem jest Związek Lustracyjny Spółdzielni Pracy. Dovgan podkreśliła, że w organizacji tkwi niezwykła siła reprezentacji wspólnych interesów. Łącznie poprzez narodowe związki ECOP jest organizacją rzeczniczą dla 50 tys. przedsiębiorstw, które zatrudniają łącznie 1,4 miliona Europejczyków.

Siła w konsorcjach

O potrzebie budowania pozycji przedsiębiorstw społecznych poprzez konsorcja, na przykładzie Consorzio Nazionale CGM, opowiedział Andrea Vecci. CGM jest jednym z największych tego typu podmiotów we Włoszech, składa się bowiem z 80 mniejszych konsorcjów lokalnych działających na terenie całego kraju. Świadczą one usługi w branży m.in. opieki zdrowotnej czy turystyki dla 500 tys. klientów dziennie i osiągają wspólnie obroty na poziomie 5 mld euro rocznie. Co ciekawe 90% podmiotów, które funkcjonują w konsorcjum powstało zaledwie w ciągu ostatni pięciu lat.

Obecność w konsorcjum CGM daje przedsiębiorstwom społecznym szereg korzyści, jak dostęp do specjalistycznych treningów i szkoleń dla kadry zarządzającej, wymiana know-how czy kompleksowa promocja usług. Konsorcjum prowadzi też projekty na rzecz swoich członków – wspiera podmioty w procesie zamówień publicznych, zapewnia wsparcie prawne.

CGM jest na tyle silnym gospodarczo podmiotem, że w imieniu członków negocjuje korzystne warunki współpracy z bankami czy dostawcami mediów, tworzy własne spółdzielcze fundusze pożyczkowe. – Chcemy też przyciągać zdolnych młodych menadżerów i promować przedsiębiorstwa społeczne jako atrakcyjnego pracodawcę – przekonywał Vecci.

Franczyza – gotowy model na sukces

Jedno z najciekawszych wystąpień przygotował Daniel Lindgren z European Social Franchising Network (ESFN). ESFN jest platformą wymiany dobrych praktyk i wiedzy dla 25 franczyz społecznych funkcjonujących w Europie. Podmioty zrzeszone w sieci zatrudniają łącznie 10 tys. osób, z których 65% to pracownicy, którzy doświadczyli wcześniej bezrobocia lub są niepełnosprawni.

Lindgren przekonywał, że rozwijanie przedsiębiorstw społecznych jest z reguły powolnym procesem, który napotyka na wiele potencjalnych zagrożeń jak ograniczone możliwości lokalnego rynku i małe zasoby do tworzenia ciekawego biznesu.

Odpowiedzią na te zagrożenia może być franczyza społeczna – czyli replikowanie sprawdzonych modeli biznesowych dla przedsiębiorstw społecznych. – Mamy łatwiejszy start, bo otrzymujemy już markę i odpowiedzi na wszystkie pytania, które mogą się pojawić przy okazji tworzenia takiego biznesu. Poza tym powielamy sprawdzony już w kilku innych miejscach model – mówił Lindgren.

Lindgren wyraźnie podkreślił, że nie ma branży, w której nie można replikować sprawdzonego biznesu w formie franczyzy społecznej, tak samo jak nie ma państwa, w którym nie można z powodzeniem zastosować tej formy rozwoju przedsiębiorczości społecznej. Jako przykład przywołał utworzoną we Włoszech słynną sieć hoteli Le Mat, która doczekała się już replikowania na skalę międzynarodową. Sam Lindgren powoływał do życia Le Mat w swoim rodzimym Goteborgu.

Hotele Le Mat są miejscem zatrudnienia osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, które poprzez wspólne prowadzenie hotelu aktywizują się społecznie i zawodowo. Hotele Le Mat słynną z przywiązywania dużej wagi do jakości obsługi gości, w tym również osób z niepełnosprawnościami i zbierają za to znakomite oceny.

Le Mat w Goteborgu ma jedną z najlepszych ocen od gości i użytkowników portalu Booking.com spośród wszystkich hoteli w mieście. Co ciekawe w rozwój kompetencji zespołu hotelu Le Mat udało się zaangażować menadżerów największych sieciowych hoteli, w których stworzono specjalny system stażowy.

Dobra kadra zarządzająca, plan marketingowy, rozwój i inwestycja w zespół – to zdaniem Lindgrena przepis na sukces, a franczyza uczy jak szybko osiągnąć te cele.

Gminne Przedsiębiorstwa Społeczne i tysiące nowych miejsc pracy?

Na koniec konferencji Marek Łukomski z Platformy Integracji Osób Niepełnosprawnych (PION) i przedsiębiorstwa społecznego EKON przedstawił pomysł wdrożenia w życie idei partnerstwa między samorządami a podmiotami ekonomii społecznej, do którego wcześniej zachęcał Krzysztof Kwiatkowski.

Pomysł polega na zmianie podejścia do poszukiwania finansowania na rozwój przedsiębiorstw społecznych. Jak podkreślił Łukomski, silną inspiracją był dla niego słynny manifest Jana Jakuba Wygnańskiego i Piotra Frączaka, którzy w listopadzie 2012 roku na łamach Ekonomiaspoleczna.pl krytycznie odnieśli się m.in. do obecnej infrastruktury wsparcia ekonomii społecznej, zbudowanej na wielomilionowych unijnych dotacjach.

– Od 2004 roku na ekonomię społeczną w Polsce wydano ok. 1,5 mld zł. Mamy teraz następne rozdanie do 2020 roku. Co z tego zostanie? – pytał Łukomski.

Łukomski zaproponował, aby zamiast dyskutować nad sposobem wydatkowania kolejnych 700 mln z nowego unijnego budżetu, skupić się na środkach finansowych, które są dostępne w samorządach. Przy wsparciu urzędu Brzezin PION powołał w tym mieście fundację Krajowe Centrum Rozwoju Gminnej Przedsiębiorczości Społecznej „Łowisko”, które ma zająć się upowszechnianiem idei Gminnych Przedsiębiorstw Społecznych.

Pomysł jest prosty i polega na zachęcaniu gmin, by niejako automatycznie zlecały odbieranie śmieci czy sprzątanie terenów zielonych przedsiębiorstwom społecznym funkcjonującym w formie spółdzielni socjalnych, organizacji pozarządowych, spółek non-profit itd. Z realizacją zadania wiązałoby się tworzenie miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych i młodych osób, które po studiach wrócą do swoich gmin. Zatrudnienie byłoby zagwarantowane maksymalnie na 2 lata, aby pracownicy mogli zdobyć doświadczenie i praktykę, gdyż potem ma się dla nich otworzyć perspektywa transferu na otwarty rynek pracy.

– Moglibyśmy w ten sposób stworzyć nawet kilkaset takich przedsiębiorstw, a pracę mogłoby znaleźć nawet 28 tys. osób – przekonywał Łukomski. EKON jest już w trakcie budowania trzech takich przedsiębiorstw. Największą przeszkodą są jednak koszty. Łukomski podkreślił, że stworzenie jednego miejsca pracy kosztuje ok. 30 tys. zł, a samorządy póki co nie palą się do ich pokrycia.

Aleksandra Muzińska dla Ekonomiaspoleczna.pl

II Międzynarodowa Wielobranżowa Konferencja Przedsiębiorstw Społecznych odbyła się w Łodzi w dniach 14-15 listopada 2013 r. w ramach projektu „PWP Social Cooperative - wymiana najlepszych praktyk” realizowanego w partnerstwie pomiędzy Stowarzyszeniem Wsparcie Społeczne Ja-Ty-My, Towarzystwem Przyjaciół Niepełnosprawnych, European Social Franchising Network (ESFN), Gminą i Miastem Brzeziny oraz Consorzio Nazionale CGM.

Publicystyka - ngo.pl