Publicystyka - ngo.pl

Wiem, że jak zwykle po moim tekście pojawią się komentarze: „dość już tej teorii!”, „po co dzielić włos na czworo?!”, „wdrażajmy a nie filozofujmy!”. Rozumiem to podejście, ale jestem przekonany, że bez refleksji teoretycznej praktycy wcześniej czy później muszą zapędzić się w kozi róg. Nie przypadkowo ruch spółdzielczy z początku ubiegłego wieku nie tylko wspierał powstawanie nowych spółdzielni, ale tworzył teorię, zakładał instytuty i edukował. Teoretycy musieli być zgodni z praktykami, źle jest gdy nie ma albo jednych, albo drugich. Stanisław Wojciechowski podkreślał: „W pierwszym wypadku grozi spółdzielni niebezpieczeństwo zmaterializowania, zwyrodnienia, a drugim – zastoju lub upadku”.

Punktem wyjścia do moich rozważań jest publikacją Marka Rymszy „Aktywizacja w polityce społecznej. W stronę rekonstrukcji europejskich welfare states?" wydana przez IFIS PAN w 2013 roku. Jest tam kilka tez, które niewątpliwie powinny zainteresować środowisko ekonomii społecznej i sektora obywatelskiego.

Tezą, którą chciałbym przedstawić i poddać pod dyskusje praktyków, jest problem hybrydyzacji. Pisałem już o nim wielokrotnie m.in. w książce „Dwa dwudziestolecia pozarządowych inspiracji”, ale podejście Marka Rymszy pokazuje sprawę jeszcze z innej strony. Stwierdza on, że „hybrydowość jest rozwiązaniem charakterystycznym dla współczesnych podmiotów zarówno non-profit, jak i not-for-profit”. Instytucjami hybrydowymi są, jak podkreśla za prof. Izdebskim Marek Rymsza, spółdzielnie socjalne.

Dalej autor formułuje tezę, że silne sprofilowanie spółdzielni socjalnych w kierunku organizacji pozarządowych „było sprzeczne z ideą przedsiębiorczości społecznej”. Jeśli dodamy do tego stwierdzenie że „spółdzielnie socjalne zakładane przez osoby prawne (teoretycy pilnują prawidłowości sformułowań i nie mówią o „spółdzielni socjalnej osób prawnych” – przyp. PF), których misją statutową jest reintegracja zawodowa i społeczna osób słabszych, są po prostu kolejnym rodzajem instytucji aktywizujących, a nie – jak w przypadku spółdzielni zakładanych przez osoby marginalizowane – specyficznymi instytucjami kolektywnego samozatrudnienia (…) o nieczytelnej formule świadczenia usług reintegracyjnych na sposób wzajemnościowy”, to hybrydowość zaczyna być synonimem niejednoznaczności (może nawet mylenia pojęć), a nie łączenia gatunków.

Marek Rymsza podkreśla: „Koordynacja i integracja działań podmiotów świadczących usługi aktywizujące wymaga jasnych reguł gry. Popularne w pierwszej dekadzie XXI wieku tworzenie podmiotów o charakterze hybrydowym nie oznacza dowolnego łączenia cech i funkcji charakterystycznych dla podmiotów różnych typów czy z różnych sektorów. Oznacza zaś świadome kojarzenie mocnych stron tych podmiotów przy jednoczesnym staraniu o nieprzenoszenie stron słabych W polityce aktywizacji jest miejsce i na przedsiębiorstwa społeczne tworzące produktywne miejsca pracy, i na podmioty świadczące usługi z zakresu reintegracji zawodowej i społecznej oraz umożliwiające zdobycie doświadczeń zawodowych podnoszących kompetencje zawodowe (zdolność zatrudnieniową). Problem w tym, że realizowana w Polsce polityka aktywizacji zatarła różnice miedzy przedsiębiorczością społeczną i zatrudnieniem socjalnym”.

Może nawet praktycy to wiedzą, ale w rzeczywistości taka hybrydowość nie tyle jest efektem świadomej decyzji, co próbą stworzenia instytucji, która może korzystać z różnych źródeł finansowania. To nie efekt świadomej decyzji czy realizacji określonej polityki publicznej. To strategia mimikry, czyli zaprzeczenie tego o czym czytamy dalej u Rymszy: „jeśli taka instytucja funkcjonuje w formule hybrydowej (jak przedsiębiorstwo społeczne) to nie udaje podmiotu, którym nie jest”.

Czy jest to rzeczywisty problem, czy tylko konstrukcja teoretyczna wydumana przez naukowca? Może rzeczywiście czasem, udając kogoś innego, realizując równocześnie różne projekty o różnych filozofiach i oparte na różnych systemach wartości, stajemy się takimi hybrydami, które zamiast łączyć atuty różnych porządków, kumulują ich słabości? Co z tego, że taka hybryda zdobywa pieniądze z różnych grantów i funduszy, skoro odbywa się to kosztem ostatecznych efektów? Marek Rymsza pisze o takiej polityce aktywizującej: „jej efekt w skali makro jest niewspółmierny do poniesionych nakładów i skali prowadzonych działań”. Myślę, że często jest tak również w skali mikro. Oczywiście miło mi będzie usłyszeć, że mylę się w tej kwestii.