Publicystyka - ngo.pl

Jakie znaczenie ma Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej[1]? Czy będzie to dokument strategiczny, który podzieli los wielu innych tego typu dokumentów i znajdzie swoje miejsce w szufladzie? A może nie, może właśnie on okaże się narzędziem, który znacząco wpłynie na polityki publiczne i wdrażanie funduszy europejskich? Ale czy wtedy okaże się przyczyną sukcesu czy porażki? Czy spełni oczekiwania, czy też będzie kolejnym rozczarowaniem? Zobaczmy jakie szanse i zagrożenia tkwią w zapisach dokumentu, który już niedługo ma wyznaczać kształt polityki wobec ekonomii społecznej. Zacznijmy od kwestii dotyczących współpracy organizacji pozarządowych i samorządu.

Według KPRES „Ekonomia społeczna to sfera aktywności obywatelskiej, która poprzez działalność ekonomiczną i działalność pożytku publicznego służy: integracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych społeczną marginalizacją, tworzeniu miejsc pracy, świadczeniu usług społecznych użyteczności publicznej (na rzecz interesu ogólnego)”.

W kontekście naszego tematu najważniejsze wydają się podmioty działające w sferze pożytku publicznego, które prowadzą działalność ekonomiczną, zatrudniają pracowników, choć ich działanie nie jest oparte na ryzyku ekonomicznym, czyli organizacje pozarządowe prowadzące działalność odpłatną i nieodpłatną pożytku publicznego.

Według autorów dokumentu organizacje takie nie są sensu stricte przedsiębiorstwami społecznymi (choć stać się mogą. „o ile podejmą działalność gospodarczą w określonym zakresie, podejmując również zobowiązania statutowe odnośnie do dystrybucji zysku”[2]). Niewątpliwie stanowią jednak najliczniejszą kategorię podmiotów ekonomii społecznej. To konstatacja pierwsza. Druga dotyczy informacji podanej w KPRES za GUS-em, że znaczący przyrost miejsc pracy osiągnęliśmy dzięki projektom z Europejskiego Funduszu Społecznego, niekoniecznie zresztą związanym bezpośrednio z ekonomią społeczną. W organizacjach utworzono dzięki europejskim pieniądzom 2,6 tys. miejsc pracy a kolejne 2,5 tys. utrzymano. Trzecia zaś konstatacja, sformułowana bezpośrednio w rekomendacjach z diagnozy mówi, że „bez aktywności obywatelskiej ekonomia społeczna nie ruszy z miejsca”.

Jeśli dodajmy do tego rolę jaka pełnią i pełnić powinny organizacje pozarządowe w tworzeniu podmiotów reintegracyjnych i przedsiębiorstw społecznych (np. CIS-y, ZAZ-y, WTZ-y, spółdzielnie socjalne powoływane przez NGO), to wniosek musi być jeden: bez organizacji pozarządowych koncept ekonomii społecznej, który zakłada, że „w roku 2020 ekonomia społeczna stanowi ważny czynnik wzrostu zatrudnienia, spójności społecznej oraz rozwoju kapitału społecznego” nie może się powieść.

Nawet gdyby uznać za przedsiębiorstwa społeczne tylko te organizacje pozarządowe, które prowadzą działalność gospodarczą, to bez organizacji pozarządowych z ich działalnością pożytku publicznego jako podmiotów ekonomii społecznej nie da się wzmocnić ekonomii społecznej i uzyskać wskaźników zaproponowanych w KPRESie.

Takie postawienie sprawy ma kolosalne znaczenie. Musimy stwierdzić, że wszelkie działania na rzecz wzmocnienia roli organizacji pozarządowych, ich współpracy z administracją publiczna (nie tylko w realizacji zadań publicznych) ma bezpośrednie znaczenie dla rozwoju ekonomii społecznej.

Ale jest też druga strona tego medalu. Organizacje pozarządowe powinny włączyć się w dyskusję na temat wsparcia dla podmiotów ekonomii społecznej. KPRES w istocie bowiem w celu operacyjnym 1 (wspólnota) widzi konieczność silnego sektora obywatelskiego na poziomie lokalnym, co oznacza „zarówno tworzenie korzystnych ram prawnych dla partycypacji obywatelskiej (działanie I.1.) i rozwoju III sektora (działanie I.2.), jak i (...) zwiększenie udziału podmiotów ekonomii społecznej w realizacji usług społecznych (działanie I.3.). Służyć to będzie nie tylko ekonomicznemu wzmocnieniu przedsiębiorstw społecznych, ale przede wszystkim zwiększeniu zaangażowania lokalnej wspólnoty w realizację polityk publicznych”.

Czyż nie są to sformułowania niemal wyjęte z „Modelu współpracy”? Jeśli tak to powinno korespondować z zapisami w lokalnych strategiach. Nie jest dobrze, gdy na terenie naszej jednostki samorządowej organizowano przy udziale podobnych partnerów, na podobnych zasadach, równocześnie partnerstwa dla rozwoju, dla ekonomii społecznej, dla współpracy międzysektorowej (tak bywało w zamykającej się perspektywie finansowej).

Nie dajmy wepchnąć się w resortowość polityk publicznych, w księgowe podejście do publicznych pieniędzy, gdzie źródła finansowania „nie widza się” wzajemnie i na tym samym terenie inna polityka jest realizowana z pieniędzy krajowych, inna z EFS-u inna z funduszu rozwoju obszarów wiejskich.

Partnerstwo ma być funkcjonalne i budowane oddolnie, niezależnie od źródeł, z których jest finansowane. Takim rozwiązaniem wielofunduszowym jest Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność, szkoda, że w wielu województwach realizowany będzie tylko na terenach wiejskich.

KPRES czytany w odpowiedni sposób pokazuje, że istotne są nie tyle partnerstwa dla ekonomii społecznej, ile partnerstwa rozwojowe, które umożliwią lepsze wykorzystanie potencjału ekonomii społecznej.

KPRES zakłada, że polityka publiczna w obszarze ekonomii społecznej będzie koordynowana na poziomie regionalnym. Wielokrotnie próbowałem wskazać, że to rozwiązanie nie jest najszczęśliwsze, ale decyzje polityczne zapadły. Trudno. Teraz trzeba wykorzystać to rozwiązanie jak najlepiej się da.

KPRES zakłada powstanie „regionalnych (wojewódzkich) programów rozwoju ekonomii społecznej (mających status programów wojewódzkich)” z przekształcenia się wieloletnich regionalnych planów działań na rzecz promocji i upowszechnienia ekonomii społecznej. Przy założeniu, że organizacje pozarządowe są w zasadzie największym potencjałem rozwoju ekonomii społecznej w regionach (potencjał rozwojowy, potencjał zatrudnieniowy w obszarze działalności pożytku publicznego, potencjał ekonomizacji itp.), to właśnie programy rozwoju ekonomii społecznej powinny być zasadniczym dokumentem określającym wsparcie niefinansowe i finansowe dla znacznej części organizacji pozarządowych, potencjał integracyjny i edukacyjny sektora obywatelskiego, ułożenie zasadniczych relacji pomiędzy administracją publiczna (tak szczebla regionalnego jak i lokalnego) w realizacji zadań publicznych.

Jest czas na wypracowywanie w społecznościach lokalnych i regionalnych rocznych i wieloletnich programów współpracy. Wiele z nich powstaje w próżni, abstrahując od zasadniczych rozwiązań finansowych planowanych w rozpoczynającej się perspektywie finansowej. Jeżeli jest to strategiczna decyzja wspólnoty lokalnej, żeby budować lokalny sektor i współpracę w oparciu o endogeniczne zasoby (odważne ale i bardzo trudne) to jeszcze pół biedy. Często jednak – obawiam się – wynika ta decyzja raczej z braku wyobraźni i myślenia w kategoriach własnego podwórka. Organizacji na ten brak wyobraźni po prostu nie stać, bo dla wielu to może oznaczać koniec możliwości działania.

W tej chwili nie ma żadnego dokumentu strategicznego, który mógłby zastąpić istniejącą do zeszłego roku „Strategię wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego 2001–2013”. Zapisy Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego są bardzo ogólne i jak na razie zupełnie martwe. Jedyny dokument, który jakoś widzi organizacje pozarządowe to KPRES. Oczywiście widzi je pod kątem zaplecza dla rozwoju ekonomii społecznej. Jednak podejście to, gdzie nie traktuje się organizacji wyłącznie instrumentalnie, a przyznaje się, że silny, niezależny sektor pozarządowy jest warunkiem koniecznym rozwoju przedsiębiorczości społecznej to dobry punkt wyjścia do myślenia o przyszłości sektora.

Wkrótce opublikujemy kolejne komentarze Piotra Frączaka do wybranych zagadnień KPRES

[1] W dokumencie jestem wymieniony jak członek grupy strategicznej pracującej nad dokumentem. To prawda uczestniczyłem zarówno w pierwszym zespole grupy jak i w składzie odnowionym. Jednak w pracach nad ostatecznymi zapisami dokumentu nie brałem udziału. Zgłaszałem też, na różnych etapach krytyczne uwagi do wielu zapisów i rozwiązań, co jak sadze jest jakimś gwarantem niezależnej oceny tego dokumentu.

[2] Tak wynika z siatki pojęciowej KPRES-u, ale przyjmując, że pojęcie przedsiębiorstwa społecznego nie ma jeszcze prawnej definicji można uważać, że jest to podejście zawężające.