Publicystyka - ngo.pl

Przez ostatnich kilka tygodni ngo.pl prezentował dane dotyczące organizacji pracy w polskich stowarzyszeniach i fundacjach. Teraz czas na twarde wskaźniki dotyczące stanu trzeciego sektora w roku 2012 i ich porównanie z danymi z poprzedniej dekady. Przedstawiane liczby oparte są na wynikach badania Stowarzyszenia Klon/Jawor „Kondycja sektora organizacji pozarządowych w Polsce 2012”.

W 2012 roku w Polsce zarejestrowanych było 11 tys. fundacji i 72 tys. stowarzyszeń (nie licząc OSP), spośród których aktywnych jest ok. 60 tys. Najwięcej stowarzyszeń i fundacji w stosunku do liczby mieszkańców zlokalizowanych jest na Mazowszu (dzięki dużej liczbie organizacji zarejestrowanych w Warszawie), Dolnym Śląsku, w województwie warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim, lubuskim i pomorskim, najmniej zaś w świętokrzyskim, śląskim i podlaskim.

Jeśli jednak uwzględnimy jedynie gminy wiejskie, to okaże się, że najmniej organizacji zarejestrowanych jest w Polsce Centralnej i Wschodniej.

Niezmiennie od lat ponad jedną trzecią sektora pozarządowego stanowią organizacje zajmujące się sportem, turystyką rekreacją i hobby. Zmienia się natomiast znaczenie pozostałych branż sektora. Od kilku lat wyraźnie wzrasta liczba organizacji, których głównym obszarem działania jest kultura i sztuka: w 2012 roku stanowiły one 17% sektora – o prawie połowę więcej niż w roku 2004 (wówczas było ich 12%). Jednocześnie można zaobserwować zahamowanie wzrostowego trendu dotyczącego liczby organizacji edukacyjnych: obecnie stanowią 14% sektora. Kurczy się natomiast branża pomocy społecznej: jeszcze kilka lat temu stanowiła 10-11% sektora, dziś to zaledwie 6% organizacji. Niewielki spadek widoczny jest też w przypadku organizacji zajmujących się ochroną zdrowia: ich odsetek spadł z 8% kilka lat temu do 6% obecnie.

Podobne trendy też są widoczne, gdy uwzględnimy poboczne pola działań organizacji, a nie tylko (jak w poprzednim akapicie) główne pole jej aktywności: jakieś działania w obszarze kultury podejmuje dziś 33% organizacji, podczas gdy w latach 2004-2008 aktywność taką przejawiało 25%. Natomiast obszarem pomocy społecznej zajmuje się łącznie 16% stowarzyszeń i fundacji, podczas gdy kilka lat temu w takie działania angażowało się ponad 20%.

22% organizacji działa w rytmie codziennym, angażując przynajmniej część swoich pracowników lub wolontariuszy we wszystkie dni robocze w godzinach pracy. Około 30% pracuje dużo i systematycznie, ale tylko w niektóre dni tygodnia lub popołudniami i wieczorami. Około 17% organizacji podejmuje wprawdzie systematyczną działalność, jednak w niewielkim wymiarze – nie częściej niż raz w tygodniu.

Natomiast blisko jedna trzecia sektora to stowarzyszenia i fundacje, które nie podejmują systematycznych działań. 21% organizacji deklaruje, że czasem zaangażowane osoby pracują intensywnie codziennie, by potem przez wiele tygodni nic nie robić, natomiast 8% respondentów przyznaje wprost, że ich organizacja podejmuje niewiele działań.

Działania organizacji opierają się przede wszystkim na pracy społecznej: zarówno członków lub władz, jak i wolontariuszy zewnętrznych, nienależących formalnie do organizacji. W niemal wszystkich (94%) organizacjach regularnie, nieodpłatnie pracują członkowie i przedstawiciele władz. Z wolontariuszami zewnętrznymi współpracuje nieco ponad połowa (55%) stowarzyszeń i fundacji. Najczęściej krąg takich współpracowników ogranicza się do kilku osób (przeciętnie 8), jednak istnieją też organizacje współpracujące z dziesiątkami lub setkami wolontariuszy. Co piąta organizacja (19%) zatrudnia pracowników etatowych (na cały etat lub jego część), natomiast kolejne 21% regularnie współpracuje z osobami, które nie mają wprawdzie podpisanych umów o pracę, jednak co najmniej raz w miesiącu pracują odpłatnie na rzecz organizacji. Dalsze 16% organizacji nie ma żadnych stałych współpracowników, jednak nieregularnie, od czasu do czasu, zleca odpłatne wykonanie jakiejś pracy.

Prawie połowa organizacji (45%) nigdy nie płaci za pracę na jej rzecz, nikogo nie zatrudnia i w całości opiera się na pracy społecznej.

Połowa organizacji nie posiada żadnego majątku. Nieco ponad 25% dysponuje mieniem wartym do 10 tysięcy złotych, a zaledwie w przypadku 2% przekracza ono milion złotych. Majątek ten najczęściej ogranicza się do sprzętu i wyposażenia biurowego (posiada go 30% organizacji) lub specjalistycznego – np. sportowego lub rehabilitacyjnego (27%).

Obserwujemy ogromne rozwarstwienie sektora w zakresie środków finansowych. Jedna piąta organizacji (20%) dysponowała w 2011 roku zaledwie kilkuset złotymi lub nie miała żadnych środków, a jednocześnie 4% najbogatszych zanotowało roczne przychody rzędu miliona lub więcej złotych każda, kumulując w ten sposób większość przychodów całego polskiego sektora pozarządowego. Budżet przeciętnej organizacji wynosił w 2011 roku 18 tys. zł i było to nieco mniej niż jeszcze dwa lata wcześniej.

Organizacje finansują swoją działalność najczęściej z dwóch lub trzech źródeł. Najpopularniejsze to składki członkowskie – korzysta z nich 61% organizacji, jednak najczęściej stanowią one mało znaczącą pozycję w budżetach organizacji. Blisko połowa (49%) organizacji uzyskuje finansowanie ze środków samorządowych: od urzędów miast, gmin, starostw powiatowych, urzędów marszałkowskich. Najczęściej są to stosunkowo duże pieniądze (przeciętnie stanowią ponad połowę budżetu organizacji korzystającej z tych środków).

Analiza łącznych przychodów całego sektora pozarządowego pokazuje, że ponad połowa funduszy to pieniądze publiczne: samorządowe (19%), rządowe i administracji centralnej (18%), europejskie (12%) oraz wpłaty z tytułu 1% podatku. W ostatnich latach spada znaczenie filantropii: darowizny od osób indywidualnych (wliczając w to zbiórki publiczne) uzyskało w 2011 roku 29% organizacji, zaś środki od przedsiębiorstw i instytucji – 30%. Łącznie pieniądze z tych źródeł stanowią około jednej dziesiątej budżetu całego sektora (11%).

Najważniejszymi partnerami sektora pozarządowego są urzędy miast i gmin, z którymi kontaktuje się 85% organizacji, zaś 41% ma częste, regularne kontakty. Równie intensywne relacje wiążą organizacje z mieszkańcami – lokalną społecznością. Samorząd lokalny jest ważnym partnerem zwłaszcza dla organizacji wiejskich. Spośród nich aż 95% utrzymuje relacje z urzędami gmin (przy czym dla 58% są to kontakty częste i regularne), zaś 60% uzyskuje od władz gminnych dotacje na działania. Kontakty z samorządem polegają przede wszystkim na wymianie informacji oraz współpracy finansowej: organizacje realizują zadania publiczne zlecane i dotowane przez urzędy miast i gmin.

Istotna jest też współpraca wewnątrz samego sektora pozarządowego: kontakty z innymi organizacjami utrzymuje 81% stowarzyszeń i fundacji, jednak stosunkowo rzadko przyjmują one formę regularnej współpracy. Zaledwie jedna trzecia organizacji należy do jakichś porozumień, związków czy federacji.

Wśród najważniejszych partnerów znajdują się też lokalne media, dzięki którym organizacje mogą promować swoją działalność, a także szkoły i ośrodki sportowe, które są miejscem działalności wielu stowarzyszeń i fundacji. Z przedsiębiorstwami kontakty utrzymuje prawie dwie trzecie organizacji, zaś połowa uzyskuje od nich wsparcie. Najczęściej przyjmuje ono formę darowizn finansowych i rzeczowych, rzadziej natomiast organizacjom udaje się pozyskać usługi po obniżonych cenach lub nieodpłatne.

Wśród działaczy sektora przeważają nastroje pozytywne, jednak wyniki badania wskazują na lekki spadek nastrojów. Połowa badanych (51%) stwierdziła, że warunki działania w ostatnim roku były podobne jak w latach poprzednich, 27% uznała je za lepsze, jednak 19% (więcej niż w dwa lata temu) określiło je jako gorsze. Przedstawiciele organizacji odczuwają skutki widocznych w wynikach badania finansowych kłopotów sektora: 68% (więcej niż dwa lata temu) odczuwa trudności w zdobywaniu funduszy lub sprzętu.

Wzrosła też liczba organizacji narzekających na nadmiernie skomplikowane formalności związane z korzystaniem ze środków finansowych grantodawców oraz rozbudowaną biurokrację administracji publicznej, co wiązać się może ze zmianami w formalnościach dotyczących pozyskiwania pieniędzy z administracji samorządowej (nowe formularze wniosku i sprawozdania).

Badanie „Kondycja sektora” prowadzone jest już 10 lat – pierwsza edycja miała miejsce w 2002 roku. Co się przez te lata zmieniło? Widoczne są przemiany sektora w podstawowym wymiarze jego zróżnicowania – dziedzinach działania. Można oceniać, że wzrost znaczenia branży organizacji kulturalnych odzwierciedla przemiany zachodzące w polskim społeczeństwie.

Wyraźne są również (naturalne skądinąd) zmiany dotyczące korzystania z nowych technologii, widać zmiany związane z finansowaniem działań, choćby te dotyczące wykorzystania wprowadzonego w 2003 roku mechanizmu „1%".

Trudno jednak jednoznacznie określić, w jakim stopniu sektor się rozwinął. Niezmiennie od lat przedstawiciele organizacji wskazują na te same główne problemy, związane z pozyskiwaniem środków i biurokracją, a także brakiem osób gotowych do zaangażowania – różnice między kolejnymi edycjami badania sięgają zaledwie kilku punktów procentowych. Stale obserwujemy ogromne rozwarstwienie sektora – choć w ostatnich latach przestało się ono już powiększać. Z kolei zmiany kondycji finansowej to raczej okresowe wzrosty i spadki niż stały, wyraźny  trend, zaś nastroje między 2002 a 2008 rokiem wyraźnie się poprawiały, by w ostatnich czterech latach znów się pogorszyć.

A jak Państwo oceniają ostatnie 10 lat? Zapraszamy do dyskusji na forum pod artykułem.