Publicystyka - ngo.pl

Bazy danych podlegają ochronie zgodnej z zapisami w Ustawie o ochronie baz danych z dn. 27 lipca 2011 r.. Baza danych to wg definicji, którą posługuje się Ustawa „zbiór niezależnych danych lub jakichkolwiek innych materiałów i elementów zgromadzonych według określonej systematyki i metody, indywidualnie dostępnych w jakikolwiek sposób”.

Baza danych nie musi mieć formy elektronicznej. A ochroną jest objęta niezależnie od danych w niej przechowywanych.

Jeśli producent bazy nie określa licencji, na której zostaje udostępniona, to domyślnie znajdują zastosowanie zasady jej użytkowania opisane w ustawie. Ustawa określa zakres, w którym baza może być wykorzystywana bez konieczności pozyskiwania zgody jej producenta. Zakres ten nazywany jest dozwolonym użytkiem.

Ustawa w ramach dozwolonego użytku daje możliwości wykorzystywania publicznie dostępnej bazy „w nieistotnej co do jakości lub ilości jej części”. Taki fragment bazy można pobierać i wykorzystując wtórnie w dowolnym celu. Wykluczone jest pobieranie w całości. Zabronione są działania zmierzające od odtworzenia bazy.

Baza danych chroniona jest niezależnie od jej zawartości. Wewnątrz bazy mogą znajdować się np. utwory podlegające ochronie prawnoautorskiej: utwory muzyczne, literackie itp. lub akty normatywne, które jej nie podlegają.

Wyróżnić można również bazy, które spełniają cechy utworu i podlegają ochronie z tytułu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Baza może zostać zakwalifikowana jako utwór, jeśli zestawienie poszczególnych elementów bazy nosi znamiona działalności twórczej o charakterze indywidualnym. I tak na przykład bazę adresową archiwów państwowych w województwie dolnośląskim będzie trudno zakwalifikować jako dzieło. Będzie ona podlegała pod zapisy ustawy o ochronie baz danych. Z kolei bazę dwudziestu najlepszych polskich murali warszawskich lat 70. można uznać za bazę, która jest dziełem, jeśli ktoś, aby ją stworzyć, dokonał uznaniowej selekcji.

W obu wypadkach dozwolony użytek umożliwia bardzo ograniczone wykorzystanie.

Aby użytkownicy i użytkowniczki mogli wykonywać czynności wykraczające poza dozwolony użytek, należy udzielić specjalnej licencji, która będzie opisywała możliwości wykorzystania bazy i danych w niej zgromadzonych.

Jeśli chcecie dać im możliwość swobodnego korzystania z całości waszej bazy bez konieczności adresowania do was pytania o pobranie, możecie skorzystać z gotowych wzorów licencji otwartych.

Najbardziej rozpowszechnione to licencje Creative Commons, drugie to licencje przygotowane przez Open Knowledge Foundation. Wiedza o tym, na co pozwalają te licencje jest nam potrzebna również w sytuacji, w której znajdujemy bazę opublikowaną na jednej z tych licencji. Od licencji wybranej przez organizację lub osobę, która opublikowała bazę, zależy to, co możemy z daną bazą zrobić.

W tym momencie licencje Creative Commons nie spełniają funkcji chroniących bazy danych jako takich. Jednak można stosować je bez przeszkód w przypadku baz, które podlegają ochronie prawnoautorskiej.

Dla takiej bazy można wybrać każdą z sześciu licencji Creative Commons od najbardziej restrykcyjnej CC-BY-NC-ND po te wolne CC BY SA i CC BY – zgodnie z naszymi oczekiwaniami co do możliwości jej wykorzystania.

Wybierając licencję CC należy odpowiedzieć na trzy zasadnicze pytania:

– Czy chcę pozwolić na tworzenie i udostępnienie modyfikacji bazy (warunek non derivatives oznaczony w licencjach skrótem ND)

– Czy chcę pozwolić na wykorzystanie komercyjne wykorzystanie bazy (warunek non comercial oznaczony w licencjach skrótem NC.

– Czy chcę mieć wpływ na to, na jakiej licencji będą udostępnione bazy pochodne i zależy mi na tym, aby były dostępne na takiej samej licencji na jakiej ja udostępnię swoją bazę (warunek share alike oznaczony w licencjach skrótem SA)

Jeśli zależy nam na całkowitym uwolnieniu bazy, można wykorzystać licencję CC0. Takie rozwiązanie przyjęła np. Europeana dla gromadzonych w niej metadanych (dane o danych – w tym przypadku opisy pojedynczych obiektów zamieszczonych w Europeanie. Każde zdjęcie, książka znajdująca się w kolekcji jest opisana przez czas powstania, jej autora, tytuł i in. –  te dane nazywamy metadanymi).

CC0 to przeniesienie utworu do domeny publicznej. Utwór taki można wykorzystywać dowolnie bez żadnych ograniczeń.

Licencje przygotowane przez Open Knowledge Foundation są zgodne z dyrektywami Unii Europejskiej w zakresie otwierania dostępu do baz danych. Są licencjami przygotowanymi specjalnie dla licencjonowania baz danych i oddzielnie traktują ochronę bazy i ochronę jej zawartości. Przygotowano trzy standardowe wersje licencji: przeniesienie do domeny publicznej i dwie licencje działające na zasadzie copyleftu – pewne prawa zastrzeżone.

Public Domain Dedication and License (PDDL) – zastosowanie tej licencji sprawia, że całość – baza danych jako taka i dane w niej zawarte – wejdą w skład domeny publicznej. Oznacza to, że bez żadnych ograniczeń czy wymogu zgody autora, będzie można kopiować, przetwarzać bazę oraz swobodnie wykorzystywać dane lub fragmenty danych w niej zawartych do swobodnego użytku.

Open Database License – ODbL składa się z dwóch warunków. Warunek atrybucji (attribution) mówi, że przy każdym udostępnieniu przetworzonej w całości lub w części bazy, należy podać jej producenta i źródło. Warunek udostępnienia na tych samych warunkach (share alike) oznacza, że przy udostępnieniu baz pochodnych należy zachować tę samą otwartą licencję. Licencja jest więc licencją zaraźliwą. Baza jest chroniona na warunkach analogicznych do tych określonych w licencji CC-BY-SA.

Same dane zawarte w bazie można wykorzystywać dowolnie, pod warunkiem podania ich źródła. Utwory, które powstaną z wykorzystaniem tych danych – infografiki, wykresy, mapy – mogą zostać udostępnione na licencji wybranej przez autora. Wykorzystanie danych pobranych z bazy odbywa się na warunkach analogicznych do określonych w zapisach najbardziej wolnej licencji CC-BY.

Licencja ODbL daje więc w pewnym sensie rozwiązanie pośrednie między licencjami CC-BY i CC-BY-SA.

Open Data Commons Attribution License – bazę udostępnioną na tej licencji można w całości dowolnie kopiować, dystrybuować, przetwarzać i udostępniać pochodne bazy pod warunkiem podania źródła oryginalnej bazy. Podobnie postępować można z danymi w niej zgromadzonymi.

Aby w pełni wykorzystać potencjał otwartego licencjonowania baz danych należy pamiętać o tym, żeby zapewnić do nich otwarty dostęp nie tylko na poziomie prawnym, ale również na poziomie technicznym. A więc wyposażając bazę w otwarte protokoły wymiany danych i dbając o otwarte / powszechnie stosowane formaty danych.

Więcej o licencjach można przeczytać na stronach organizacji tworzących je: