Publicystyka - ngo.pl

Podstawą prawną dla konsultacji społecznych są m.in. ustawy o samorządzie gminnym, powiatowym i wojewódzkim. Dużo mówi się w nich o konieczności prowadzenia konsultacji w przypadku wprowadzania zmian w podziale administracyjnym, nadawania nazw miejscowościom itp. W każdej z tych ustaw znajduje się zapis o możliwości prowadzenia konsultacji również w „innych sprawach ważnych dla gminy/powiatu/województwa”.

Jak się okazało w ostatnich dwudziestu latach, „możliwość” to za mało, bo „możliwość” nie obliguje. I działo się tak, że np. budżety, wieloletnie plany inwestycyjne, plany zagospodarowania przestrzennego czy różnorodne strategie nie były realnie w Polsce społecznie konsultowane. Chyba, że ktoś uprze się, że „wyłożenie” do wglądu takiego, czy innego dokumentu w budynku urzędu to już „konsultacje społeczne”…

Konsultacje nie ograniczają się tylko do przedstawienia tych planów, ale także do wysłuchania opinii na ich temat, modyfikowania propozycji i informowania o ostatecznej decyzji. Czyli wiążą się z nakładem pracy, jaką należy włożyć w organizację całego procesu zbierania danych, analizowania ich, diagnozowania, wyciągania wniosków i przekuwania tychże na propozycję zmiany – czy to zapisów w dokumencie, czy dalej, na ulicy, np. podczas fizycznej przebudowy przestrzeni miejskiej w ramach jej rewitalizacji. Ten proces może być powtarzany kilkakrotnie przed podjęciem ostatecznej decyzji, co i tak zawsze leży po stronie władz.

Ważne jest, aby pamiętać, iż „konsultować” nie znaczy „negocjować”. W procesie konsultacji społecznych zainteresowane osoby lub instytucje mają głos doradczy – mogą stanowić specyficzne ciało „eksperckie”. Skutki podjętych decyzji często odczują na „własnej skórze”, co stanowi motywację do zastanawiania się nad danym problemem i poszukiwania różnych rozwiązań – skorzystanie z takiego potencjału intelektualnego to po prostu oczywistość.

Regulamin Konsultacji Społecznych (RKS)

Jednak skoro możliwość nie oznacza konieczności, to kwestia ta wymaga dalszego unormowania. Pomocne okazują się tu zapisy wspomnianych wcześniej ustaw. Te same artykuły, które mówią o możliwości prowadzenia konsultacji, pozwalają na uchwalenie dodatkowych regulacji. Ściśle – mowa jest o zalecanych zasadach i trybie konsultacji. Powołując się właśnie na te zapisy, przedstawiciele Centrum Inicjatyw Obywatelskich (CIO) w Słupsku przystąpili do rozmów z miejskimi rajcami i urzędnikami w swoim mieście. Kiedy pomysł opracowania regulaminu konsultacji społecznych ujrzał światło dzienne, pojawił się opór przed zmianą. Sens tworzenia regulaminu był podważany, słychać też było głosy otwartego sprzeciwu wobec pomysłu. Jednak wraz z ewolucją zapisów regulaminu opór słabł. Pierwsza, bardzo rozbudowana wersja regulaminu przedstawiona przez CIO skurczyła się, natomiast dokument zaproponowany przez słupskich radnych udało się nieco rozbudować. Cały proces – od ujawnienia pomysłu, do uchwalenia 25 lutego 2009 r. Regulaminu Konsultacji Społecznych – trwał kilkanaście miesięcy. Rozmowy, spotkania robocze, angażowanie mediów, rzecznictwo podczas komisji Rady Miejskiej, kilometry wędrówek po korytarzach Urzędu Miejskiego – to wszystko wymagało dużego zaangażowania po stronie partnerów społecznych.

W rezultacie udało się opracować dokument, który określa:

• co musi być konsultowane;
• kto jest za to odpowiedzialny;
• katalog możliwych do zastosowania form (nie jest zamknięty ostatecznie);
• harmonogram;
• sposób uwzględniania wyników prac konsultacyjnych przez władze.

Urzędnicy dzięki temu mają określone reguły, a mieszkańcy możliwość realnego wpływu na decyzje podejmowane przez miejskich włodarzy.

Szczegółowe zapisy regulaminu mówią o konieczności konsultowania budżetu miasta i jego programów rozwojowych (strategii). W konsultacjach mogą brać udział wszyscy mieszkańcy Słupska posiadający czynne prawo wyborcze oraz organizacje pozarządowe – w zakresie zgodnym z zapisami określającymi obszary działalności statutowej.

Decyzję o przeprowadzeniu konsultacji podejmuje Prezydent Miasta, a wniosek o ich przeprowadzenie mogą złożyć: Prezydent, Przewodniczący Rady, Komisja Rady, Klub radnych, grupa co najmniej pięciu radnych, lub grupa co najmniej 400 mieszkańców miasta. Dlaczego akurat 400? W drodze kompromisu osoby zaangażowane w tworzenie Regulaminu doszły do wniosku, że w stutysięcznym mieście taką grupę można sprawnie zaangażować w działania obywatelskie na potrzeby danej sprawy. Jest to też relatywnie liczna grupa, której potrzeb nie sposób pominąć. Prezydent, rozpatrując wniosek o przeprowadzenie konsultacji, musi też uwzględnić koszty zorganizowania procesu konsultacyjnego i zabezpieczyć środki na jego przeprowadzenie.

Formy prowadzenia konsultacji, które z nazwy zostały wymienione w słupskim regulaminie, to:

• konsultacje pisemne;
• wysłuchanie publiczne;
• spotkanie z mieszkańcami;
• forum dyskusyjne z użyciem strony internetowej Urzędu Miejskiego w Słupsku;
• powołanie zespołu opiniodawczo-konsultacyjnego.

Istnieje również możliwość stosowania innych form zapewniających szeroki dostęp do uczestnictwa w konsultacjach, zwłaszcza uwzględniających użycie nowoczesnych technik informatycznych.

W praktyce

Kiedy Urząd Miejski zdecydował się sięgnąć po środki z Regionalnego Programu Operacyjnego i przeznaczyć je na rewitalizację jednego z kwartałów w Słupsku, zaplanowano przeprowadzenie szeregu spotkań z mieszkańcami. Część z nich odbywała się np. w salach gimnastycznych szkoły, która leży w pobliżu osiedla objętego planami rewitalizacji. Wszyscy obecni mieli okazję poznać szczegółowe plany zarówno w warstwie ekonomicznej, jak i społecznej oraz architektonicznej.

Ciekawe spotkanie z mieszkańcami obszaru, o którym mowa, odbyło się na ich własnym podwórku – zastępca prezydenta miasta zaprosił wszystkich zainteresowanych do wspólnego stołu, gdzie odbyła się dyskusja na temat pomysłów Ratusza. Nietypowa formuła okazała się trafiona – mieszkańcy czuli się bezpiecznie na swoim terenie, co pozwoliło przedyskutować otwarcie nawet najtrudniejsze kwestie. CIO zorganizowało też trzy zogniskowane wywiady grupowe. Wzięli w nich udział mieszkańcy Słupska, przedstawiciele instytucji i eksperci, wszyscy zaangażowani w planowaną rewitalizację. Obszerne cytaty z raportu powstałego po ich przeprowadzeniu znalazły się w Nocie Intencyjnej, którą przesłano do Instytucji Pośredniczącej RPO.

Aby konsultacje przebiegały sprawnie, potrzebne są jasne reguły ich organizowania. Słupski RKS przewiduje konieczność informowania o planowanych konsultacjach nie później niż 14 dni przed wydarzeniem i przynajmniej za pośrednictwem Biuletynu Informacji Publicznej dostępnego w Internecie. Tam również – w terminie maksymalnie 30 dni po zakończeniu procesu – podaje się do wiadomości wyniki konsultacji. Zawierają one zestawienie zgłoszonych opinii oraz stanowisko Prezydenta Miasta w danej sprawie. W ten sposób cały proces jest zamykany.

Warto podjąć próbę wprowadzenia podobnych regulacji w swoim miejscu zamieszkania. Tym bardziej, że funkcjonują już wzorcowe rozwiązania oraz są ludzie, którzy z pewnością doradzą na podstawie swojego własnego doświadczenia.

W Regulaminie Konsultacji Społecznych obowiązującym w Słupsku w szczególny sposób potraktowano konsultowanie projektu budżetu miasta. Zapisy dotyczące konsultowania tego dokumentu sformułowano następująco:

1. Prezydent Miasta Słupska przeprowadza konsultacje społeczne projektu budżetu na kolejny rok na etapie jego przygotowania.

2. Projekt budżetu miasta podlega konsultacjom społecznym w następującym trybie:

1) na stronie internetowej Urzędu Miejskiego w Słupsku publikowane jest ogłoszenie o przystąpieniu do tworzenia projektu budżetu miasta na kolejny rok kalendarzowy,

2) ogłoszenie zawiera zaproszenie do składania opinii w sprawie projektu budżetu miasta ze wskazaniem terminu, sposobu oraz miejsca i daty ich dostarczenia,

3) po zebraniu i przeanalizowaniu zgłoszonych opinii Prezydent Miasta Słupska zamieszcza na stronie internetowej Urzędu Miejskiego w Słupsku informację o ich uwzględnieniu bądź nieuwzględnieniu - nie później niż w dniu przesłania projektu budżetu do Rady Miejskiej.

3. Powyższy tryb nie wyklucza zastosowania innych form konsultacji przewidzianych w Regulaminie.

Podstawą do przeprowadzenia konsultacji społecznych przez samorząd są następujące przepisy:

• Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. W art. 5a jest mowa o możliwości prowadzenia konsultacji również w „innych sprawach ważnych dla gminy”. Zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami gminy w takich sprawach określa uchwała rady gminy.
• Ustawa o samorządzie powiatowym z dnia 5 czerwca 1998 r. Nakłada ona na samorządy powiatowe obowiązek prowadzenia konsultacji społecznych dotyczących rozporządzeń RM w sprawach: tworzenia, łączenia, dzielenia i znoszenia powiatów oraz ustalania ich granic; ustalania i zmienia nazw powiatów oraz siedziby ich władz.

W art. 3d jest mowa o możliwości prowadzenia konsultacji również w „innych sprawach ważnych dla powiatu”. Zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami gminy w takich sprawach określa uchwała rady powiatu.

• Ustawa o samorządzie wojewódzkim z dnia 5 czerwca 1998 r. W art. 10a jest mowa o możliwości prowadzenia konsultacji również w „innych sprawach ważnych dla województwa”. Zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami gminy w takich sprawach określa uchwała sejmiku województwa.

Artykuł został opublikowany w numerze specjalnym gazeta.ngo.pl "Współpraca z pożytkiem" (październik 2009), który powstał we współpracy z siecią SPLOT.