Publicystyka - ngo.pl

Rządzić w państwie prawa można jedynie na podstawie prawa - nie woli,
nie przekonań, nie fantazji na temat tego, jak powinno wyglądać życie społeczne - choćby to były
przekonania najbardziej powszechne i słuszne z możliwych. Rządzącym wolno tylko to, na co im prawo
zezwala, a obywatelom wszystko to, czego im prawo nie zakazuje.

Prawa są równe dla wszystkich

Prawa człowieka, w tym prawa obywatelskie są indywidualne - to znaczy, że ich podmiotem jest pojedynczy człowiek. Z praw obywatelskich mogą więc korzystać wszyscy obywatele, choćby razem stanowili nie wiadomo jak mało liczną grupę (mniejszość). Sam fakt, że jest ich kilku, kilkonaścioro i że ich poglądy są mało reprezentatywne, nie stanowi argumentu na rzecz ograniczenia ich praw. Oznacza to też na przykład, że - po obywatelsku - muszę zgodzić się na publiczne nawoływanie do przywrócenia kary śmierci, choćbym uważała to za moralnie szkodliwe.

Marek Nowicki, zmarły półtora roku temu szef Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, jeden z największych autorytetów dziedzinie praw człowieka pisze: "jeśli poprosić dowolną grupę ludzi o wypisanie na kartce 10 lub 20 cech charakteryzujących ich i ich sytuację, okaże się, że większość z nich to cechy mniejszościowe. Większość z nas skłonna jest zapominać o problemach mniejszości, a niekiedy pozostaje wobec niektórych z nich wręcz wroga. Nieograniczone rządy większości stanowią więc zagrożenie dla osób i grup. Stąd za demokrację uważać będziemy w naszych rozmowach ograniczone rządy większości, ograniczone zbiorem praw i wolności przysługujących pojedynczym ludziom, których naruszyć nie wolno".

Swoje prawa obywatelskie: swobodę wyrażania poglądów czy pokojowych zgromadzeń realizuje się w przestrzeni publicznej. Demonstrowanie swoich przekonań w domu, przed telewizorem lub dyskusja na imprezie u sąsiadów nie ma nic wspólnego z realizowaniem tych praw.

Wolność jest nadrzędna, choć nie wszystko wolno

Wolności obywatelskie, w tym ta, dotycząca wyrażania własnych poglądów, nie jest wartością absolutną. Może stać w sprzeczności z innymi wartościami, takimi jak moralność, bezpieczeństwo i porządek publiczny czy szacunek dla przekonań światopoglądowych. Każda z tych wartości może stanowić słuszną przeciwwagę dla wolności. Ta jednak pozostaje nadrzędna. Ona pierwsza podlega ochronie, kiedy uważnie badamy, czy ktoś jej nie nadużył.

Żądanie, by ktoś zamilkł, bo godzi w nasze przekonania lub poczucie przyzwoitości, nie wystarczy. Wartości, w których obronie chcemy czyjąś wolność ograniczyć, muszą być - co do jednej - wymienione w ustawie. Tylko do nich można się odwoływać. W przypadku wolności zgromadzania się wymienia je art. 2 ustawy Prawo o zgromadzeniach oraz art. 11 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. (Według ustawy są to: bezpieczeństwo państwowe, porządek publiczny, ochrona zdrowia i moralności publicznej, prawa i wolności innych osób).

Ograniczenie praw nie takie proste

Sam fakt, że pewne wartości zostały w ustawach wymienione i podlegają ochronie, nie może być jedyną przesłanką, by prewencyjnie - a więc zawczasu - czyjąś wolność ukrócić. Aby ograniczenie praw było uzasadnione, musi być:
- ustawowe i celowe: niezależne od administracyjnego "widzimisię", ale uzasadnione prawem;
- konieczne: w bardzo potocznym rozumieniu - władza dwa razy zastanawia się, czy sytuacja wymaga ograniczenia praw.
Państwo zna sposoby, aby wartości ochronić, a wolność obywateli - zachować. Przykład: utrzymanie porządku publicznego nie wiąże się zwykle z zakazem demonstracji, ale z obecnością odpowiedniej ilości funkcjonariuszy służb porządkowych.
- proporcjonalne: takie, które do ochrony innej wartości narusza prawo obywatelskie w najmniejszym możliwym stopniu.

O tym, czy państwo słusznie korzystanie z praw obywatelskich
ogranicza, bo chroni inne wartości lub - odwrotnie - czy ktoś swej wolności nie nadużył, w
demokratycznym państwie decyduje sąd.

Moralności też można bronić, ale nie w przedbiegach

Podobnie jest z moralnością publiczną, która podlega ochronie. Sam fakt, że podczas Parady Równości będą demonstrować geje, nie narusza jeszcze moralności publicznej, a więc nie jest przesłanką do tego, by prewencyjnie ich wolność ograniczyć. Jeśli natomiast doszłoby do obscenicznych sytuacji (np. ktoś rozbiera się do naga na ulicy), byłoby to wówczas wykroczenie przeciwko obyczajności i można takie zgromadzenie rozwiązać. W tym samym wypadku urażeni obywatele mogą zwrócić się do sądu.

************ 
W tekście wykorzystano: publikację "Co to są prawa człowieka?" Marka Nowickiego oraz "Polskie prawo konstytucyjne" pod. red. Wiesława Skrzydło.

Dziękuję za pomoc Sławomirowi Cybulskiemu z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka oraz Joannie Pietrasik z Fundacji Civis Polonus.