Konkluzje polskiej prezydencji w Radzie UE ws. odporności demokratycznej. Nasz wkład w Europejską Tarczę Demokracji
Państwa członkowskie Unii Europejskiej w trakcie Rady UE do Spraw Ogólnych przyjęły przedstawiony przez polską prezydencję projekt konkluzji dotyczący wzmocnienia odporności demokratycznej Unii Europejskiej. Dokument podsumowuje szereg szczególnie istotnych wydarzeń w zakresie promowania praworządności podczas polskiego przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej.
– W obliczu narastających wyzwań, przed którymi stoją demokracje w Unii Europejskiej, Polska podczas swojej prezydencji, zwraca szczególną uwagę na gwarancję ochrony podstawowych praw i wolności oraz swobód obywatelskich, a także na rolę społeczeństwa obywatelskiego i wykorzystanie jego potencjału w ochronie praworządności – podkreślił Minister Sprawiedliwości Adam Bodnar.
Tekst konkluzji podkreśla potrzebę kompleksowego podejścia do ochrony wartości demokratycznych, obejmującego całe społeczeństwo oraz kluczową rolę organizacji społeczeństwa obywatelskiego. W konkluzjach wskazano także na konieczność odpowiedniego finansowania działań wspierających odporność demokratyczną. Zwracają one również uwagę na znaczenie edukacji obywatelskiej, kampanii dotyczących umiejętności korzystania z cyberprzestrzeni i mediów, a także niezależnych mediów i uczciwych procesów wyborczych.
W konkluzjach znalazł się również apel o podjęcie konkretnych działań przeciwdziałających manipulacjom i ingerencjom informacyjnym z zagranicy, w tym dezinformacji.
Dokument jest efektem współpracy ekspertów grupy roboczej Rady UE do Spraw Ogólnych (GAG) oraz Grupy Roboczej Rady UE ds. Praw Podstawowych, Praw Obywatelskich i Swobodnego Przepływu Osób (FREMP). Zgodnie z priorytetami polskiej prezydencji i Ministerstwa Sprawiedliwości są one istotnym elementem demokratycznego procesu decyzyjnego i zapewniają jego respektowanie.
Rola społeczeństwa obywatelskiego
Znaczący wkład w prace nad konkluzjami wniosła również konferencja pt. „Rola społeczeństwa obywatelskiego w ochronie praworządności”, która odbyła się 22-23 kwietnia br., w Warszawie. Było to forum szerokiej dyskusji prowadzonej przez przedstawicieli państw, instytucji unijnych oraz społeczeństwa obywatelskiego. Podczas spotkania zdiagnozowano wyzwania stojące przed społeczeństwem obywatelskim w Europie, szczególnie nowe zagrożenia. Odniesiono się także do potrzeby synergii między organizacjami i instytucjami UE oraz zwrócono uwagę na konieczność lepszego wykorzystania istniejących instrumentów prawnych.
Wydarzenie podkreśliło znaczenie społeczeństwa obywatelskiego w kontroli władzy, rolę mediów publicznych i ochronę obrońców praw człowieka przed przemocą cyfrową. Podczas konferencji pokreślono znaczenie Europejskiej Tarczy Demokracji, wskazując, że społeczeństwo obywatelskie stanowi jej istotny element. Szeroka dyskusja, wspólne i zgodne wnioski panelistów oraz publiczności aktywnie uczestniczącej w debacie doprowadziły do wypracowania wniosków, uwzględnionych w przyjętym dokumencie.
Podczas konferencji podkreślono, że społeczeństwo obywatelskie pełni nie tylko kluczową rolę w ochronie demokracji, ale także inicjuje realne zmiany, dlatego jego wzmacnianie powinno być priorytetem polityki UE. W tym kontekście istotnym tematem była potrzeba skutecznych narzędzi prawnych chroniących dziennikarzy i obrońców praw człowieka, obejmująca przeciwdziałanie nadużyciom, takim jak SLAPP-y.
Uczestnicy konferencji zgodzili się, że kluczem do budowania odpornego społeczeństwa jest powszechna edukacja obywatelska i prawna, realizowana we współpracy instytucji publicznych, szkół oraz organizacji pozarządowych. Przykłady międzynarodowe i krajowe, jak „Tour de Konstytucja”, pokazują skuteczność i znaczenie oddolnych działań edukacyjnych.
Ważną rolę w tym procesie odgrywają także Rzecznicy Praw Obywatelskich, którzy jako instytucja wspierająca NGO, pełnią funkcje edukacyjne, doradcze i kontrolne. Dostrzeżono jednak potrzebę rozszerzenia ich kompetencji oraz zachowania niezależności, co ma istotne znaczenie w kontekście rosnącego zaufania społecznego.
W ramach debaty poświęconej wolności akademickiej — rozumianej jako konstytucyjny obowiązek służby na rzecz społeczeństwa, a nie jedynie przywilej środowisk naukowych — zwrócono uwagę, że w dobie narastającego populizmu i kryzysu zaufania do instytucji publicznych, uniwersytety powinny odgrywać aktywną rolę w ochronie wartości demokratycznych, promując prawdę i wolność słowa.
Istotnym wątkiem była również kwestia niezależności zawodów prawniczych, które są niekwestionowanym fundamentem funkcjonowania państwa prawa i obywateli. Dokonano również analizy wyzwań stawianych prawnikom przez realia, jakimi są m.in. presja społeczna czy polityczna, co doprowadziło do wniosków o potrzebie wzmocnienia ochrony tego środowiska.
Z dyskusji jednoznacznie wybrzmiało, że ochrona i rozwój społeczeństwa obywatelskiego wymagają stabilnego wsparcia prawnego, finansowego i strukturalnego. W obliczu globalnych wyzwań dla praworządności kluczowe stają się: transparentność procedur oraz solidarność międzynarodowa, stanowiące fundament wspólnej europejskiej odpowiedzialności za demokrację.
Europejska Tarcza Demokracji
Konkluzje prezydencji stanowić mają znaczący wkład w przygotowywaną przez Komisję Europejską inicjatywę Europejskiej Tarczy Demokracji, której ogłoszenie zaplanowano na jesień br. Tarcza – jako instrument o charakterze nieustawodawczym – ma koncentrować się na czterech kluczowych obszarach:
- przeciwdziałaniu dezinformacji oraz zagranicznej manipulacji i ingerencji informacyjnej,
- zapewnieniu uczciwości i integralności procesów wyborczych,
- wzmacnianiu odporności społeczeństwa, w tym umiejętności cyfrowych i medialnych,
- wspieraniu aktywnego uczestnictwa obywateli w życiu publicznym.
Zachęcamy do zapoznania się pełnym tekstem konkluzji w języku angielskim.
Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości
