Publicystyka - ngo.pl

A z muzyką u Bernada zaczęło się u samych jej źródeł. „Na Lubelszczyznę przyjechałem w 1977 roku. Znalazłem się w grupie powołującej Teatr Gardzienice. W teatrze byłem aktorem, muzykiem, a ponieważ miałem skończoną szkołę muzyczną, prowadziłem próby i przygotowywałem materiał muzyczny do spektakli i innych działań teatru. Bardzo dużo jeździłem po wsiach i słuchałem śpiewaków tradycyjnych. Kiedy w latach dziewięćdziesiątych myśleliśmy w Fundacji Muzyka Kresów nad stworzeniem pewnej metody uczenia polskiego śpiewu tradycyjnego, miałem już za sobą kilkunastoletnie doświadczenie z kontaktów ze śpiewakami tradycyjnymi.”

Dziś działalność Jana Bernada to z jednej strony festiwal KODY, a z drugiej festiwal Najstarsze pieśni Europy. Do Lublina co roku zjeżdżają się osobistości awangardy i tradycji muzycznej, które przyciągają wierną festiwalową publiczność. Na KODACH muzyka bywa trudna, czasem wymaga od słuchacza pełnego skupienia, czasem w pierwszym momencie odrzuci, nieraz zaatakuje dźwiękiem zupełnie nieprzystającym do przyzwyczajeń. Jednak pewne jest, że do Lublina na KODY ściągają ci słuchacze, którzy szukają zjawisk niepowtarzalnych. Takich, których próżno szukać na innych festiwalach, a które inne imprezy potem z chęcią importują do siebie. Koncerty przyciągają bardzo zróżnicowaną publiczność. Filharmonia miesza się z publicznością rockową, słuchacze awangardy wpadają na słuchaczy muzyki ludowej. Skąd taki sukces? Oddajmy głos Bernadowi: "Myślę, że festiwal udowadnia tezę, że nieważne, jaką gra się muzykę. Ważne, jakie pytania sobie stawia artysta. Możemy nie zgadzać się co do użycia pewnych środków formalnych, ale powinniśmy spojrzeć na to, jakie pytania stawia twórca, co za tym stoi. Nie bronimy się przed spotkaniami  idei." Okazji do takich spotkań jest wiele, niektóre z nich jednak wybijają się ponad tę i tak różnorodną mozaikę. Jednym z takich zderzeń był wspólny koncert sławy światowej sceny rockowej, Thurstona Moore'a z dwoma awangardzistami: Alexem Wardem i Adamem Gołębiowskim. Jak wspomina organizator festiwalu, była to muzyka bardzo mocno zakorzeniona w wewnętrznych nastrojach artystów. "Mimo że jest to muzyka bardzo surowa, używająca potężnych nieraz dźwięków, to na swój sposób bywa też powściągliwa, oszczędna, wymagająca od artystów dużego namysłu. Myślę, że tutaj tkwi przyczyna tego, że tak wiele środowisk ten festiwal przyciąga. Tak było zresztą też na spektaklu japońskiego Teatru No. To forma teatralna sięgająca XVI wieku z bardzo minimalistyczną muzyką, która fascynowała między wielu kompozytorów miedzy innymi Johan Cagea'a czy Iannisa Xenakisa, Ta muzyka zabrzmiała tam bardzo współcześnie." Potwierdziło się więc, że wyciąganie tego typu nieodkrytych dla mas zjawisk popłaca - poprzednie KODY frekwencyjnie zdecydowanie się udały.

Jak przyznaje Bernad, w jego działalności chodziło zawsze o popularyzację muzyki tradycyjnej i pokazanie, że wynika z niej bardzo dużo dla współczesności. Z tą ideą postanowił zmierzyć się jednak już wcześniej, przy okazji organizowanej przez Fundację Letniej Szkoły Muzyki Tradycyjnej. Coroczne letnie spotkania mają być okazją do nauki muzyki minionych epok, a skupiają się przede wszystkim na śpiewie. "Uważałem, że krzywdzące było prezentowanie przez dziesiątki lat muzyki tradycyjnej wyłącznie w taki sposób, że kojarzyła się ona publiczności wyłącznie ze skansenem, prezentowanie jej w bardzo ubogiej, zredukowanej formie. To, jak bardzo było to krzywdzące, zauważyłem podczas kilkunastu latach pracy nad rekonstrukcją pieśni tradycyjnych, słuchania muzyki tradycyjnych z różnych stron świata. Konfrontując te muzykę z muzyka współczesnych kompozytorów zobaczyłem jak wiele wspólnych cech ma ta muzyka ze współczesnymi ideami muzycznymi. W 2004 zaproponowałem, by w ramach Letnich Szkół Muzyki Tradycyjnej zorganizować kursy kompozytorskie dla studentów Akademii Muzycznych, w trakcie których uczestniczyliby w zajęciach praktycznych lub przynajmniej przyglądali się, jak w ludziach, którzy czasem nie mieli nic wspólnego z muzyką rodzi się dźwięk, melodia. To doświadczenie miało stanowić impuls do  pisania utworów muzyki współczesnej. Z banalnych powodów, czyli braku środków, nie udało się zorganizować tych warsztatów na Letniej Szkole. Jednak już w 2005 roku pokazałem kompozytorom muzyki współczesnej spektakl "Pieśni polskie". Spektakl na tyle się spodobał, że parę dni po tym spotkaniu zaproponowano nam udział w Festiwalu Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień." - mówi Bernad. Pamiętajmy, że krajobraz polskich festiwali nie był wtedy jeszcze aż tak bogaty. Imprezy takie jak Sacrum Profanum czy wspominane tutaj KODY dopiero miały się na nim odznaczyć. Tak więc zaproszenie na największy i jeden z najstarszych na świecie festiwali prezentujący muzykę awangardą był niesamowitym prestiżem. To był rok 2006, a dla twórcy spektaklu to wydarzenie okazało się być punktem zwrotnym. "Po Warszawskiej Jesieni miałem poczucie, że jest to przełomowe, z drugiej strony pozostał pewien niedosyt. W 2007 roku rozpocząłem pracę z zespołem nad utworem, czy też może bardziej spektaklem dźwiękowym, Trzy dźwięki, którego podstawą były pytania o początki muzyki. W tym też roku złożyłem władzom miasta propozycję powołania Ośrodka, którego działalność łączyła by szeroko rozumiane tradycje muzyczne ze współczesnymi ideami muzycznymi. Premiera Trzech dźwięków odbyła na początku czerwca 2008 roku, a w - trzy tygodnie później Rada Miasta uchwaliła powołanie Ośrodka Międzykulturowych Inicjatyw Twórczych "Rozdroża" w którym zostałem dyrektorem artystycznym.

Dziś, Ośrodek Rozdroża, jedna z prężniej działających jednostek miejskiej kultury, stał się miejscem, gdzie muzyka tradycyjna jest celebrowana i w której pokazuję ją szerszej publiczności - posługując się przy tym przede wszystkim medium jakim jest Festiwal Najstarsze pieśni Europy. To więc kolejna instytucja, która dba o rozwój muzyki tradycyjnej, a która nie powstałaby bez inicjatywy i zaangażowana Bernada. Jak ocenia pomysłodawca KODÓW, dziś tradycji niestety trudno obyć się bez tego typu inicjatyw. "Na każdy przypadek trzeba patrzeć osobno. W Polsce jednak przyczyna może być prosta. Kapele w pewnym momencie przestano zapraszać na wesela. W latach 70-tych pojawiła się muzyka młodzieżowa, big beat, moda na inne zespoły i repertuar oberków, mazurków, polek przestał być atrakcyjny. Saksofon zastąpił skrzypce, organy zastąpiły akordeon, pełny zestaw perkusyjny zastąpił bębenek z talerzykiem. Te małe, dwu-trzyosobowe kapele przestały być zapraszane. Jedynymi sytuacjami, w których one mogły zagrać były przeglądy czy festiwale. A żeby zorganizować festiwal czy przegląd, to potrzebna jest instytucja kultury. Teraz sytuacja się trochę zmienia, pojawiają się nowe kapele. Głównie w mieście. To są młodzi ludzie, którzy zaczęli tę muzykę grać jakieś 20 lat temu. Dziś, chcą grać dla funu, dla spontaniczności." Jak jednak zauważa, kapeli za grę niegdyś trzeba było zawsze zapłacić. Dlatego zapraszając te młode kapele trzeba mieć dla nich honorarium. "Oczywiście pojawia się też problem, gdzie oni mają grać. Jeśli chcemy podtrzymać ten ruch muzyczny to trzeba organizować dla nich okazje. Na Nocy Kultury, Jarmarku Jagiellońskim, Najstarszych pieśniach Europy, KODACH, i oczywiście w lokalnych społecznościach. Ale za tym zawsze stoi grosz podatnika. Czy to może być spontaniczne? Mieszkam na Bronowicach i patrząc teraz na widok  między blokami zastanawiam się, czy możliwa jest taka sytuacja, że sąsiedzi wychodzą z domów, siadają na ławeczkach, pojawia się kapela, a młodzież zaczyna tańczyć."

O sile muzyki tradycyjnej stanowią w tej chwili właśnie ludzie młodzi, tłumnie zasilający szeregi Letniej Szkoły, Festiwal Najstarsze pieśni Europy czy zgłaszający się z chęcią na wolontariat w czasie Festiwalu KODY. Nietrudno zauważyć, że muzyczna tradycja przestała być kojarzona przez młodych ze wspomnianym wcześniej skansenem. Uczestnicy Letniej Szkoły mówią o niej niemalże jak o wydarzeniu mistycznym, a specyfikę spotkania z tradycyjnymi technikami śpiewu osobie trzeciej trudno zrozumieć. „Chodzi o odczuwanie dźwięku, odczuwanie ciała, odczuwanie drugiego w doświadczeniu muzycznym. Dotyka się pierwotnych funkcji muzyki. We wspólnotach archaicznych pierwszym adresatem był śpiewający, jego ciało. Drugim adresatem była wspólnota. Chodziło włączenie swojej ekspresji w ekspresję wspólnoty. Trzecim były zaświaty. W kulturach tradycyjnych wierzono, że przez dźwięk możemy tam posłać informacje. Dziś, w kulturach religii monoteistycznych ta trzecia funkcja nie jest już aktualna. Jednak w dwóch pierwszych przypadkach nic się nie zmieniło. Dzięki śpiewowi możemy mówić o sobie, o tym, kim jesteśmy, o naszych niepokojach. A jednocześnie Ci młodzi ludzie odnajdują w sobie dzieło sztuki.” Jak przyznaje Jan Bernad, młodzieży sporo widać również na tradycyjnych potańcówkach. Czy przychodzą, by spotkać się z nieznanym dotąd sposobem wyrazu artystycznego? Czy może jest tak, że chłopaki przychodzą, bo są dziewczyny, a dziewczyny, bo są chłopaki? Ta druga opcja wydaje mi się jakby bardziej prawidłowa. I przyznaje to również bohater tego tekstu.