Publicystyka - ngo.pl

W dniach 25-29 listopada 2013 w Panamie odbędzie się ważna konferencja państw-sygnatariuszy Konwencji ONZ przeciwko korupcji (UNCAC) z 2003 roku – bodaj najważniejszego międzynarodowego aktu prawnego, który określa globalne standardy przeciwdziałania temu problemowi. Głównym celem konferencji jest omówienie stopnia zaawansowania implementacji konwencji (do której przystąpiło już 167 państw i organizacji międzynarodowych) oraz ewaluacji mechanizmu jej wdrażania, który został zainicjowany w tym roku (jednym z państw poddanych ocenie w tegorocznej, pierwszej rundzie jest także Polska). Uczestnikami konferencji są przede wszystkim przedstawiciele państw-sygnatariuszy, wysocy urzędnicy państwowi i dyplomaci.

W panamskiej konferencji wezmą udział tylko nieliczne organizacje. Jeśli nawet się tam pojawią, nie będą miały szansy uczestniczyć we wszystkich sesjach tego kilkudniowego wydarzenia. Sposób wdrażania konwencji oraz oceny tego procesu jest dość zamknięty, co jest swoistym paradoksem.

Zdarza się, że przedstawiciele państw sygnatariuszy bez skrupułów żądają zamknięcia poszczególnych sesji, warsztatów, czy spotkań lub wyłączenia z nich przedstawicieli konkretnych organizacji pozarządowych. W przeszłości zdarzało się to już wielokrotnie. Na przykład, podczas spotkania roboczego, które odbyło się pod koniec sierpnia tego roku we Wiedniu, dotyczącego rozwiązań pozwalających na odzyskiwanie majątku uzyskanego w wyniku przestępstw korupcyjnych, z obrad gdzie dyskutowano ten problem wyproszono przedstawicieli organizacji pozarządowych. Podobny los spotkał przedstawiciela strony pozarządowej, który chciał wziąć udział w dyskusji nt. prewencji i edukacji antykorupcyjnej. Przeciwko uczestnictwu przedstawicieli organizacji w obradach protestowali między innymi reprezentanci rządów USA, czy Francji (co znamienne, w przypadku grupy dyskutującej problemy konfiskaty majątków pochodzących z przestępstwa), a także Chin i Rosji (w przypadku grupy dyskutującej na temat prewencji i edukacji). Z kolei Algierski rząd oficjalnie zaprotestował przeciwko zapraszaniu na konferencję w Panamie jakichkolwiek przedstawicieli organizacji pozarządowych z tego kraju.

Widać stąd, że choć sam fakt przyjęcia konwencji i ratyfikowania jej przez tyle krajów jest niewątpliwym sukcesem, to niestety mimo upływu lat dla wielu z nich nie jest oczywiste, że proces jej wdrażania powinien być możliwie transparentny. Organizacje pozarządowe z całego świata powołały więc Międzynarodową Koalicję Na Rzecz UNCAC i starają się wszelkimi możliwymi sposobami naciskać na rządy państw aby skuteczniej wdrażały konwencję, ale też żeby cały ten proces był bardziej otwarty i przejrzysty dla obywateli.

W związku z Ogólnym Zgromadzeniem ONZ, które właśnie trwa w Nowym Jorku i wspomnianą konferencją w Panamie Koalicja przygotowała list do przewodniczącego Zgromadzenia oraz stanowisko w sprawie wdrażania UNCAC. W liście organizacje wzywają uczestników Zgromadzenia Ogólnego ONZ do głębszego zaangażowania się w walkę z korupcją, między innymi poprzez odpowiednie przygotowanie i aktywny udział wszystkich krajów-sygnatariuszy w panamskiej konferencji. Powołują się przy tym na strategię przyjętą przez ONZ w 2000 roku wyznaczająca tak zwane „cele milenijne” (Millenium Developement Goals), jak ograniczenie ubóstwa, czy zapewnienie powszechnego dostępu do edukacji, które miały zostać osiągnięte w 2015. W liście podkreśla się, że realizacja wielu z tych celów będzie nie możliwa właśnie przez korupcję i zbyt słabe wysiłki państw w celu ograniczenia tego problemu.

Stanowisko (pełny tekst w j. angielskim w załączeniu) natomiast zawiera już wiele konkretnych postulatów, które powinny stać się przedmiotem dyskusji, zarówno w trakcie obrad Zgromadzenia Ogólnego, ale przede wszystkim zbliżającej się konferencji w Panamie.

Koalicja, powołując się każdorazowo na konkretny artykuł UNCAC, apeluje do państw-sygnatariuszy oraz Biura ONZ ds. Narkotyków i Przestępczości – UNODC (agendy zajmującej się wdrażaniem konwencji) między innymi o:

• wzmożenie wysiłków na rzecz zwiększenia dostępu obywateli do informacji publicznej (ważny postulat z punktu widzenia Polski – w kontekście krytycznych ocen obowiązującego u nas prawa o dostępie do informacji publicznej i mało intensywnych wysiłków rządu w kierunku jego reformy);
• tworzenie rozwiązań prawnych, które pozwolą na zapewnienie efektywnej kontroli osobom sygnalizującym nadużycia w instytucjach (zarówno publicznych, jak w przedsiębiorstwach prywatnych), koalicja zwraca się w tym punkcie w szczególności do UNODC o opracowanie analizy porównawczej nt. rozwiązań obowiązujących w różnych państwach, wskazującej dobre praktyki i możliwe kierunki regulacji (brak takich rozwiązań w Polsce to również istotny problem);
• zapewnienie organom ścigania, wyspecjalizowanym w zwalczaniu przestępczości korupcyjnej odpowiedniego poziomu autonomii, który uchroni te instytucje przed upolitycznieniem;
• usprawnienie rozwiązań prawnych pozwalających na odzyskiwanie przez państwo majątku utraconego w wyniku przestępstw korupcyjnych – w wielu państwach (w tym również w Polsce) te procedury są bardzo niedoskonałe;
• tworzenie rozwiązań prawnych i instytucjonalnych poprzez które obywatele będą mieli łatwy dostęp do informacji o majątkach i aktywności najważniejszych osób publicznych (polityków i urzędników), bowiem tylko w ten sposób możliwe jest wykonywanie społecznej kontroli polityków i urzędników i ograniczenie ryzyka powstawania konfliktu interesów i korupcji (w tej sferze Polska równie ma wiele do robienia);
• wprowadzenie rozwiązań legislacyjnych pozwalających na skuteczne karanie osób prawnych za przestępstwa korupcyjne, a w szczególności o zorganizowanie przez UNODC cyklu debat, seminariów i przygotowanie materiałów, które ułatwią krajom członkowskim tworzenie tego rodzaju instrumentów;

Last but not least, postulat warty szczególnego odnotowania dotyczy państw członkowskich podlegających ocenie realizacji konwencji, aby całą procedurę przeprowadziły w sposób transparentny i otwarty ujawniając opinii publicznej wszystkie materiały opisujące stopień implementacji konwencji, a w tym w szczególności raport końcowy (w przypadku Polski będzie on gotowy w przyszłym roku). Warto przy tym dodać, że apelowi temu towarzyszy również postulat stworzenia specjalnego mechanizmu sygnalizowania i nagłaśniania przypadków, w których kraje sygnatariusze wyjątkowo ostentacyjnie nie wywiązują się z obowiązku implementacji przepisów konwencji lub z obowiązków sprawozdawczych.

To tylko niektóre z punktów stanowiska przygotowanego przez międzynarodową koalicję. Wszystkich postulatów zawartych w dokumencie jest osiemnaście. Niektóre są bardzo szczegółowe, jak na przykład apel o motywowanie przez państwa-sygnatariuszy banków, do uwzględniania w ocenach ryzyka inwestycyjnego możliwości wystąpienia korupcji. Inne dotyczą konkretnych krajów. Na pierwszym miejscu koalicja wzywa Niemcy i Japonię do jak najszybszej ratyfikacji konwencji. Choć może wydawać się to nieprawdopodobne, te bogate państwa, o ogromnym znaczeniu dla światowej gospodarki i polityki dotychczas nie przystąpiły do konwencji ONZ przeciwko korupcji.

Międzynarodowa Koalicja Organizacji Pozarządowych Na Rzecz Konwencji UNCAC skupia ponad 300 organizacji z ponad stu krajów i jest koordynowana przez Sekretariat Transparency International w Berlinie przy wsparciu ONZ. W Polsce jedyną organizacją należącą do Koalicji jest Fundacja im. Stefana Batorego.