Publicystyka - ngo.pl

Komisja Europejska w Sprawozdaniu z postępu prac na temat działań w UE w dziedzinie klimatu za 2023 r. wskazuje: “Chociaż poczyniono znaczne postępy, aby zagwarantować, że polityka UE wprowadzi UE na drogę ku gospodarce neutralnej emisyjnie, obawy budzą niedawne tendencje w zakresie emisji w sektorze transportu i bardzo powolne tempo redukcji emisji w rolnictwie, a także spadek pochłaniania dwutlenku węgla.”

Jest to wysoce niepokojące, szczególnie, że sama Komisja Europejska ma największy wpływ na działania systemowe w obszarze emisji z sektora żywności m.in., poprzez: a) Wspólną Politykę Rolną i system wydatkowania publicznych środków, który kształtuje system żywnościowy i rolnictwo;
b) opracowanie i wdrożenie legislacji dla zrównoważonego systemu żywności (obecnie w fazie dużego opóźnienia ze strony KE, Sustainable Food System Law);
c) wdrożenie Dyrektywy w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (CSRD), tak, aby prawo nakładało na sieci handlowe: dyskonty, supermarkety, hipermarkety, sieci sklepów konkretne zobowiązania związane z ograniczaniem emisji z sektora mleczarskiego, mięsnego. Zgodnie z najnowszym raportem Green REV Institute, Meat us Half Way z grudnia 2023 r. sieci handlowe nie tylko nie wykazują emisji z sektora produkcji mięsa i nabiału, ale także determinują zachowania konsumenckie skierowane na zakupy mięsa, nabiału, jaj poprzez promocje i reklamy;
d) uwzględnienie kwestii transformacji i przechodzenia do systemów roślinnych we wszystkich aktach legislacyjnych, prawnie, projektowanych rozwiązaniach od umów międzynarodowych poprzez wydatkowanie wszystkich środków publicznych UE, działania edukacyjne.

Zgodnie z raportem Plant Based Treaty Safe & Just: “ Sposób, w jaki produkujemy żywność na świecie, jest najważniejszą przyczyną przekroczenia granic naszej planety. Jest to największe zagrożenie dla stabilności planety i naszych systemów podtrzymywania życia, od słodkiej wody, zapylaczy i zdrowia gleby, po generowanie opadów oraz jakość powietrza i wody. Produkcja żywności zagraża naszej przyszłości (Rockström i Gaffney, 2021, 130). Według Rockström i Gaffney (2021, 137) do 2030 r. musimy ograniczyć emisję gazów cieplarnianych o 50 procent. Opowiadają się oni za "celem zerowym" i mówią: "Musimy teraz zapewnić zerową ekspansję nowych gruntów rolnych". Jeśli chodzi o sprawiedliwość międzypokoleniową, musimy wcześniej i szybciej ograniczyć emisje w zamożnych krajach i wyznaczyć twardy cel zerowej emisji netto do 2040 roku. Aby osiągnąć odbudowę przyrody i bioróżnorodności, a także zbudować odporność do 2050 roku, rządy muszą pilnie położyć kres utracie lasów i terenów podmokłych do 2030 roku. Gdybyśmy to zrobili, mielibyśmy uporządkowane rozwiązanie, a nie szok i pełną odbudowę do 2050 r. (Rockström i Gaffney, 2021, s 186).

Rockström i Gaffney (2021, 130) wyjaśniają, że polityka żywnościowa jest około 30 lat w tyle za sektorem energii, a przy tak krótkim czasie potrzebujemy zmiany paradygmatu i planów działania na wszystkich poziomach: indywidualnym, instytucjonalnym, biznesowym, miejskim, krajowym i globalnym.” 
W Sprawozdaniu Komisja Europejska wskazuje także, “emisje w UE pochodzące z rolnictwa stanowią około jednej dziesiątej całkowitych emisji gazów cieplarnianych, z czego około dwie trzecie pochodzi od zwierząt gospodarskich. “

Jak wskazuje w Białej Księdze Sektora Hodowlanego: Smród, krew i łzy dr. Sylwia Spurek: “Zgodnie z najnowszymi opracowaniami naukowymi sektor hodowlany jest odpowiedzialny w znacznym stopniu za negatywny wpływ rolnictwa na środowisko. W Europie odpowiada za: 78% utraty różnorodności biologicznej na lądzie, 80% zakwaszenia gleby i zanieczyszczenia powietrza (emisja amoniaku i tlenków azotu) oraz 73% zanieczyszczenia wód (zarówno azot, jak i fosfor). (…) Pierwszą kwestią, na którą należy zwrócić uwagę, są emisje gazów cieplarnianych uwalnianych w wyniku funkcjonowania przemysłu hodowlanego. Szacuje się, że przyczynia się ona do globalnych emisji ok. 14,5% gazów cieplarnianych pochodzenia zmiany. "W latach 2021-2022 globalny wskaźnik utraty pokrywy drzewnej spadł o 9,7% do 22,8 mln hektarów (ha) rocznie… Jednak ludzkość nie jest na dobrej drodze do zakończenia i odwrócenia procesu wylesiania do 2030 r., pomimo zobowiązań podjętych przez ponad 100 światowych przywódców w 2021 r. podczas COP26". (UNEP, 2022). W stanie Amazonas, który obejmuje 30 procent brazylijskiej Amazonii, w ciągu jednego roku (od sierpnia 2021 r. do lipca 2022 r.) wylesiono obszar o powierzchni 10 781 km2. Deforestacja była spowodowana głównie ekspansją rolnictwa, w szczególności hodowlą krów (Vilani , 2023, 148-151).”

Biorąc pod uwagę wyżej wymienione elementy: kwestię emisji gazów cieplarnianych oraz kwestię wykorzystania gruntów Komisja Europejska powinna pilnie:
a) dostosować system wydatkowania środków publicznych i projektowania budżetu UE do konieczności przeprowadzenia sprawiedliwej transformacji systemu żywności, przechodzenia do systemów roślinnych dla ludzi, odchodzenia od sektora hodowlanego, z zakończeniem przemysłowego chowu i hodowli zwierząt na pierwszym etapie transformacji. Transformacja rolnictwa i sektora produkcji żywności będzie wymagać przekierowania środków finansowych tak, aby wspierać transformację rolników i rolniczek, wspierać społeczności lokalne, zapewniać bezpieczeństwo żywnościowe i żywności oparte na żywności roślinnej. Oznacza to także głęboką reformę Wspólnej Polityki Rolnej oraz legislacji i polityk UE, w tym umów międzynarodowych, Dyrektywy w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (CSRD), Dyrektywy ws. emisji przemysłowych, tak aby podmioty kształtujące otoczenie żywności (food environment) oraz koncerny, firmy, podmioty, które działają w sektorze hodowlanym ponosiły rzeczywiste koszty emisji, do których się przyczyniają. Konieczne jest przedstawienie aktów prawnych realizujących i wdrażających ambicje strategii Od pola do stołu, w szczególności rozporządzenia dot. zrównoważonego systemu żywnościowego UE;

b) pilnie dopracować ramy kolejnych Sprawozdań, tak, aby uwzględniały faktyczny, rzeczywisty wpływ rolnictwa zwierzęcego na emisje i osiąganie celów klimatycznych. Sprawozdanie w obecnej formie zawiera bardzo niewiele danych i informacji na temat roli i wpływu sektora hodowlanego na zmiany klimatu.

Pomimo, że Komisja w Sprawozdaniu wskazuje na dwa ważne cele: eliminacja zanieczyszczeń a zdrowie oraz eliminacja zanieczyszczeń a bioróżnorodność, to kwestia zanieczyszczeń z rolnictwa, w szczególności z rolnictwa zwierzęcego i sektora hodowlanego (szczególnie w kontekście ferm wielkotowarowych, tzw. ferm przemysłowych) w zasadzie się nie pojawią w tekście, poza: “Głównym obszarem budzącym obawy pozostają emisje amoniaku z rolnictwa, które nadal wymagają znacznie więcej działań w zakresie zmniejszenia emisji i które będą w dużym stopniu zależały od przyjęcia i wdrożenia nowej dyrektywy w sprawie emisji przemysłowych, jak również od rzeczywistego przyjęcia środków związanych z zanieczyszczeniem zaproponowanych przez państwa członkowskie w ich planach strategicznych Wspólnej Polityki Rolnej (WPR).”

Niepokój i zaskoczenie budzi pominięcie kwestii zanieczyszczeń pochodzących z rolnictwa w kontekście zdrowia i jakości życia ludzi oraz w kontekście bioróżnorodności.
W lipcu 2023 r. Posłanka do Parlamentu Europejskiego, dr. Sylwia Spurek przedstawiła projekt rezolucji, który został skierowany przez Przewodniczącą PE Robertę Metsolę pod obrady Komisji Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności (ENVI) Parlamentu Europejskiego. Niestety Komisja ENVI nie zajęła się projektem, pomimo, że był on popierany przez środowisko naukowe i czołowe organizacje pozarządowe z UE. Projekt wskazywał na pilną potrzebę zaadresowania działań ferm zwierzęcych przez UE w kontekście zdrowia i jakości życia ludzi:
“B9‐0306/2023
Projekt rezolucji Parlamentu Europejskiego w sprawie zdrowia i życia ludzi mieszkających w pobliżu ferm
Parlament Europejski,
– uwzględniając art. 143 Regulaminu,
A. mając na uwadze, że działanie ferm hodowlanych narusza prawo do zdrowia, prawo do czystego środowiska i prawo do życia rodzinnego osób mieszkających na wsi;
B. mając na uwadze, że emisje odorowe działają toksycznie na zdrowie i życie ludzi, w wyniku działalności ferm powstaje siarkowodór i 90% amoniaku w Europie pochodzi z ferm;
C. mając na uwadze, że fermy są źródłem bakterii i wirusów stanowiących zagrożenie dla ludzi, a większość chorób zakaźnych to choroby odzwierzęce;
D. mając na uwadze, że fermy emitują wysokie stężenia pyłu zawieszonego;
E. mając na uwadze, że sektor hodowlany odpowiada za 73% zanieczyszczeń wód wynikających z rolnictwa;

1. wzywa Komisję do aktualizacji prawodawstwa UE w zakresie: odległości ferm od miejsc życia i aktywności ludzi oraz koncentracji ferm;
2. wzywa Komisję do wzmocnienia kontroli implementacji i stosowania Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE oraz Dyrektywy 91/676/EWG dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego w państwach członkowskich;
3. wzywa Komisję do szybkiego zaproponowania zmiany dyrektywy 2016/2284 w sprawie redukcji krajowych emisji niektórych zanieczyszczeń atmosferycznych, aby ustanowić cele redukcji emisji, w tym dla amoniaku produkowanego przez fermy, konieczne dla zagwarantowania prawa do zdrowia, czystego środowiska i życia rodzinnego.”

Wysoce niepokojący jest fakt, że władze UE w sprawozdawczości i politykach pomijają kwestie rolnictwa zwierzęcego i działań sektora hodowlanego. Samo Ministerstwo Zdrowia wskazało w badaniach z 2022 r., że: “Chów zwierząt bez wątpienia nie pozostaje bez wpływu na zdrowie zarówno dla osób pracujących na fermach przemysłowych, jak i osób zamieszkujących w ich sąsiedztwie. Oprócz zagrożeń chemicznych i fizycznych, zagrożenie stanowią szkodliwe czynniki pochodzenia biologicznego, do których zaliczane są mikro i makroorganizmy (bakterie, wirusy, promieniowce, grzyby) oraz wytwarzane przez nie struktury i substancje, wywierające niekorzystny wpływ na człowieka i które mogą być przyczyną dolegliwości i chorób m.in. pochodzenia zawodowego.” 
W związku z powyższym widzimy pilną potrzebę zaadresowania i transparentnego przedstawienia wpływu rolnictwa i produkcji zwierzęcej w kontekście bioróżnorodności, w kontekście zdrowia oraz rozpoczęcie działań zmierzających do transformacji rolnictwa i przechodzenia do systemów roślinnych. Nie będzie to jednak możliwe bez rzetelnego i transparentnego przedstawienia danych i analiz w sprawozdaniach dot. działań dla klimatu.

Komisja Europejska wskazuje ambitne plany i strategie, jednak pomija w działaniach i debacie dot. klimatu rolnictwo i produkcję zwierzęcą. Ma to bezpośredni wpływ na projektowane i wdrażane akty prawne i legislacyjne, które w takiej formie, z pominięciem jednego z motorów katastrofy klimatycznej, społecznej, zdrowotnej, bioróżnorodności są niekompletne i nie będą realizować celów polityki klimatycznej, a tym bardziej budować odporności klimatycznej i sprawiedliwości środowiskowej. Powoduje to dodatkowe zagrożenia i ryzyka związane ze zmianami klimatu, niszczeniem bioróżnorodności, zdrowiem publicznym, wpływem na migracje klimatyczne oraz bezpieczeństwo żywności i żywnościowe. Apelujemy o transparentny przegląd skutków i wpływu systemu produkcji żywności i rolnictwa na wszystkie aspekty klimatyczne, środowiskowe i zdrowotne, oraz wdrożenie koniecznych zmian i reform w trybie pilnym.

Konsultacje trwają do 26 stycznia 2024 r.