Publicystyka - ngo.pl

Stowarzyszanie Klon/Jawor przeprowadziło kolejne badania Ochotniczych Straży Pożarnych – poprzednie odbywały się w 2012 roku. W tym roku badaliśmy jednak nie tylko ogólną kondycję straży: jej zasoby ludzkie, materialne i finansowe, relacje z partnerami oraz problemy w funkcjonowaniu. Oprócz tego skupiliśmy się na szczególnym wymiarze działań OSP. Naszym celem było przyjrzenie się ich szeroko rozumianej działalności kulturalnej, a tym samym jednostkom strażackim jako lokalnym centrom oddolnej aktywności kulturalnej.

W tym celu odwiedziliśmy kilka OSP z terenu całej Polski, gdzie zrealizowaliśmy rodzaj case study: rozmawialiśmy z samymi strażakami, ale też ich otoczeniem, np. przedstawicielami lokalnego samorządu, szkoły, domu kultury, kościoła, ośrodka pomocy społecznej itp. Z drugiej strony przeprowadziliśmy badania ilościowe na reprezentatywnej próbie jednostek OSP.

OSP – specyficzna część III sektora

Ochotnicze Straże Pożarne funkcjonują w Polsce jako stowarzyszenia i stanowią istotną część sektora pozarządowego. Jednocześnie wiele aspektów ich działalności znacząco odróżnia je od pozostałych NGO i sprawia, że nie zawsze traktowane są jako „rdzeń” sektora pozarządowego. Decyduje o tym kontekst prawny, w jakim funkcjonują, potencjał instytucjonalny, zaplecze materialne, stopień zakorzenienia w społecznej świadomości oraz kontekst historyczny, w jakim powstawały.

Podstawowym źródłem finansowania są dla OSP gminy, które mają obowiązek finansowania OSP w zakresie ich działalności ratowniczej. Ponadto OSP jako stowarzyszenia mogą ubiegać się o wszystkie inne środki dla NGO. Możliwości finansowania swojej działalności są więc w przypadku OSP zdecydowanie większe niż w przypadku pozostałych stowarzyszeń oraz fundacji.

Czy wiesz, że…?

• Ponad połowa jednostek OSP powstała przed końcem II wojny światowej.
• Dla porównania – aż 95% pozostałych stowarzyszeń i fundacji powstało po przełomie 1989 roku.

Co więcej, niemal wszystkie OSP dysponują remizą. Oznacza to, że dostępność miejsca na prowadzenie różnego rodzaju działalności w przypadku OSP nie jest problemem.

Z kolei sami członkowie OSP mają dość jednoznaczne zdanie na temat swojej pozarządowej przynależności. 74% z nich jest zdania, że OSP mają wiele wspólnego z organizacjami pozarządowymi (stowarzyszeniami i fundacjami) i przynależą do sektora pozarządowego. Tylko 8% jest przeciwnego zdania.

Gaszą pożary… ale co poza tym?

Czym właściwe zajmują się OSP poza swoją działalnością ratowniczą? Istotną aktywnością OSP są różnorodne działania związane z tworzeniem oferty kulturalnej dla lokalnej społeczności. Ponad połowa jednostek (59%) zajmuje się podtrzymywaniem lokalnych zwyczajów i tradycji, poprzez na przykład tworzenie izb tradycji lub prowadzenie kronik swoich jednostek. 22% opiekuje się zabytkami i lokalnymi miejscami pamięci. Nieco mniej, bo 20% OSP, prowadzi świetlice, biblioteki lub organizuje zajęcia dodatkowe w ramach kół zainteresowań. Z kolei 8% OSP prowadzi orkiestry dęte lub innego rodzaju zespoły artystyczne.

Co więcej, 43% OSP prowadzi działania na rzecz ochrony środowiska, a 27% jednostek OSP ma pod swoją opieką drużynę sportową, np. piłkarską, a nieco mniej – 22% jednostek – patronuje kobiecej drużynie pożarniczej.

Ważnym adresatem działań OSP jest młodzież, która angażuje się w nie poprzez członkostwo w Młodzieżowych Drużynach Pożarniczych. Dokładnie połowa jednostek (50%) prowadzi takie drużyny skupiające chłopców i dziewczęta poniżej osiemnastego roku życia. Ochotnicze Straże Pożarne pełnią zatem istotną funkcję wychowawczą, kształtującą młodzież i jej postawy. Tworzą dla młodych ludzi szczególną przestrzeń, w której mogą oni wspólnie spędzać czas, zdobywać nowe umiejętności i rozwijać talenty.

Co mówi młodzież o swojej działalności w OSP?

Jak już wspomniano, przeważająca większość OSP (93%) dysponuje remizą, z której może dowolnie korzystać. Dla straży prowadzących szeroką działalność skierowaną do lokalnej społeczności remiza służy jako świetlica – miejsce spotkań, realizacji różnego rodzaju projektów czy sala prób orkiestry dętej. M.in. dzięki temu zasobowi, silnemu zakorzenieniu w lokalnej świadomości oraz szerokiej gamie oferowanych aktywności OSP pełną funkcję lokalnych centrów kultury i społecznej aktywności. Tylko co czwarta (25%) adresuje swoją aktywność głównie do własnych członków. Pozostałe straże są szeroko otwarte na lokalną społeczność otwierając na nią swoje działania.

Ochotniczych strażaków coraz więcej!

Wszystkie jednostki OSP zrzeszają około 690 tysięcy Polek i Polaków. Typowa (przeciętna) OSP składa się z 37 osób, co oznacza, że w porównaniu do 2012 roku jednostki OSP są nieco liczniejsze – wtedy przeciętna jednostka skupiała 33 osoby. Liczebność OSP rośnie także w przeciwieństwie do liczebności pozostałych stowarzyszeń – w analogicznym czasie liczba członków przeciętnego stowarzyszenia zmalała z 33 do 30 członków.

Ochotnicze Straże Pożarne wciąż pozyskują nowych członków. Jakie są powody ich popularności oraz motywacje kierujące osobami przystępującymi do OSP?

Po co działać w OSP?

Motywy skłaniające do włączenia się w działalność Ochotniczych Straży Pożarnych są różnorodne. Niemal wszystkimi strażakami kierują jednak pobudki altruistyczne – w 98% przypadków do aktywności w OSP przyciąga ich możliwość pomocy ludziom w potrzebie i służby na rzecz społeczeństwa. Ogromne znaczenie ma też wizerunek, jaki OSP mają w lokalnych społecznościach. 96% jednostek strażackich przyznaje, że zasilaniu ich szeregów sprzyja prestiż związany z byciem strażakiem:

Istotnym powodem przynależności do OSP jest też przynależność do straży osób z otoczenia: rodziny i znajomych. Na tradycje rodzinne, np. przynależność do straży dziadka czy mamy, jako ważny powód wstąpienia do OSP wskazuje 91% naszych respondentów. Z kolei na przynależność znajomych i przyjaciół wskazuje 89% rozmówców.

Do działania w OSP zachęcają też różnego rodzaju powody osobiste i przyczyny związane z potrzebą samorozwoju. Przedstawiciele 87% jednostek podają, że ich członków motywuje możliwość spędzania wolnego czasu w ciekawy sposób czy przeżycia przygody. Czasami jest to po prostu jedyna możliwość sensownego spędzania wolnego czasu – tak jest w przypadku 44% jednostek. Na możliwość rozwijania konkretnych zainteresowań, np. sportowych czy muzycznych, wskazuje 68% respondentów. Straż to również, jak to określił jeden z młodych strażaków, „pomysł na życie”. Uczestniczenie w treningach, szkoleniach albo próbach zespołu czy orkiestry może być elementem inwestycji we własny rozwój i przyszłą karierę. Część młodzieży działającej w Młodzieżowych Drużynach Pożarniczych traktuje swoje zaangażowanie jako przygotowanie do pracy w charakterze zawodowych strażaków. Inni mogą w drużynie sprawdzić swoje zdolności przywódcze czy też rozwijać zdolności artystyczne.

Innym, bardzo pragmatycznym motywem do włączenia się w działania OSP jest możliwość dorobienia. Za udział w akcjach ratowniczych, działaniach prewencyjnych czy szkoleniach strażacy mogą uzyskać tzw. ekwiwalent, czyli finansową rekompensatę. Fakt ten jest podawany za istotny powód przystąpienia do OSP przez reprezentantów 24% straży.

Jak wynika z naszych badań, nowi członkowie zapisują się do OSP, mając na uwadze ich zróżnicowaną ofertę: wiele osób zaczyna się interesować strażą ze względu na możliwość włączenia się w działalność bojową, uczestniczenia w zawodach sportowych czy przystąpienia do młodzieżowej orkiestry. Szeroki wachlarz działań straży jest niewątpliwie atutem OSP i stwarza wiele możliwości zaangażowania się. Straże z kolei, prowadząc zróżnicowane działania społeczne, włączają mieszkańców, a w efekcie stają się lokalnymi centrami aktywności.

Co to jest NGO? Ile jest w Polsce NGO? Czym zajmują się NGO? Dowiesz się w serwisie fakty.ngo.pl.

„Straż to nie tylko hobby czy pewne poczucie obowiązku; dla niektórych to pomysł na życie”