Przeglądarka Internet Explorer, której używasz, uniemożliwia skorzystanie z większości funkcji portalu ngo.pl.
Aby mieć dostęp do wszystkich funkcji portalu ngo.pl, zmień przeglądarkę na inną (np. Chrome, Firefox, Safari, Opera, Edge).
Publicystyka
Jak zatrudnić pracowników zgodnie z przepisami?
Izabela Dembicka, Stowarzyszenie Klon/Jawor
Rozpoczynamy cykl artykułów na temat zatrudniania pracowników w organizacjach pozarządowych. Na początek wyjaśniamy podstawowe pojęcia.
Stowarzyszenia i fundacje mogą być pracodawcami. Mają pełne prawo
zatrudniać pracowników. Muszą jednak pamiętać, że jako pracodawcy
nie tylko korzystają z pracy zatrudnionego pracownika, ale biorą
też na siebie określone zobowiązania, wynikające z przepisów prawa
pracy. Pracodawca ma obowiązek znać wszystkie przepisy, regulujące
zatrudnianie.
Organizacje pozarządowe obowiązują te same przepisy, dotyczące zatrudniania pracowników, co inne podmioty. Najważniejszym z nich jest Kodeks pracy (kp) – źródło prawa pracy – zbiór wszystkich przepisów, opisujących stosunki między pracodawcą a pracownikiem. Źródłami prawa pracy są również przepisy innych aktów wykonawczych i ustaw, określających prawa oraz obowiązki pracowników i pracodawców. W przypadku stowarzyszeń i fundacji trzeba wspomnieć także o specyficznych zasadach zatrudniania, wynikających z Ustawy o fundacjach, z ustawy Prawo o stowarzyszeniach oraz Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
W wyjaśnianiu przepisów dotyczących zatrudnienia pomagać nam będzie przykład fikcyjnej organizacji pozarządowej, którą nazwaliśmy „Aktywność”.
Zacznijmy od uporządkowania pojęć: kim jest zatrudniony psycholog – pan Andrzej? Czym jest organizacja „Aktywność” w świetle prawa pracy? Jak nazwać więź zachodzącą pomiędzy nimi?
Pan Andrzej jest pracownikiem
Zgodnie z art. 2 kp pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Zgodnie z tą definicją nie sam fakt wykonywania pracy czyni z danej osoby pracownika, ale (co bardzo ważne) rodzaj umowy wiążącej obie strony. Warto zwrócić na to uwagę, gdyż tylko pracowników (w rozumieniu kp) chronią i obowiązują przepisy prawa pracy. Oznacza to, że osoba, która wykonuje zadania dla naszego stowarzyszenia lub fundacji na podstawie umowy o dzieło lub umowy zlecenie nie jest pracownikiem.
Pracownikiem może być osoba, która ukończyła 18 lat. Można zatrudnić osobę poniżej 18 roku życia, ale na zasadach określonych w dziale dziewiątym kp „Zatrudnianie młodocianych”.
Obowiązki pracownika określa art. 100 kp. Przede wszystkim pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeśli nie są one sprzeczne z przepisami lub umową o pracę. Obowiązkami pracownika są m.in.: przestrzeganie ustalonego czasu pracy, zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz regulaminu pracy, dbanie o dobre imię i mienie pracodawcy, przestrzeganie zasad współżycia społecznego.
Dla pracownika i pracodawcy istotne są zapisy rozdziału II Kodeksu pracy „Podstawowe zasady prawa pracy”:
Organizacja „Aktywność” jest pracodawcą
Pracodawcą jest jednostka organizacyjna (firma, stowarzyszenie, fundacja itp.), choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeśli zatrudniają one pracowników (art. 3 kp).
Pracodawca jest zobowiązany (art. 94, 97 kp) m.in. do:
Pracodawca powinien również informować pracowników o możliwościach zmiany wymiaru etatu (zatrudnienia w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy), a pracowników zatrudnionych na czas określony – o wolnych miejscach pracy.
Co łączy pana Andrzeja z organizacją „Aktywność”?
Więź, która łączy organizację „Aktywność” z panem Andrzejem nazwiemy zgodnie z art. 22 kp „stosunkiem pracy”. Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem.
Bardzo ważne jest, że właśnie zajście wszystkich powyżej opisanych przesłanek definiuje tę relację, a nie nazwa umowy, podpisanego dokumentu (lub nawet jego brak). Jeśli pan Andrzej wykonuje pracę w sposób wcześniej opisany, a podpisze inny dokument (np. umowę o dzieło lub umowę zlecenie), to i tak mamy do czynienia ze stosunkiem pracy. W sytuacji sporu i konieczności rozwiązywania spraw w sądzie (np. pan Andrzej chciał podpisać umowę o pracę, ale pracodawca się nie zgodził), jego praca zostanie potraktowana zgodnie z zapisami kp i będą mu przysługiwały określone w nim uprawnienia.
Znajomość tego przepisu jest bardzo ważna dla wszystkich pracodawców, a szczególnie dla organizacji pozarządowych, które często korzystają z umowy zlecenia i nie dostrzegają, że przy spełnieniu opisanych warunków mają pracowników, pozostających z nimi w stosunku pracy, a to rodzi po stronie pracodawcy określone obowiązki. Sądy pracy są w tym zakresie dość konsekwentne: sprawy o ustalenie stosunku pracy rozstrzygają na korzyść pracownika i nakazują pracodawcom m.in. wypłacanie świadczeń, udzielanie urlopu itp.
W następnym odcinku omówimy rodzaje umów o pracę,
Organizacje pozarządowe obowiązują te same przepisy, dotyczące zatrudniania pracowników, co inne podmioty. Najważniejszym z nich jest Kodeks pracy (kp) – źródło prawa pracy – zbiór wszystkich przepisów, opisujących stosunki między pracodawcą a pracownikiem. Źródłami prawa pracy są również przepisy innych aktów wykonawczych i ustaw, określających prawa oraz obowiązki pracowników i pracodawców. W przypadku stowarzyszeń i fundacji trzeba wspomnieć także o specyficznych zasadach zatrudniania, wynikających z Ustawy o fundacjach, z ustawy Prawo o stowarzyszeniach oraz Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
W wyjaśnianiu przepisów dotyczących zatrudnienia pomagać nam będzie przykład fikcyjnej organizacji pozarządowej, którą nazwaliśmy „Aktywność”.
| Organizacja „Aktywność” wspiera osoby bezrobotne na terenie jednej gminy. Udziela porad prawnych w swojej siedzibie oraz mailowo i telefonicznie, organizuje konsultacje psychologiczne, wydaje opracowania tematyczne, organizuje szkolenia, spotkania, konferencje, prowadzi stronę internetową. Organizacja korzysta z pracy wielu osób (pani Maria, pan Krzysztof), współpracuje ze specjalistami (pani Anna), a jednym z pracowników jest pan Andrzej (psycholog, zatrudniony na podstawie umowy o pracę). |
Zacznijmy od uporządkowania pojęć: kim jest zatrudniony psycholog – pan Andrzej? Czym jest organizacja „Aktywność” w świetle prawa pracy? Jak nazwać więź zachodzącą pomiędzy nimi?
Pan Andrzej jest pracownikiem
Zgodnie z art. 2 kp pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Zgodnie z tą definicją nie sam fakt wykonywania pracy czyni z danej osoby pracownika, ale (co bardzo ważne) rodzaj umowy wiążącej obie strony. Warto zwrócić na to uwagę, gdyż tylko pracowników (w rozumieniu kp) chronią i obowiązują przepisy prawa pracy. Oznacza to, że osoba, która wykonuje zadania dla naszego stowarzyszenia lub fundacji na podstawie umowy o dzieło lub umowy zlecenie nie jest pracownikiem.
Pracownikiem może być osoba, która ukończyła 18 lat. Można zatrudnić osobę poniżej 18 roku życia, ale na zasadach określonych w dziale dziewiątym kp „Zatrudnianie młodocianych”.
Obowiązki pracownika określa art. 100 kp. Przede wszystkim pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeśli nie są one sprzeczne z przepisami lub umową o pracę. Obowiązkami pracownika są m.in.: przestrzeganie ustalonego czasu pracy, zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz regulaminu pracy, dbanie o dobre imię i mienie pracodawcy, przestrzeganie zasad współżycia społecznego.
Dla pracownika i pracodawcy istotne są zapisy rozdziału II Kodeksu pracy „Podstawowe zasady prawa pracy”:
- zasada równości pracowników (pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania tych samych obowiązków; dotyczy to w szczególności równego traktowania kobiet i mężczyzn w zatrudnieniu),
- zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu, ze względu na płeć, wiek, rasę, niepełnosprawność, religię, przekonania polityczne, przynależność związkową, orientację seksualną, a także zatrudnienie w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu lub na czas określony lub nieokreślony,
- prawo do godziwego wynagrodzenia,
- prawo do wypoczynku,
- pracy w bezpiecznych i higienicznych warunkach,
- podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
| Kodeks pracy określa, kim jest Pan Andrzej, jakie ma obowiązki i prawa. Jeśli zostanie zatrudniony, powinien wywiązywać się ze swoich obowiązków, przestrzegać zasad panujących w organizacji „Aktywność”, pracować tyle godzin, ile określa jego umowa. Będzie otrzymywał również regularnie wynagrodzenie, pójdzie na urlop i będzie mógł liczyć na to, że oceniona zostanie jego praca, a nie on sam i jego poglądy. |
Organizacja „Aktywność” jest pracodawcą
Pracodawcą jest jednostka organizacyjna (firma, stowarzyszenie, fundacja itp.), choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeśli zatrudniają one pracowników (art. 3 kp).
Pracodawca jest zobowiązany (art. 94, 97 kp) m.in. do:
- zapoznania pracowników z ich obowiązkami i sposobem wykonywania pracy;
- organizowania pracy w taki sposób, aby naj najlepiej wykorzystać czas pracy i kwalifikacje pracowników;
- przeciwdziałania dyskryminacji w zatrudnianiu;
- zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz przeszkolenia pracowników w tym zakresie;
- terminowej wypłaty wynagrodzenia;
- ułatwiania podnoszenia kwalifikacji zawodowych;
- prowadzenie dokumentacji pracowniczej i akt osobowych;
- wydania pracownikowi świadectwa pracy;
- przeciwdziałania mobbingowi (definicję mobbingu określa art. 943 kp);
- udostępniania przepisów pracownikowi.
Pracodawca powinien również informować pracowników o możliwościach zmiany wymiaru etatu (zatrudnienia w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy), a pracowników zatrudnionych na czas określony – o wolnych miejscach pracy.
| Jeśli organizacja pozarządowa zdecyduje się zatrudnić pracowników, za prawidłowe wypełnianie obowiązków pracodawcy wobec pracownika odpowiada zarząd organizacji lub osoba wyznaczona do prowadzenia spraw pracowniczych (np. prezes, inny członek zarządu, zatrudniona kadrowa). Ważne jest, aby wyraźnie określić, kto zajmuje się sprawami pracowników. |
Co łączy pana Andrzeja z organizacją „Aktywność”?
Więź, która łączy organizację „Aktywność” z panem Andrzejem nazwiemy zgodnie z art. 22 kp „stosunkiem pracy”. Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem.
Ze stosunkiem pracy mamy do czynienia w sytuacji, w której
łącznie są określone:
|
| Jeśli zatem pan Andrzej ma określone zadania (udzielanie porad), wie z czego i przed kim musi się rozliczyć ze swojej pracy i komu podlega (np. koordynatorowi projektu), wie gdzie i kiedy ma udzielać porad (np. w siedzibie organizacji, od poniedziałku do piątku przez osiem godzin dziennie), to mamy do czynienia z zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy. |
Bardzo ważne jest, że właśnie zajście wszystkich powyżej opisanych przesłanek definiuje tę relację, a nie nazwa umowy, podpisanego dokumentu (lub nawet jego brak). Jeśli pan Andrzej wykonuje pracę w sposób wcześniej opisany, a podpisze inny dokument (np. umowę o dzieło lub umowę zlecenie), to i tak mamy do czynienia ze stosunkiem pracy. W sytuacji sporu i konieczności rozwiązywania spraw w sądzie (np. pan Andrzej chciał podpisać umowę o pracę, ale pracodawca się nie zgodził), jego praca zostanie potraktowana zgodnie z zapisami kp i będą mu przysługiwały określone w nim uprawnienia.
Znajomość tego przepisu jest bardzo ważna dla wszystkich pracodawców, a szczególnie dla organizacji pozarządowych, które często korzystają z umowy zlecenia i nie dostrzegają, że przy spełnieniu opisanych warunków mają pracowników, pozostających z nimi w stosunku pracy, a to rodzi po stronie pracodawcy określone obowiązki. Sądy pracy są w tym zakresie dość konsekwentne: sprawy o ustalenie stosunku pracy rozstrzygają na korzyść pracownika i nakazują pracodawcom m.in. wypłacanie świadczeń, udzielanie urlopu itp.
| Podsumujmy: Między organizacją „Aktywność” a panem Andrzejem zachodzi relacja nazwana „stosunkiem pracy” i jest ona regulowana przepisami Kodeksu pracy. Organizacja „Aktywność” może zatrudnić pana Andrzeja na stanowisko psychologa, musi zapewnić mu odpowiednie warunki wykonania pracy, określić zadania i sposób ich wykonywania, zapewnić dostęp do odpowiednich przepisów prawa pracy, nie może go dyskryminować z żadnego powodu, musi wypłacić mu wynagrodzenie, umożliwić urlop i podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Pan Andrzej ma wykonywać swoją pracę starannie, nie naruszać zasad panujących w organizacji, przestrzegać czasu pracy, nie naruszać dobrego imienia organizacji. |
W następnym odcinku omówimy rodzaje umów o pracę,
| Artykuł oprac. na podst. broszury z serii 3w*„Zatrudnianie pracowników w organizacjach pozarządowych”, Iza Dembicka, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2008. |
| Artykuł ukazał się w miesięczniku organizacji pozarządowych gazeta.ngo.pl - 02 (50) 2008; www.gazeta.ngo.pl |
Źródło: gazeta.ngo.pl
Teksty opublikowane na portalu prezentują wyłącznie poglądy ich Autorów i Autorek i nie należy ich utożsamiać z poglądami redakcji. Podobnie opinie, komentarze wyrażane w publikowanych artykułach nie odzwierciedlają poglądów redakcji i wydawcy, a mają charakter informacyjny.
