Publicystyka - ngo.pl

Mechanizm przekazania niewielkiej części podatku dochodowego przez osoby fizyczne na cele społeczne funkcjonuje w wielu krajach Europy Środkowo-Wschodniej. W 1997 roku, jako pierwsi w regionie mechanizm jednoprocentowy wprowadzili Węgrzy. Węgierscy podatnicy, podobnie jak polscy, mogą przeznaczyć 1% podatku na cele pożytku publicznego realizowane przez organizacje pozarządowe, choć dodatkowo mają oni możliwość przekazania kolejnego 1% na wsparcie kościołów.

W 2002 roku mechanizm alokacji części podatku na cele społeczne zaczął działać na Słowacji, gdzie początkowo podatnicy mogli samodzielnie rozdysponować 1% podatku, dziś jest to już 2%, a przy spełnieniu szczególnych warunków nawet 3%. Ten najwyższy, trzyprocentowy próg, dotyczy podatników, którzy przy pomocy odpowiednich dokumentów mogą poświadczyć pracę wolontariacką w wymiarze minimum 40 godzin w roku, za który jest rozliczany podatek. Takie rozwiązanie ma na celu promocję pracy społecznej poprzez nadanie dodatkowych przywilejów wolontariuszom.

2% podatku mogą przekazać także Rumuni i Litwini. Na Litwie po kilku latach od implementacji systemu wprowadzono poprawkę, dzięki której podatnicy mają dziś możliwość przekazania kolejnego 1% na rzecz wybranej partii politycznej. Rozwiązanie to jest rezultatem wcześniejszej wdrożonej reformy finansowania partii politycznych.

W Polsce podatnicy mają możliwość przekazania 1% podatku na organizacje pozarządowe (szczególnego rodzaju) od 2004 roku.

W Czechach oraz na Ukrainie, mimo prowadzonej wokół tego tematu debaty, mechanizm procentowy nie funkcjonuje.

We wszystkich wyżej wymienionych pięciu krajach regionu, w których funkcjonuje mechanizm alokacji części podatku na cel społeczny, mogą z niego korzystać podatnicy indywidualni – osoby fizyczne. Średnio ponad jedna trzecia podatników korzysta z tej możliwości. Według danych zgromadzonych w ramach projektu Tax Designation najwięcej, bo połowa podatników, dokonuje alokacji na organizacje pozarządowe w Polsce i na Słowacji. Z kolei najmniej, bo 22%, robi to na Litwie.

Procentowy mechanizm we wszystkich pięciu analizowanych krajach zyskiwał na popularności między pierwszym a piątym rokiem jego funkcjonowania w danym kraju. Późniejszy wzrost popularności mechanizmu obserwujemy już tylko w Polsce i na Węgrzech, gdzie nawet po pięciu latach od wprowadzenia możliwości przekazania części podatku na cele społeczne z roku na rok coraz więcej podatników korzysta z tego rozwiązania.

Na Słowacji widzimy pewną stabilizację liczby podatników korzystających z procentowego systemu. Z kolei w Rumunii i na Litwie po pięciu latach od wprowadzenia mechanizmu odsetek przekazujących zaczął spadać.

Warto wspomnieć, że w niektórych krajach nie wszyscy podatnicy mają możliwość przekazania części podatku na cele społeczne. Na Węgrzech i Słowacji podatnicy, których podatek jest bardzo niski, nie mają możliwości dokonania alokacji.

Z kolei na Słowacji z mechanizmu, poza osobami fizycznymi, mogą korzystać także podmioty korporacyjne. Takie rozwiązanie znacząco wpłynęło na kształt słowackiej sceny pozarządowej oraz relacji organizacji pozarządowych z biznesem. Rezultatem był chociażby istotny wzrost liczby zakładanych fundacji korporacyjnych. W 2011 roku fundacje korporacyjne stanowiły 20% wszystkich fundacji.

Prawo do otrzymywania części podatku mają przede wszystkim organizacje pozarządowe, ale nie tylko. W różnych krajach można wyszczególnić także inne podmioty, które z tego prawa mogą korzystać.

• Instytucje publiczne

Na Węgrzech prawo do otrzymywania 1%, poza fundacjami i stowarzyszeniami, mają także instytucje publiczne. Tak więc lokalne i ponadlokalne instytucje kultury, takie jak teatry, muzea czy centra kultury spełniające odpowiednie wymagania (m.in. otrzymanie subwencji od miasta/gminy w ciągu ostatnich trzech lat) mogą ubiegać się o 1% podatku.

Beneficjenci litewskiego mechanizmu procentowego są zdefiniowani bardzo szeroko, włącznie z wszystkimi instytucjami publicznymi, które są instytucjami pożytku publicznego, np. publiczne szkoły, przedszkola, szpitale czy muzea.

W pozostałych krajach regionu, mimo że instytucje publiczne nie są formalnie wymienione jako bezpośredni beneficjenci mechanizmu procentowego, to de facto otrzymują wpływy z tego tytułu. Przykładowo, podobnie jak w Polsce, tak i na Słowacji, wiele instytucji publicznych (szkoły, szpitale) lub też osoby skupione wokół tych instytucji (rodzice, nauczyciele) tworzą podmioty non-profit, lub też współpracują z innymi podmiotami non-profit, w celu dostępu do kwot z procentowego mechanizmu.

• Instytuty Badań i Rozwoju

Na Słowacji poprawką z 2009 roku poszerzono pierwotną listę organizacji mogących otrzymywać część podatku dochodowego o Instytuty Badań i Rozwoju, włączając w to podmioty sektora publicznego (instytuty badawcze Słowackiej Akademii Nauk), publiczne i prywatne uniwersytety, a nawet podmioty sektora prywatnego zarejestrowane jako podmioty badawczo-rozwojowe.

• Osoby prywatne, kościoły i partie polityczne

Od 2007 roku beneficjentami części rumuńskiego podatku dochodowego mogą być osoby prywatne otrzymujące prywatne stypendia. Powodem dla takiego poszerzenia listy beneficjentów było stworzenie nowych możliwości finansowania stypendiów socjalnych i naukowych dla studentów o niskich dochodach. Okazało się jednak, że to rozwiązanie jest bardzo rzadko wykorzystywane.

Z kolei poprawka z 2015 roku rozszerzyła listę podmiotów kwalifikujących się do korzystania z procentowego mechanizmu na Litwie o osoby posiadające status twórcy sztuki, artystów.

Ponadto, w dwóch krajach uruchomiono odrębne mechanizmy jednoprocentowe skierowane na wsparcie specyficznych podmiotów. Na Węgrzech od 2007 roku funkcjonuje osobny mechanizm, którego beneficjentami mogą być kościoły, związki wyznaniowe, parafie. Z kolei na Litwie istnieje mechanizm dedykowany partiom politycznym.

W analizowanych pięciu krajach Europy Środkowo-Wschodniej, w których funkcjonuje procentowy mechanizm, około 35% organizacji sektora non-profit jest jego beneficjentami. Odsetek ten jest jednak znacząco różny w poszczególnych krajach. Największa część organizacji korzysta z mechanizmu na Litwie, gdzie aż 80% organizacji ma prawo do otrzymywania części podatku dochodowego. Mechanizm obejmuje 35% organizacji na Węgrzech, 30% w Rumunii oraz 24% na Słowacji. Najmniejsza część sektora non-profit jest beneficjentem mechanizmu w Polsce, gdzie tylko 7% organizacji ma do tego uprawnienia.

Biorąc pod uwagę średnie kwoty z mechanizmu jednoprocentowego, okazuje się, że najwięcej pieniędzy otrzymują organizacje w Polsce. Wynika to z relatywnie dużej liczby podatników, a tym samych dużej ogólnej kwoty, jaką poprzez procentowy mechanizm udaje się zgromadzić, co w zestawieniu z niewielką liczbą podmiotów uprawnionych do otrzymywania jednego procenta daje bardzo wysoką średnią wartość.

Średnia kwota, jaką otrzymują podmioty z pięciu analizowanych krajów z tytułu mechanizmu procentowego wynosi około 4 tys. euro (dane na podstawie dziesiątego roku funkcjonowania mechanizmu w danym kraju). Gdyby jednak wykluczyć z tej analizy Polskę, to okazuje się, że średnia ta wynosi już tylko około 1,3 tys. euro.

Warto zaznaczyć, że wysoka średnia kwota wypadająca w Polsce na jedną organizację pożytku publicznego z tytułu 1% podatku nie oznacza, że taką kwotą są zasilane budżety większości organizacji. Pięć największych OPP otrzymuje ponad jedną trzecią część sumy środków przekazanych przez wszystkich podatników. Gdyby pod uwagę wziąć przeciętną (medianową) kwotę, jaką otrzymują organizacje, wynik ten byłby dużo niższy (około 5 tys. zł, czyli około 1,2 tys. euro).

Tak duże rozwarstwienie przychodów polskich organizacji z mechanizmu 1% podatku związane jest w dużej mierze ze zjawiskiem prowadzenia przez część OPP subkont, które pozwalają podatnikom wpłacić środki z 1% podatku na leczenie i rehabilitację konkretnych osób prywatnych. Organizacje specjalizujące się w prowadzeniu subkont są największymi beneficjentami wpłat z 1% podatku w Polsce. Zjawisko tak rozumianej prywatyzacji środków z mechanizmów podatkowych nie występuje w żadnym innym kraju naszego regionu.

Niezależnie od istnienia lub nieistnienia możliwości wpłacania pieniędzy z mechanizmu podatkowego na subkonta osób prywatnych, we wszystkich krajach regionu najskuteczniejsze w pozyskiwaniu środków są organizacje pomocowe, które w swojej kampanii odwołują się do silnie emocjonalnych przekazów.

Jeśli chodzi o obszar działania organizacji, to są to przede wszystkim organizacje ochrony zdrowia, pomocy społecznej oraz edukacji, a w dalszej kolejności nauki, religii, ochrony środowiska, sportu i turystyki oraz kultury i sztuki.

Co to jest NGO? Ile jest w Polsce NGO? Czym zajmują się NGO? Dowiesz się w serwisie fakty.ngo.pl.