Publicystyka - ngo.pl

Przeciętna organizacja odnotowała w 2011 roku ok. 18 tys. zł przychodu – to 2 tysiące mniej niż dwa lata temu (w poprzedniej edycji badania). W stosunku do 2009 roku więcej jest organizacji najbiedniejszych, o przychodach nieprzekraczających tysiąc złotych (20% w porównaniu do 17% w 2009 roku). Choć różnica ta balansuje na granicy błędu statystycznego, to oznacza zmianę trendu obserwowanego od 2003 roku. Przez ostatnich 8 lat w każdej kolejnej edycji badania procent organizacji nieposiadających niemal w ogóle przychodów regularnie się kurczył.

– Widmo kryzysu w końcu zawisło nad sektorem pozarządowym – komentuje Jan Herbst, ekspert Stowarzyszenia Klon/Jawor. – Pierwszy raz od 2005 roku nie odnotowano wzrostu liczebności pozarządowej „klasy średniej”, a więc najliczniejszej grupy organizacji, których roczne przychody zawierają się w granicach pomiędzy 10 a 100 tys. zł. Efektem ubocznym tych przemian jest obniżenie się progu dostępu do sektorowej „elity” najbogatszych.

W 2007 roku 10% najzasobniejszych organizacji dysponowało rocznie kwotą przynajmniej 500 tys. zł. Przynależność do klubu 5% najbogatszych wymagała budżetu na poziomie min. 1,35 mln zł. Obecnie pierwszy z tych progów wynosi 320 tys. zł, drugi – ok. 800 tys. zł. Więcej niż milion złotych przychodu w 2011 roku zadeklarowało niespełna 4% organizacji pozarządowych.

Relatywnie duże budżety mają organizacje koncentrujące się na pomocy społecznej i usługach socjalnych, relatywnie małe zaś – organizacje kulturalne i edukacyjne, a także zajmujące się rozwojem lokalnym. Pomiędzy tymi dwoma biegunami sytuują się najpopularniejsze w Polsce organizacje sportowe, wśród których połowa dysponuje rocznie nie więcej niż 19 tys. zł.

Różnice między poszczególnymi „branżami” sektora powiązane są częściowo z lokalizacją organizacji – na terenach wiejskich, gdzie budżet typowej (medianowej) organizacji nie przekracza 12 tys. zł, dominują kluby sportowe oraz organizacje zajmujące się edukacją i kulturą. W mniejszych miastach, połowa organizacji dysponuje nie więcej niż 15 tys. zł, a w większych – 25 tys. zł. Na tym tle zdecydowanie wyróżnia się Warszawa, gdzie połowa organizacji deklaruje przychody na poziomie przynajmniej 85 tys. zł. Nie znaczy to jednak, że w Warszawie nie ma organizacji małych, a raczej, że w dużych miastach dysproporcje między największymi i najmniejszymi organizacjami są szczególnie widoczne. Zróżnicowanie przychodów organizacji pozarządowych w dużych miastach jest znacznie większa niż w małych społecznościach – można tu spotkać zarówno organizacje stosunkowo niewielkie, jak i relatywnie dużo organizacji o wyraźnie ponadprzeciętnych możliwościach finansowych. Na wsi, poza nielicznymi wyjątkami, sytuacja organizacji najzamożniejszych nie różni się zasadniczo od przeciętnej.

Jeszcze wyraźniejsze dysproporcje ujawnia porównanie przychodów organizacji z ich wiekiem. Statystycznie rzecz biorąc, im starsza organizacja, tym większym budżetem dysponuje. I tak, wśród organizacji najmłodszych (mających nie więcej niż 2 lata), aż dwie trzecie rozporządzało w 2011 roku nie więcej niż 10 tys. zł. Wśród podmiotów liczących sobie 15 lat lub więcej przeciętna organizacja dysponuje ponad dziesięciokrotnie (!) większymi środkami niż typowa organizacja z grupy najmłodszych. Przy bliższym spojrzeniu widać jednak, że stały wzrost przychodów organizacji kończy się w 7-8 roku ich działalności – potem, choć statystycznie rzecz biorąc ich dochody wciąż rosną, nie przebiega to już tak gwałtownie.

Warte odnotowania są też obserwowane w ostatnich latach zmiany sytuacji finansowej organizacji w różnym wieku. Typowa początkująca organizacja dysponuje dziś jeszcze mniejszymi zasobami niż dwa lata temu (a także cztery i sześć lat temu). Podobnie, obserwujemy wyraźną i długotrwałą tendencję zniżkową jeśli chodzi o przychody organizacji 3-5 letnich i najstarszych (powyżej 15 lat). Typowa przedstawicielka tej pierwszej kategorii deklaruje dziś niemal o połowę mniejsze przychody (nominalne, a więc nawet bez uwzględnienia czynnika inflacji) niż jeszcze cztery lata temu. W tej drugiej różnica nie jest tak znacząca, jednak również nie pozostawia wątpliwości, że i ten segment sektora pozarządowego statystycznie rzecz biorąc ubożeje. Relatywnie stabilne wyniki prezentują jedynie organizacje „w średnim wieku” – między 6 a 15 rokiem działalności.

– Całość tych fluktuacji pozwala postawić tezę, że kryzysowa „zadyszka” zagraża wszystkim organizacjom, niezależnie od ich stażu i doświadczenia. Szczególnie silnie odczuwają ją jednak organizacje najmłodsze oraz najstarsze – komentuje Jan Herbst.

Ciekawe są też trendy dotyczące organizacji z różnych typów miejscowości. Wyraźnie gorzej wiedzie się organizacjom z miast średniej wielkości, podczas gdy nieznacznie poprawiła się sytuacja organizacji wiejskich, zdecydowanie natomiast wzrosły budżety stowarzyszeń i fundacji z Warszawy.

– Można zaryzykować hipotezę, że mamy do czynienia z dwoma równoległymi procesami – wyjaśnia Jan Herbst. – Z jednej strony, organizacje pozarządowe z terenów wiejskich korzystają ze zwiększonej dostępności środków dedykowanych małym, lokalnym przedsięwzięciom. Z drugiej strony, wysychający strumień środków z niektórych istotnych dla organizacji źródeł zmusza je do coraz ostrzejszej konkurencji, z której zwycięsko wychodzą organizacje relatywnie duże – częściej działające w Warszawie. Organizacje ze średnich miast sytuują się pomiędzy tymi dwoma biegunami, nie mogąc korzystać ani z renty swojej wielkości i położenia, ani ze wsparcia publicznych i prywatnych programów dedykowanych rozwojowi obszarów peryferyjnych i wiejskich.

Jak widać, sektor pozarządowy jest bardzo zróżnicowany pod względem poziomu przychodów. Tworzą go zarówno małe lokalne organizacje, działające wyłącznie dzięki społecznemu zaangażowaniu i entuzjazmowi członków, jak potężne instytucje, mające dziesiątki pracowników i dysponujące olbrzymimi budżetami. Tych drugich jest zdecydowanie mniej, jednak to one są najbardziej „widoczne” i to ich aktywność w największym stopniu przekłada się na publiczny wizerunek sektora jako takiego. O przepaści, jaka ich dzieli, najdobitniej świadczy fakt, iż 10% najzamożniejszych stowarzyszeń i fundacji kumulowało w 2011 roku ponad 80% wszystkich przychodów sektora. Jednocześnie łączne przychody 60% najmniej zasobnych organizacji składały się na zaledwie 2% całości przychodów wszystkich organizacji. Choć wyniki te mogą wydawać się szokujące, jednak w ich porównanie do wyników z lat poprzednich wskazuje na nieznaczne zmniejszenie się skali nierówności w sektorze pozarządowym.

W kolejnym artykule więcej informacji o finansach sektora – portal ngo.pl szczegółowo opisze źródła przychodów organizacji w 2011 roku.