Publicystyka - ngo.pl

Na początku ustalmy, że pod pojęciem "organizacje pozarządowe"
rozumiemy stowarzyszenia, związki stowarzyszeń, fundacje oraz
spółdzielnie. Nie odpowiada to dokładnie definicji organizacji
pozarządowej z art. 3 ust 2 Ustawy o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie, ale wymienione formy prawne są
najistotniejsze z punktu widzenia "trzeciego sektora".

Pisząc zaś o "władzach organizacji", mamy na myśli osoby bądź
zespoły osób (organy kolegialne), które mają - zgodnie z
odpowiednimi przepisami (ustawami) oraz wewnętrznymi ustaleniami
organizacji (statutami) - nie tylko prawo, ale i obowiązek dbać o
rozwój i sprawne działanie organizacji - między innymi poprzez
podejmowanie ważnych dla całej organizacji decyzji, dotyczących np.
realizowanych projektów, podpisywanych umów, działalności
gospodarczej, współpracy z partnerami, a także wywiązywania się z
obowiązków podatkowych, sprawozdawczych itp.

Jakie władze w organizacjach?

Zarówno stowarzyszenia, związki stowarzyszeń, fundacje, jak i
spółdzielnie muszą mieć określone rodzaje władz.

Stowarzyszenia i związki stowarzyszeń - zgodnie z ustawą z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach - muszą mieć zarząd i organ kontroli wewnętrznej (np. komisję rewizyjną). Jeżeli stowarzyszenie ma oddziały, które mają osobowość prawną - czyli zostały zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym - to są one częściowo traktowane jako odrębne organizacje i muszą mieć swoje władze, które ponoszą odpowiedzialność za pracę oddziału. Oddziały, które nie mają osobowości prawnej są częścią stowarzyszenia - to znaczy, że osoby zarządzające oddziałami mogą podejmować decyzje tylko wtedy, jeśli mają do tego pełnomocnictwa udzielone im przez zarząd główny stowarzyszenia. I za te decyzje ponoszą odpowiedzialność. Zasadniczo jednak w tym wypadku odpowiedzialność spoczywa na władzach stowarzyszenia. Należy pamiętać, iż zgodnie z art. 10 ust 2 Prawa o stowarzyszeniach zasady tworzenia oddziałów (terenowych jednostek organizacyjnych) oraz to, jak zostaną one zorganizowane powinno być określone w statucie organizacji. Od treści zapisów statutowych zależy zatem, jak w konkretnym przypadku będzie rozkładała się odpowiedzialność pomiędzy władze "centralne", a "terenowe".

Fundacje, na podstawie Ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o
fundacjach, muszą mieć zarząd. Mogą (ale nie muszą) mieć organ
kontroli wewnętrznej, np. radę fundacji.

Spółdzielnie, działające na podstawie przepisów ustawy z dnia 16
września 1982 r. Prawo spółdzielcze, muszą mieć m.in. zarząd i radę
nadzorczą.

Zarząd i kontrola wewnętrzna - czyja odpowiedzialność większa?

Ogólnie można powiedzieć, że odpowiedzialność członków zarządu
(prezesa, jego zastępcy lub skarbnika) jest znacznie większa niż
odpowiedzialność członków organów wewnętrznej kontroli (np. rady
fundacji, komisji rewizyjnej, rady nadzorczej). To zarząd ma prawo
i obowiązek bieżącego kierowania organizacją, zawierania umów,
rozporządzania majątkiem organizacji, zatrudniania pracowników itp.
I za wszystkie te działania ponosi odpowiedzialność.

Zadanie wewnętrznego organu nadzoru polega na kontrolowaniu
działalności zarządu. Dlatego członkowie np. komisji rewizyjnej
mogą odpowiadać tylko za sprawy, wynikające z tego, że
nieprawidłowo wykonywali swoje zadanie (kontrolę). Szczegółowo - na
czym ma polegać i czego dotyczyć ta kontrola - powinno zostać
określone w statucie organizacji. Można powiedzieć, że im więcej
spraw, które mają podlegać kontroli, tym większa odpowiedzialność
organu kontroli.

PRZYKŁAD: Statut stowarzyszenia uzależnia możliwość sprzedaży nieruchomości należącej do organizacji od zgody komisji rewizyjnej. Zarząd podjął decyzję, a komisja rewizyjna się z nią zgodziła, aby sprzedać należącą do stowarzyszenia starą willę. Wkrótce okazało się, że w wyniku sprzedaży stowarzyszenie poniosło szkodę, ponieważ cena za willę była za niska. Odpowiedzialność za to mogą ponieść nie tylko członkowie zarządu, ale również członkowie komisji rewizyjnej.

Odpowiedzialność za podejmowane decyzje i działania ponoszą w zasadzie wszyscy członkowie zarządu i wszyscy członkowie wewnętrznego organu nadzoru, a nie tylko osoby sprawujące określoną funkcję (np. na prezes zarządu czy przewodniczący komisji rewizyjnej). Mogą jednak zaistnieć okoliczności, w których poszczególne osoby, członkowie tych organów, nie poniosą odpowiedzialności.

PRZYKŁAD: Prezes stowarzyszenia, bez konsultacji z pozostałymi członkami zarządu, bezpodstawnie rozwiązał umowę o pracę z pracownikiem. Pracownik odwołał się do sądu pracy i uzyskał wysokie odszkodowanie od organizacji. Jeżeli członkowie zarządu przekonają sąd, że zwolnienie pracownika było samodzielną decyzją prezesa, a oni o tym nie wiedzieli i nie wyrazili na to zgody - wówczas nie ponoszą odpowiedzialności za wyrządzoną pracownikowi szkodę. Odpowiada za to tylko prezes organizacji.

Odpowiedzialność władz organizacji mającej status pożytku
publicznego nie różni się od odpowiedzialności władz organizacji
pozarządowych nieposiadających tego statusu. Podwyższone wymogi
dotyczą m.in. sprawozdawczości tych organizacji.

Odpowiedzialność zależy od okoliczności

Do tej pory pisaliśmy ogólnie o "odpowiedzialności władz". Warto
jednak pamiętać, że - w zależności od okoliczności - mamy do
czynienia z różnymi rodzajami odpowiedzialności dla różnych władz.
Na przykład za zaleganie organizacji z podatkami (odpowiedzialność
podatkowa) odpowiadają wszyscy członkowie zarządu. Przepisy nie
przewidują, aby odpowiedzialność za to ponosili członkowie
wewnętrznego organu nadzoru. Podobnie - odpowiedzialność za
niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości (w przypadku organizacji
prowadzących działalność gospodarczą) spoczywa na wszystkich
członkach zarządu.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną organizacji (tzw.
odpowiedzialność cywilną) ponoszą tylko te osoby, które wyrządziły
daną szkodę, niezależnie od tego, jaką funkcję sprawują we władzach
organizacji. Podobnie jest w przypadku odpowiedzialności karnej i
karno-skarbowej - mają one charakter indywidualny, to znaczy -
ponoszą ją tylko te osoby, które popełniły przestępstwo lub
wykroczenie. Może więc zdarzyć się tak, że niektórzy członkowie
zarządu lub komisji rewizyjnej będą ponosić odpowiedzialność, a
inni nie, gdyż nie brali udziału w podjęciu decyzji, głosowali
przeciw, nie wiedzieli o działaniach podejmowanych przez innych
członków władz itp.

W okresie pomiędzy powołaniem organizacji (sporządzeniem aktu
fundacyjnego, podjęciem uchwały o utworzeniu stowarzyszenia lub
spółdzielni), a jej rejestracją i nabyciem przez nią osobowości
prawnej (czyli wtedy, gdy organizacja formalnie jeszcze nie
istnieje) - odpowiedzialność za zaciągane zobowiązania spoczywa na
osobach działających w jej imieniu.

Przewiduje to np. wprost Prawo spółdzielcze, zgodnie z którym za
czynności dokonane w interesie spółdzielni przed jej
zarejestrowaniem, osoby działające do chwili zarejestrowania
spółdzielni odpowiadają wobec innych solidarnie. Za zobowiązania
wynikające z tych czynności spółdzielnia odpowiada dopiero po jej
zarejestrowaniu.

Niestety nie ma odpowiednich przepisów dotyczących stowarzyszeń i
fundacji, ale wydaje się, że regulacje te należy stosować także
wobec czynności podejmowanych przez założycieli stowarzyszenia oraz
fundatorów.

PRZYKŁAD: Po powołaniu fundacji, ale jeszcze przed jej
zarejestrowaniem w KRS, fundator wynajął mieszkanie na siedzibę
przyszłej fundacji. Aż do czasu zarejestrowania fundacji musi on
pamiętać, że opłata czynszu to jego obowiązek. Podobnie byłoby w
przypadku założycieli stowarzyszenia i spółdzielni.

***

W następnych odcinkach cyklu "Kto ma władzę, ten
odpowiada":

1. Władze odpowiadają przed organizacją
2. Odpowiedzialność przed sponsorem
3. Odpowiedzialność podatkowa władz organizacji
4. Odpowiedzialność cywilna władz organizacji
5. Kto doprowadza organizację do upadłości? Kto odpowiada za długi?
6. Odpowiedzialność karna i karno-skarbowa
7. Prawo pracy

Celem cotygodniowego cyklu artykułów "Kto ma władzę, ten odpowiada"
jest przybliżenie problematyki dotyczącej odpowiedzialności
członków władz organizacji pozarządowej. Odpowiedzialności
związanej z działalnością na rzecz organizacji oraz podejmowanymi
decyzjami w ramach sprawowanych funkcji we władzach organizacji.
Powyższa tematyka jest bardzo słabo opisana w dostępnej
literaturze. Tymczasem odpowiedzialności członków zarządu spółek
prawa handlowego poświęconych zostało wiele opracowań i monografii.
Należy mieć świadomość, iż wobec profesjonalizacji organizacji
pozarządowych działają one niekiedy równie dynamicznie i szeroko
jak podmioty utworzone w oparciu o przepisy Kodeksu spółek
handlowych. Naszym zamiarem jest przedstawienie potencjalnych
zagrożeń, jakie związane są z prowadzeniem organizacji, tak aby
umożliwić uniknięcie ewentualnych nieprzyjemności. Bycie we
władzach to nie tylko większa możliwość wpływania na losy
organizacji, ale także większe obowiązki i odpowiedzialność.

Artykuł powstał w ramach projektu "Dobrze poinformowany obywatel

• aktywny obywatel" współfinansowanego przez Unię Europejską w
  ramach Programu Środki Przejściowe 2004

Niniejszy dokument został opublikowany dzięki pomocy finansowej
Unii Europejskiej. Poglądy w nim wyrażone nie odzwierciedlają w
żadnym razie oficjalnego stanowiska UE.