Młodzi Polacy 2024: Mniej zainteresowani życiem publicznym, ale bardziej skłonni do zaufania. Co raport mówi o przyszłości społeczeństwa obywatelskiego?
Raport „Młodzi w Europie Środkowej 2024. Raport z badania w Polsce” przynosi wiele istotnych obserwacji na temat postaw młodego pokolenia wobec życia społecznego, polityki i instytucji publicznych. Obraz, który się z niego wyłania, jest złożony: z jednej strony widać rosnące zniechęcenie i dystans wobec sfery publicznej, a w szczególności do sytuacji politycznej, z drugiej – zauważalny wzrost zaufania do instytucji, co może być sygnałem otwartości na bardziej przewidywalne i systemowe formy uczestnictwa.
Coraz mniej zainteresowania, coraz więcej dystansu
Jednym z najbardziej wyrazistych trendów jest spadek zainteresowania sprawami publicznymi. Jak wskazują autorzy raportu: „w 2018 r. 80% deklarowało zainteresowanie sprawami publicznymi. W 2020 r. liczba ta spadła do 68%, a w 2024 r. do 62%.” To wyraźny sygnał, że młodzi Polacy coraz rzadziej angażują się w życie społeczne i polityczne – co powinno być przedmiotem refleksji zarówno dla instytucji publicznych, jak i dla organizacji pozarządowych. Cytując za autorami „warto jednak zauważyć, że znacznie mniejsza grupa młodych ludzi (55%) deklarowała zainteresowanie w połowie 2023 r.”, czyli w trakcie kampanii wyborczej przed wyborami parlamentarnymi. Wydaje się więc, że zniechęcenie polityką z tamtego okresu zostało trochę odbudowane.
Zaufanie jako punkt wyjścia
Pomimo spadającego poziomu uczestnictwa, autorzy raportu zauważają, że „ogólny wzrost zaufania publicznego może stanowić fundament do odbudowy więzi między obywatelami a instytucjami”. To szczególnie istotne w kontekście poszukiwania nowych form zaangażowania obywatelskiego, bardziej odpowiadających oczekiwaniom i stylowi życia młodego pokolenia. Jest to tym bardziej istotne, że jak zauważają autorzy „w porównaniu z 2023 rokiem, zaangażowanie w ramach wolontariatu wzrosło o 24 punkty procentowe. Przodują tutaj najmłodsi badani (16-24 lata), którzy w 38% deklarują udział w aktywności wolontariackiej.” Widać więc chęć, zwłaszcza wśród najmłodszych Polek i Polaków, by częściej spełniać się obywatelsko.
Życie prywatne ponad publiczne
Choć większość młodych negatywnie ocenia sytuację w kraju, ich ocena codziennych warunków życia pozostaje wyraźnie lepsza. Jak piszą autorzy: „negatywna ocena sytuacji w kraju nie przeszkadza 70% badanych w pozytywnej ocenie sytuacji w gospodarstwie domowym”. Może to świadczyć o pewnym przesunięciu uwagi – z perspektywy wspólnotowej na prywatną – ale też o potrzebie zrozumienia, jak młodzi definiują dziś bezpieczeństwo, dobrobyt i jakość życia.
Algorytmiczny puls infromacji
Istotne jest także to, z jakich źródeł młodzi czerpią wiedzę o sprawach publicznych. Wciąż dominują media społecznościowe, które – przy całym swoim potencjale – wzmacniają selektywność przekazu i izolację informacyjną. „Choć Facebook pozostaje głównym źródłem informacji dla młodych w Polsce, to znaczenie YouTuba w tej roli znacznie wzrosło od 2020 roku” piszą autorzy opracowania. To dodatkowe wyzwanie dla organizacji obywatelskich, które muszą nauczyć się mówić językiem tych, których chcą angażować. Bez rezygnowania z jakości, ale z nową wrażliwością na formę i kanały dotarcia.
Polaryzacja: nowa norma
Wybory polityczne, stosunek do roli kobiety i mężczyzny, do Unii Europejskiej, do tożsamości narodowej – wszystko to jest coraz silniej powiązane z poglądami politycznymi. Elektoraty różnych partii żyją nie tylko w różnych bańkach informacyjnych, ale także w różnych imaginariach kulturowych. Nawet patrząc na hierarchię najistotniejszych problemów w kraju, choć większość zgadza się, że to wzrost cen, koszty utrzymania i opieka zdrowotna stanowią główne wyzwanie dla Polski, to elektoraty poszczególnych partii zwracają uwagę też dodatkowe kwestie. Za autorami: „Młodzi wyborcy prawicowych partii wysoko w hierarchii stawiają też imigrację. (…)”, „(…) deklarujący oddanie głosu na Lewicę na pierwszym miejscu stawiają problem dostępności mieszkań (…), a głosujący na Trzecią Drogę rosyjską agresję wobec sąsiadujących krajów.”
To poważne wyzwanie dla wszystkich, którym zależy na dialogu i łączeniu społeczeństwa, nie jego dalszym rozdzielaniu. Należy pytać: co jeszcze może być wspólne? Jakie przestrzenie pozostają neutralne?
Wnioski dla sektora społecznego
Dla organizacji pozarządowych i aktorów życia obywatelskiego raport stanowi cenne źródło wiedzy – nie tylko o trendach, ale też o potencjale, który wciąż istnieje. Zmieniające się postawy nie muszą oznaczać trwałego wycofania, lecz raczej sygnalizują konieczność przemyślenia dotychczasowych form działania, języka komunikacji i tematów, które mają szansę poruszyć młode pokolenie. W raporcie widzimy, że poglądy młodych Polek i Polaków to często reakcja na zmieniającą się sytuację gospodarczo-polityczną. Są jednak pewne trendy, które obserwujemy od lat jak niskie zaufanie do partii politycznych, czy spadek zainteresowania sprawami publicznymi i to właśnie tutaj widać potrzebę głębszych, systemowych rozwiązań.
Wnioski płynące z raportu nie dają jednoznacznych odpowiedzi, ale z pewnością wskazują kierunki, które warto obserwować – i pytania, które warto zadawać. Zwłaszcza wtedy, gdy myślimy o przyszłości demokracji, solidarności społecznej i zdolności młodych ludzi do współtworzenia dobra wspólnego.
Więcej w raporcie Instytutu Spraw Publicznych:
Młodzi w Europie Środkowej 2024. Wyniki badania w Polsce.
Opracowanie: Sonia Horonziak, Filip Pazderski
➡️Przeczytaj Raport
Źródło: Fundacja Instytut Spraw Publicznych
