Publicystyka - ngo.pl

– Przez kilka lat pracowałam w sekretariacie u wójta. Widziałam ludzi zdolnych, mających swoje pasje i ciekawe zainteresowania, ale pocho­wanych po domach i w Gródku zapomnianych. Nie mieli szerszego forum, żeby się wykazać, nie było platformy współpracy. W temacie promocji na­szego dziedzictwa, kultury, tradycji i obyczajów działo się niewiele – opowiada o początkach Stowarzyszenia „Wczoraj, Dziś, Jutro” Małgorzata Rybska, jego obecna prezeska.

Pomysł na stowarzyszenie pojawił się przypadkiem – podczas spo­tkania dotyczącego funduszy europejskich okazało się, że organizacjom po­zarządowym często łatwiej jest sięgać po dotacje z różnych źródeł.

– Byłyśmy z Renatą, współzałożycielką, na to spotkanie delegowane z gminy. W jego trakcie spotkałyśmy się przypadkiem w toalecie – śmieje się pani Małgosia – i tam zapadła decyzja, że zakładamy!

Później już poszło łatwiej. Na spotkaniu założycielskim zgromadzili się znajomi Małgorzaty i chętni do współpracy mieszkańcy gminy. Choć był problem ze znalezieniem 15 osób niezbędnych do założenia stowarzyszenia, w końcu się udało. Organizacja powstała na początku 2011 roku.

– Każdy z nas jest inny, każdy ma inny pomysł na to, czym to stowarzyszenie ma być – uważa Łukasz Hajduk, współzałożyciel, obecnie członek zarządu stowarzyszenia. – Jedni widzą nas jako Koło Gospodyń Wiejskich, chcą piec, gotować tradycyjnie, uprawiać rękodzieło. Tutaj czu­ją misję. Drudzy widzą potencjał w szerszych działaniach promocyjnych i chcą w Gródku tworzyć miejsca pracy, odpowiadać na potrzeby społeczne. Miejscem spotkania nas wszystkich jest pasja do tradycji wsi, fascynacja tradycyjną kuchnią, lokalną historią, estetyką wiejską. To właśnie „wczoraj – dziś – jutro” nas łączy (nazwa stowarzyszenia nie jest przypadkowa). Pra­gnienie, aby „jutro” w naszej tradycji nastało, ale i żeby nasze dziedzictwo się zachowało.

Gmina Gródek nad Dunajcem to okolice Nowego Sącza w południowo­-wschodniej części województwa małopolskiego. Gmina jest rozległa, za­hacza o południowy brzeg Jeziora Czechowskiego i ciągnie się aż po połu­dniowo-wschodnie brzegi Jeziora Rożnowskiego. Na Jeziorze Rożnowskim znajduje się Małpia Wyspa, wzgórze (dawniej grodzisko), które po zala­niu doliny Dunajca i budowie zapory stało się wyspą, a dziś jest obszarem szczególnej ochrony krajobrazu i rezerwatem ptaków. Gmina ukryta wśród jezior i przyrody leży w pagórzystym terenie, skąd w dobrą pogodę moż­na dojrzeć panoramę Tatr. Piękna i niepowtarzalności tej ziemi dopełniają zabytki historyczne: romański kościół w Tropiu, gotyckie kościoły w Przy­donicy, Podolu i Rożnowie, zabytkowe ruiny zamku Zawiszy Czarnego, zamku gródeckiego, pozostałości bastionu Jana Tarnowskiego. Szlacheckie dwory uzupełniają historyczny obraz gminy. W obliczu bogactwa dóbr przy­rody i historii nie ma się co dziwić ani rozczarowaniu części mieszkańców tym, że dziedzictwa się nie promuje, ani ich naturalnemu zainteresowaniu dbałością o rozwój turystyki – ważnego źródła dochodów miejscowych. Do Gródka na Dunajcem, odkąd powstało Jezioro Rożnowskie, turyści przy­jeżdżają, tyle że czasy się zmieniły, konkurencja rośnie i teraz o klienta trzeba dbać i zabiegać.

Mimo rozległości terenu gmina nie jest bardzo liczna, mieszka w niej niespełna 9,5 tysiąca mieszkańców. Wielkość gminy nie sprzyja jednak inte­gracji i współpracy gródczan, w dodatku jest to grupa mocno zróżnicowana.

– Ważny zwrot w historii Gródka to budowa zapory na Dunajcu w latach 20., 30. zeszłego wieku, wtedy dużo nowych mieszkańców się tu sprowadziło, w tym zagranicznych. Dzisiaj zapora to przysiółek Rożnowa, są tam bloki pogrupowane w osiedla, z zachowaniem historycznych nazw: kolonia francuska, kolonia specjalistów. Do dziś dnia tak zostało, że tam jest „miasto”, a tu jest „wieś” – relacjonuje Łukasz Hajduk, który historią tych terenów zajmuje się również naukowo, częściowo poświęcił jej swój doktorat o rozwoju regionalnym.

W Gródku jest sporo nowych, napływowych mieszkańców – emerytów, którzy postanowili na jesień życia zmienić miejsce zamieszkania na tereny wiejskie. Letników, którzy mają tu domki sezonowe i całoroczne. Struktura demograficzna zmienia się dynamicznie – nowi mieszkańcy przyjeżdżają, ale starych ubywa. Z roku na rok rośnie migracja zarobkowa, mężczyźni masowo wyjeżdżają za pracą, w domach pozostają same kobiety. Młodzi w większości po szkole nie wracają na swoje. Nie widzą tu perspektyw, nie czują się związani z Gródkiem. To wszystko ma wpływ na specyfikę i cha­rakter społeczności, która gminę zamieszkuje.

– Ludzie są tu raczej zamknięci, nie tak jak w innych okolicznych miejscowościach: Łososinie, Tęgoborzy. Nie ma tego czegoś, co by ludzi łączyło, słabe więzi nas łączą – skarży się Małgorzata Rybska.

– Mieszkańcy nie wierzą w siebie, w swoje możliwości. Że coś po­trafią, że coś mogą zrobić razem. Trzeba ich wyciągać, mobilizować, motywować – dopowiada Łukasz Hajduk i dodaje: – Często dostrzegam takie myślenie: Po co się wychylać? Po co coś robić? Jest dobrze tak, jak jest. Bardzo trudno jest się przebić przez ten mur. Liderom lokalnym często się wydaje, że wszelka pasja, zaangażowanie w sprawy wspólne są podejrzane zarówno w oczach mieszkańców, jak i władzy.

– Wciągamy mieszkańców w różne działania naszego stowarzysze­nia. Na początku są niechętni, ale później dają się namówić. A na koniec są zadowoleni – opisuje akcje Stowarzyszenia „Wczoraj, Dziś, Jutro” Łukasz Hajduk. – Jak ja to mówię, pokazujemy im, jak się nie zmarnować.

Stowarzyszenie w najbliższych planach ma przygotowanie spisu rę­kodzielników z terenu gminy. Ale już teraz bardzo eksponuje różnorodne umiejętności swoich członków.

Ich flagowe działania to stoiska promocyjne, na których eksponu­ją wyroby kulinarne i rękodzielnicze. Tradycją stało się coroczne plecenie wieńca dożynkowego przez członkinie stowarzyszenia. Pierwszy upleciony wieniec uzyskał wyróżnienie na dożynkach wojewódzkich w Kamienicy, a „Gazeta Krakowska” zamieściła jego zdjęcie. Tegoroczny cieszył się rów­nie dużym powodzeniem. Jak relacjonuje członkini stowarzyszenia: – Stał wystawiony w naszym kościele przez dwa tygodnie, a kolejki ustawiały się do niego jak do szopki.

„Wczoraj, Dziś, Jutro” zbiera też doświadczenia w organizacji pikników rodzinnych. Pierwsze przedsięwzięcie odbyło się zaledwie po 3 miesiącach od rejestracji stowarzyszenia – był to festyn zakończony Senty­mentalnym Koncertem Jesiennym, przygotowanym we współpracy z Alter­natywną Grupą Twórczą. Drugie wydarzenie zostało zorganizowane z okazji Nocy Świętojańskiej. Główną atrakcją było rodzinne szukanie kwiatu papro­ci. Organizatorzy starają się, aby wydarzenia zawsze były radosne, angażu­jące do zabawy, wielopokoleniowe i bezpieczne. Kiedy niektórzy uczestnicy pytają o piwo, Małgorzata Rybska, prezeska, mówi: – Nasze stowarzyszenie organizuje wyłącznie imprezy bezalkoholowe. Promujemy zdrowy tryb ży­cia i opowiadamy się za odpowiednimi wartościami. Alkohol i tak zbiera swoje żniwo. Ostatnie przedsięwzięcie stowarzyszenia to sprzątanie ar­chitektonicznej atrakcji Małopolski, charakterystycznej wieży oblężniczej z 1. połowy XVI wieku zwanej beluardą.

Akcja „Beluarda w Rożnowie – wyjątkowa atrakcja, dlatego taka ak­cja!” zyskała zainteresowanie mieszkańców, mediów lokalnych oraz regionalnych.

Stowarzyszenie snuje plany odważnie i od razu je realizuje. Udało mu się przekonać samorząd gminny do udostępnienia na cele działalności sto­warzyszenia podziemia ośrodka zdrowia. Powstanie tam izba regionalna, w której historię ziem i lokalnych tradycji będą opowiadać „zdigitalizowa­ne” głosy starszych mieszkańców gminy. Będzie to również miejsce spotkań mieszkańców na warsztatach, szkoleniach i projekcjach filmowych, może powstanie także kawiarenka.

Mówią: – Chcemy stworzyć w Gródku modę na spotykanie się miesz­kańców. Żeby wspólnie obejrzeć film i o nim podyskutować, wspólnie napić się kawy i coś razem zrobić. I wspólnie zaplanować nasze jutro.

Aktywność społeczna w Gródku wyrosła na fali buntu – braku zgody na bylejakość, przeciętność i marazm. Młodzi i starsi, jak to się dzisiaj mówi aktywiści, zdecydowali się wziąć sprawy w swoje ręce. To, coim najbardziej w sercu gra, to ich lokalność, wiejskość – chronią ją od zapomnienia, ale też reinterpretują, nie boją się łączenia starego z nowym, kreatywnej readaptacji lokalnych tradycji i obyczajów. Bo przecież oprócz „wczoraj” i „dziś” mają jeszcze w swojej nazwie „jutro”, a to zobowiązuje. Budują tożsamość swojego miejsca, odkrywając szczególny genius loci Gródka i równocześnie samemu go tworząc. I zarażają innych swoją manią, a jeszcze częściej sami dają się zarazić, odkrywając ukryte w domach talenty, zapomniane umiejętności, niemodne już tradycyjne pasje i zainteresowania. Nadają im nową wartość, a twórcom dają nową energię do dalszej pracy i satysfakcję.

Próbują się we współpracy. Po spontanicznym powołaniu stowarzyszenia, po roku działania, wyciągają już wnioski, kto jakie ma kompetencje i jaki wkład chce do stowarzyszenia wnieść, w jakiej roli się najlepiej sprawdza. W konsekwencji wybierają nowy zarząd i na nowo dzielą się zadaniami. Teraz jedno z najważniejszych wyzwań to budowanie szerokiego kręgu członków i sympatyków stowarzyszenia. Zależy im na nowych ludziach, chcą być bogaci ich pomysłami, umiejętnościami, obecnością. Chcą w ten sposób zmieniać rzeczywistość, „kolorować”, świat, budzić potencjał Gródka – mieszkańców i władz. Pokazać, że się da, że można i że takie działania podnoszą jakość życia na wsi. A poza tym czynią mieszkańców dumnymi ze swojego miejsca zamieszkania, równocześnie angażując ich w jego rozwój. Śmiało próbują układać współpracę z lokalnymi władzami i instytucjami, pokazują, że mogą gminie się przydać, że są atrakcyjną wizytówką Gródka.

W Gródku niewymuszona aktywność nierzadko zaskakuje lokalne środowisko, budzi zdziwienie i niepokój. Stowarzyszenie jest więc atrakcyjnym, ale niełatwym partnerem, bo przełamuje ogólnie przyjęte w społeczności gminnej wzorce, a poza tym publicznie komunikuje swoje pomysły i oczekiwania. Na przykład próbuje zachęcić samorząd i inne lokalne organizacje do dialogu, zgodnie z prawem domagając się corocznych konsultacji społecznych gminnego programu współpracy. Wbrew przekonaniom nie po to, aby domagać się wyłącznie pieniędzy, lecz aby przede wszystkim rozmawiać: poznać perspektywę obu stron, zaplanować wspólne działania z korzyścią dla wszystkich, zastanowić się, jak lepiej wykorzystać gminne zasoby, w szerszym stopniu udostępniając je lokalnym NGO. Tu przecież jest wielkie pole do popisu: oparta na współpracy organizacja wydarzeń kulturalnych, wspólna reprezentacja i promocja gminy, wzajemna pomoc w pozyskiwaniu funduszy zewnętrznych. Zresztą jaskółki zmiany już są, teraz stowarzyszenie zabiega o więcej. Oprócz instytucji publicznych i pozarządowych „Wczoraj, Dziś, Jutro” widzi sojuszników również w lokalnych przedsiębiorcach. A biznes wykazuje zainteresowanie, widzi potencjalne korzyści w ożywieniu gminy, w uczynieniu jej bardziej atrakcyjną zarówno dla miejscowych, jak i przyjezdnych.

W Gródku znaleźli się właściwi ludzie, którzy oswajają zmianę społeczną. Dają wiele z siebie: swój czas i zaangażowanie, serce, umiejętności, a czasem i pieniądze. Szukają inspiracji u siebie, ale i na zewnątrz, przyglądają się, jak w innych społecznościach rozwija się aktywność mieszkańców, jakie są możliwości prawne i finansowe, wiedzą też, gdzie szukać pomocy.

Jak mieszkańcy białostockiego bloku zrobili wystawę fotografii i filmów w suszarni na 11. piętrze? Co wynikło z przygotowania przez mieszkańców Pogorzyc wirtualnej księgi swojej wsi? Jakie korzyści przynosi lokalne partnerstwo działające na Starym Przedmieściu w Gdańsku? Te i wiele innych historii znajdziemy w najnowszym Katalogu praktyk Aktywnych społeczności. Opowieści są różne, ale każda z nich pokazuje ludzi, którzy podejmują inicjatywy zmieniające ich samych i otoczenie, w którym żyją. Historie wzbogacone są komentarzami animatorów regionalnych CAL, które wnoszą do nich refleksję na temat tego jak powstaje i jak funkcjonuje aktywna społeczność.

Książka jest wynikiem pracy kilkunastu animatorów społecznych CAL z całej Polski. Co roku przyglądają się oni wybranym społecznościom lokalnym i inicjatywom przez nie podejmowanym. Starają się je poznać, zrozumieć i opisać.

http://www.cal.org.pl/jeszcze-wiecej-aktywnych-spolecznosci