Publicystyka - ngo.pl

Zgodnie z danymi udostępnionymi przez ówczesne Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, w 2014 roku zaledwie 664 jednostki samorządu terytorialnego posiadały uchwały dotyczące inicjatywy lokalnej (24 proc. wszystkich jednostek), mimo że według przepisów Ustawy o działalności pożytku publicznego z 2003, po nowelizacji z 2010 roku, wszystkie gminy, powiaty i województwa mają obowiązek wprowadzenia stosownych uchwał (dane z artykułu „Pięć lat inicjatywy lokalnej. Porównanie przepisów dotyczących inicjatywy lokalnej z praktyką ich stosowania w latach 2010-2014”, K. Mojkowski).

Inicjatywa lokalna to narzędzie współpracy mieszkańców i władz. Dzięki inicjatywie lokalnej mieszkańcy mogą włączyć się w realizację zadań publicznych. Nieprzyjęcie stosownej uchwały przez samorząd gminny, powiatowy czy wojewódzki ogranicza mieszkańcom możliwość realizacji własnych pomysłów. Uczestnicy i uczestniczki akcji Masz Głos, prowadzonej przez Fundację Batorego, już dwa lata wdrażają zmiany związane z inicjatywą lokalną w swoich gminach. Prowadzą działania na rzecz podjęcia uchwały oraz wdrażają inicjatywę w praktyce. W wyniku tych działań podjęto w/w uchwałę w 12 gminach, zrealizowano inicjatywy w 8 gminach, w niektórych po kilka razy.

Proponujemy kilka kroków bazujących na doświadczeniach uczestników akcji Masz Głos, od kooperacyjnych – tam, gdzie władze są bardziej otwarte, do bardziej konfrontacyjnych – do zastosowania przy dużym, nieuzasadnionym oporze władz.

1. Po sprawdzeniu, czy w gminie jest uchwała (BIP, wniosek o udzielenie informacji publicznej), zaczynamy od umówienia się z radnym, wójtem lub urzędnikiem w poszukiwaniu sprzymierzeńców do dalszych rozmów i działań. Informujemy o fakcie nieistnienia uchwały, wymaganej przepisami, argumentujemy o słuszności i wartości inicjatywy lokalnej (efektywność wydatkowania środków publicznych, aktywność mieszkańców, partycypacja mieszkańców i zwiększenie ich odpowiedzialności za sprawy gminy).

Warto merytorycznie się przygotować do takiej rozmowy. Materiały edukacyjne znajdują się na stronie www.maszglos.pl. Jeśli gmina jest otwarta na rozmowę i debatę, jest duże prawdopodobieństwo, że odbędzie się kolejna rozmowa z urzędnikami, którzy opracują uchwałę, ze skarbnikiem gminy, który dba o finanse, z radnymi, by przekonać ich do idei. Z reguły po przeprowadzeniu kilku spotkań i otwartości urzędu na rozmowy z mieszkańcami udaje się doprowadzić do podjęcia uchwały.

2. Mieszkańcy mogą złożyć w formie pisemnej, z podpisami zebranymi wśród mieszkańców petycję lub prośbę o przygotowanie uchwały. Prośba jest mniej formalnym narzędziem i prawdopodobnie urząd niechętny działaniom mieszkańców w ogóle nie odniesie się do tej formy nacisku. Bardziej skuteczna jest petycja. Warto zapoznać się z Ustawą z dnia 11 lipca 2014 r. o petycjach.

Art. 2 pkt 3 definiuje przedmiot petycji: „Przedmiotem petycji może być żądanie, w szczególności, zmiany przepisów prawa, podjęcia rozstrzygnięcia lub innego działania w sprawie dotyczącej podmiotu wnoszącego petycję, życia zbiorowego lub wartości wymagających szczególnej ochrony w imię dobra wspólnego, mieszczących się w zakresie zadań i kompetencji adresata petycji.” Ustawa szczegółowo określa też formę petycji, treść, jaką powinna zawierać oraz tryb ustosunkowania się podmiotu (urzędu) do treści w niej zawartych. Z doświadczeń w akcji w roku 2015/2016 wynika, że petycja może być bardzo skutecznym narzędziem przekonania władz do podjęcia uchwały.

3. Mieszkańcy mogą złożyć sami projekt uchwały, pod warunkiem, że zapisy w statucie gminy przyznają taką inicjatywę mieszkańcom. Mieszkańcy mogą z pomocą doradcy napisać projekt, zebrać pod nim wymaganą zapisami statutu gminy liczbę podpisów i złożyć do Rady Gminy.

Dotychczasowe doświadczenia pokazują, że nie jest to łatwe, jeśli gmina nie chce takiej uchwały podjąć. Prawnicy gminy pracują nad uzasadnieniem odrzucenia takiego projektu, co często się im udaje, biorąc pod uwagę słabszą pozycję mieszkańców. Trudniej jest im skonsultować pod kątem prawnym powstały projekt. Nie wszystkie dostępne w Internecie uchwały są napisane dobrze pod względem prawnym. Czasami uwagi mogą dotyczyć kosmetycznych poprawek i gmina go odrzuca po uwagach biura prawnego.

4. Brak uchwały w gminie nie ogranicza działań mieszkańców. Ze względu na charakter wniosku (art. 19c Ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie z 2003r.), jest składany w trybie Kodeksu Postępowania Administracyjnego (nie wymaga specjalnej formy, określonego terminu ani nie ma innych ograniczeń), mieszkańcy, mogą złożyć wniosek o realizację inicjatywy lokalnej powołując się na art.19c UDPPiW.

Problem z odpowiedzią na wniosek (gmina musi odpowiedzieć na niego, jak określa KPA, najpóźniej do 60 dni) dotyka gminnych urzędników. Jeśli nie zostanie udzielona na niego odpowiedź, mieszkańcy mogą złożyć skargę do najpierw do gminy, w przypadku nieuwzględnienia skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego na podstawie art. 101 Ustawy o samorządzie gminnym oraz art.37 Kodeksu Postępowania Administracyjnego. Teoretycznie gmina powinna w tym czasie opracować, skonsultować z organizacjami pozarządowymi projekt uchwały oraz podjąć ją. Dotychczasowe działania w akcji nie przyniosły nam doświadczeń w zakresie skuteczności takich działań.

5. Ostatecznym krokiem, który podjąć mogą mieszkańcy jest złożenie skargi na podstawie art. 227 Kodeksu Postępowania Administracyjnego po wyczerpaniu skargi złożonej do Przewodniczącego Rady Gminy z wiadomością do pozostałych radnych, na podstawie art. 101 Ustawy o samorządzie gminnym (art. 227. „Przedmiotem skargi może być w szczególności zaniedbanie lub nienależyte wykonywanie zadań przez właściwe organy albo przez ich pracowników, naruszenie praworządności lub interesów skarżących, a także przewlekłe lub biurokratyczne załatwianie spraw) do organu nadzoru, jakim jest właściwy wojewoda. Skargę składają mieszkańcy na niestosowanie się Urzędu Gminy do zapisów prawa ograniczające prawa mieszkańców do realizacji zadań publicznych w zgodzie z art. 19c UDPPiW.

Podsumowując, mieszkańcy mają wiele możliwości wywołania nacisku na władze. Można mieć wątpliwości co do działań opisanych w punkcie 3-5, w przypadku gdy władze tak bardzo nie chcą podjąć uchwały. Jak będzie układała się współpraca z mieszkańcami, jeśli po działaniach wyżej opisanych podejmą w końcu uchwałę?

Autorka: Magdalena Mirys, Centrum Promocji i Rozwoju Inicjatyw Obywatelskich OPUS.

Tekst powstał w ramach akcji Masz Głos prowadzonej przez Fundację Batorego. Jeśli chcesz zacząć działać w swoim otoczeniu, dołącz do akcji Masz Głos, a zyskasz dostęp do kolejnych poradników i bezpłatnych publikacji, a także możliwość udziału w szkoleniach i bieżące indywidualne wsparcie eksperta przez cały rok. Zapisy do akcji poprzez stronę http://www.maszglos.pl/dolacz-do-akcji/.