Dziś mija dokładnie dwa miesiące od wprowadzenia wszystkich przepisów nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, znanej jako „ustawa Kamilka”. Przepisy ustawy, które miały na celu usprawnienie procedur związanych z ochroną dzieci, zaczęły obowiązywać 15 sierpnia, a już od tego momentu miały się rozpocząć kontrole. Ministerstwo Edukacji Narodowej (MEN) zapowiedziało, że od 1 października kontrolowane będą szkoły w całej Polsce.
Nadinterpretacja przepisów
Pomimo wsparcia, jakie obiecano szkołom, w praktyce okazało się, że wiele placówek ma trudności z właściwą interpretacją nowych regulacji, czego dowodem jest stworzenie przez MEN specjalnej bazy pytań i odpowiedzi, która jest dostępna online. Szkoły, ale także inne placówki, które mają kontakt z dziećmi zgłaszają problemy, wskazując na niejednoznaczność niektórych przepisów, co niestety prowadzi bardzo często do ich nadinterpretacji.
Z treści pytań napływających do MEN można wnioskować, że pracownicy często zbyt dosłownie lub przesadnie starają się stosować nowe przepisy. Często to, co miało być ułatwieniem i wsparciem, prowadzi do zbędnych komplikacji. Przykładem tego jest kilka pytań z ww. bazy:
- Czy z okazji Dnia Nauczyciela, końca roku szkolnego itp., nauczyciele mogą przyjmować np. kwiaty lub czekoladki?
- Co w sytuacji, kiedy dzieci, zwłaszcza z przedszkoli, żłobków i młodszych klas, podbiegają do nauczyciela, żeby się przytulić?
- Czy dyrektor szkoły może zabronić rodzicom wejścia na teren szkoły?
Baza pytań i odpowiedzi stworzona przez Ministerstwo ma na celu pomóc placówkom oświatowym lepiej zrozumieć nowe przepisy i stosować je w praktyce bez nadmiernych obciążeń. Można ją znaleźć na stronie pod poniższym linkiem: https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/ustawa-kamilka-wyjasnienia-i-najczesciej-zadawane-pytania.
Co jeszcze musi się zmienić?
Nadinterpretacja przepisów to nie wszystko. Mimo że „ustawa Kamilka” zwiększyła ochronę dzieci, zapewniając lepsze narzędzia do zgłaszania i weryfikowania sygnałów o zagrożeniu, konieczne są dalsze korekty. W szczególności problematyczne jest zbieranie i przetwarzanie danych osobowych. Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych (UODO) podkreślił, że przepisy dotyczące przetwarzania danych, zwłaszcza wrażliwych, są nieprecyzyjne i mogą prowadzić do naruszenia prawa do prywatności. Wymagane jest doprecyzowanie zasad, na jakich dane są zbierane, jak długo będą przechowywane oraz kto ma do nich dostęp. UODO wzywa do wprowadzenia rozwiązań zgodnych z RODO, aby uniknąć nadmiernej ingerencji w życie prywatne osób pracujących z dziećmi.
System śledzenia losów dziecka
Coraz głośniej mówi się także przy temacie nowelizacji o stworzeniu „systemu śledzenia losów dziecka”, który miałby realny i wymierny wpływ na skuteczność działań służb zaangażowanych w ochronę najmłodszych. System ten służyłby wymianie informacji pomiędzy policją, pomocą społeczną, służbami zdrowia i sądami, pozwoliłby na lepsze monitorowanie sytuacji dziecka, zwłaszcza w przypadku przeprowadzek lub innych kluczowych zmian w jego życiu. Dzięki temu, możliwe byłoby szybsze reagowanie na zagrożenia, co ma istotne znaczenie w przypadku rodzin, gdzie wcześniej występowały problemy związane z przemocą.
Uproszczenie wykazu przestępstw
Nie mniej istotne są propozycje uproszczenia procedur dotyczących wykazu przestępstw, które uniemożliwiają pracę z dziećmi osobom skazanym za takie czyny. Obecnie przepisy przewidują, że osoby skazane za przestępstwa seksualne wobec dzieci nie mają możliwości zatarcia skazania. Stworzenie jasnej listy przestępstw, które wykluczają możliwość pracy z dziećmi, mogłoby ułatwić proces rekrutacji i weryfikacji pracowników.
Nadzór nad pracownikami socjalnymi
Eksperci zwracają również uwagę na potrzebę lepszego nadzoru nad gminnymi zespołami interdyscyplinarnymi, które obecnie odpowiadają za monitorowanie rodzin z problemami. Utworzenie centralnego systemu, który umożliwiłby wymianę informacji między gminami i służbami, mogłoby zapewnić ciągłość nadzoru nad rodzinami nawet po zmianie miejsca zamieszkania dziecka. Dzięki temu nie dochodziłoby do sytuacji, w której rodziny przenoszące się do innej gminy znikają z radarów służb odpowiedzialnych za ich kontrolę.
Czekając na nowelizację
Choć wprowadzone zmiany miały na celu usprawnienie ochrony dzieci, to wciąż wielu ekspertów podkreśla, że przepisy wymagają dalszej nowelizacji. Procedury, choć ważne, nadal są zbyt skomplikowane, a ich stosowanie w praktyce wymaga jeszcze wielu poprawek. Ministerstwo zapowiada, że w ciągu najbliższych miesięcy będą prowadzone dalsze prace nad ulepszaniem ustawy.
Ogólnopolska kampania
Pozytywnie należy ocenić kampanię, która ma na celu kontynuację dyskusji na temat „ustawy Kamilka”. Kampania pt.: „Dzieciństwo bez Przemocy” oficjalnie ruszyła 8 października 2024 roku. Jej głównym założeniem jest zwiększenie świadomości społecznej na temat problemu przemocy wobec dzieci. Kampania skupia się na działaniach edukacyjnych i medialnych, które trwać będą do 19 listopada 2024 roku, kiedy to obchodzi się Międzynarodowy Dzień Przeciwdziałania Przemocy wobec Dzieci.
Kampanie mają wspierać zarówno ogólnopolskie, jak i lokalne wydarzenia, które mają na celu zwiększenie wiedzy o tym, jak reagować na przemoc wobec dzieci oraz wspierać działania legislacyjne i praktyczne w tej dziedzinie. Symbolem kampanii będzie podświetlenie budynków w całym kraju na czerwono podczas finałowego dnia 19 listopada 2024 roku.
To ważne i bardzo dobre dla społeczeństwa, że coraz częściej mówi się o bezpieczeństwie najmłodszych obywateli, a kampania ta jest kolejnym krokiem ku budowaniu świadomości i przeciwdziałaniu przemocy wobec dzieci w Polsce.
Co dalej?
Mimo wielu pozytywnych zmian, wprowadzenie „ustawy Kamilka” pokazuje, że ochrona dzieci przed przemocą wymaga dalszych działań. Korekta przepisów, uproszczenie procedur oraz lepsza ochrona danych osobowych to kluczowe obszary, które wymagają uwagi. Systematyczne prace nad udoskonaleniem ustawy, wspierane kampaniami społecznymi, mogą przyczynić się do stworzenia bardziej skutecznego systemu ochrony dzieci w Polsce.
Zachęcam wszystkie organizacje współpracujące z dziećmi, które jeszcze nie wdrożyły Standardów Ochrony Małoletnich, do jak najszybszego zapoznania się z tematem i podjęcia odpowiednich kroków. Jeśli potrzebujecie wsparcia, chętnie pomogę – zapraszam do kontaktu: natalia.kwiatkowska@legalden.pl, www.linkedin.com/in/nkwiatkowska/.
O autorce
Natalia Kwiatkowska – Adwokat i absolwentka studiów prawniczych na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz studiów podyplomowych na kierunku Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych (kadry i płace) na Uczelni Łazarskiego. Jej zainteresowania zawodowe obejmują prawo pracy, pomoc prawną cudzoziemcom oraz kobietom i dzieciom. Współpracuje z przedsiębiorcami, organizacjami pozarządowymi oraz firmami międzynarodowymi. Jest autorką licznych publikacji oraz artykułów prawniczych. Prowadzi również szkolenia z zakresu prawa pracy, NGO, wolontariatu pracowniczego oraz nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, znanej „Ustawą Kamilka”.
