Jak najlepiej pomóc dziecku – czyli kto może zostać rodzicem zastępczym?
Dzieci, których rodzice z różnych powodów nie mogą się nimi opiekować, do czasu decyzji sądu trafiają do opieki zastępczej. Dzieci te mają za sobą wiele trudnych przeżyć, a także doświadczają rozstania z biologicznymi rodzicami i zostają odseparowane od wszystkiego, co dotąd znały. Powinny one znaleźć się w bezpiecznym, zapewniającym możliwie największą przewidywalność i stałość otoczeniu wśród nie więcej niż kilku osób. Takie warunki najłatwiej stworzyć w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecku lub placówce typu rodzinnego.
W środowisku rodzinnym dziecku łatwiej się zaadaptować, a jego opiekunowie zastępczy mają większe możliwości zapewnienia mu właściwej opieki oraz odczytywania i zaspokajania jego potrzeb. Dziecko zyskuje szanse na otrzymanie wystarczającej uwagi i troski oraz stworzenie relacji z zastępczymi rodzicami, co jest kluczowe dla jego właściwego rozwoju. Przebywając w dobrze funkcjonującej rodzinie zdobywa umiejętności społeczne, ma szansę doświadczyć właściwego wsparcia ze strony dorosłych i uczy się jak samemu w przyszłości radzić sobie w relacjach rodzinnych i podtrzymywać więzi z bliskimi. Rodzina biologiczna dziecka zyskuje natomiast czas na poradzenie sobie z problemami, ze względu na które ich dziecko trafiło do pieczy zastępczej i przywrócenie właściwego funkcjonowania w rolach rodzicielskich, a tym samym – szansę na powrót dziecka.
Osoby, które chciałyby pomóc jednemu lub kilkorgu dzieciom poprzez zapewnienie im rodzinnej opieki na okres przebywania poza własną rodziną, mogą zgłaszać się do lokalnego organizatora rodzinnej pieczy zastępczej. W zależności od miejsca zamieszkania może to być Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej lub Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie. Przyszli opiekunowie zastępczy powinni posiadać odpowiednie predyspozycje, silną i właściwą motywację, a także powinni być dobrze przygotowani do pełnienia tej niezwykłej, lecz trudnej roli. Rodzinę zastępczą może stworzyć małżeństwo lub osoba samotna (tj. niepozostająca w związku małżeńskim). Opiekunowie zastępczy mogą być bezdzietni lub posiadać własne dzieci, przy czym rodzice z własnymi dziećmi powinni właściwie ocenić swoje możliwości zapewnienia opieki kolejnym dzieciom przyjętym do rodziny.
Prawo nakłada na opiekunów zastępczych szereg wymogów formalnych:
· osoby te muszą dawać rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej
· nie mogą być obecnie ani w przeszłości pozbawione władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie jest im być ograniczona ani zawieszona
· wypełniają obowiązek alimentacyjny – w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do nich wynika z tytułu egzekucyjnego
· nie są ograniczone w zdolności do czynności prawnych
· muszą być zdolne do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem, co musi zostać potwierdzone zaświadczeniem lekarskim o stanie zdrowia oraz opinią o posiadaniu predyspozycji i motywacji do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka wystawioną przez psychologa
· przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
· zapewnią odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające dziecku zaspokajanie jego indywidualnych potrzeb, w tym: rozwoju emocjonalnego, fizycznego i społecznego, właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań, wypoczynku i organizacji czasu wolnego.
· w przypadku rodziny zastępczej niezawodowej co najmniej jedna osoba tworząca tę rodzinę musi posiadać stałe źródło dochodów.
Kandydaci na opiekunów zastępczych muszą również odbyć kompleksowe szkolenie przygotowujące ich do tej funkcji oraz otrzymać świadectwo jego ukończenia, a następnie uzyskać zaświadczenie kwalifikacyjne od organizatora pieczy.
Dzieci w pieczy zastępczej mają szczególne potrzeby i wymagania, stąd umiejętności i doświadczenie zdobyte w opiece nad własnymi dziećmi lub w pracy z dziećmi np. w placówce edukacyjnej, najczęściej nie wystarczają, by sprawdzić się roli opiekuna zastępczego. Specjaliści, którzy przygotowują przyszłych rodziców zastępczych do wychowywania tych dzieci, szukają u opiekunów odpowiednich predyspozycji i pomagają im je rozwijać.
Opiekunowie zastępczy przygotowują się do rozumienia jak wcześniejsze przeżycia i separacja z rodzicami wpłynęły na rozwój dziecka i jego funkcjonowanie. Uczą się jak odczytywać potrzeby dzieci i właściwie na nie odpowiadać. Uczą się jak nawiązywać więź z dzieckiem, które ma problemy w relacjach z innymi. Poznają metody wychowawcze właściwe do stosowania wobec dzieci ze szczególnymi potrzebami i uczą się stosować je w praktyce. Dowiadują się jak wspierać dzieci, które mają opóźnienia rozwojowe i jak pomóc im wrócić na właściwą ścieżkę rozwoju. Poznają możliwości wsparcia dla siebie, przyjętych dzieci i własnej rodziny, które będą otrzymywać od organizatora rodzinnej pieczy zastępczej, rozwijają umiejętności pracy zespołowej z osobami, instytucjami i organizacjami pozarządowymi pracującymi na rzecz dziecka i rodziny. Poznają innych kandydatów i istniejące już rodziny zastępcze, z którymi w przyszłości będą tworzyć sieci wzajemnego wsparcia.
Kandydaci są w procesie przygotowywania się do podjęcia opieki zastępczej prowadzeni i oceniani przez specjalistów, ale także sami poznają i oceniają swoje możliwości i ograniczenia co do spełnienia się w tej roli. Nie każdy może zostać rodziną zastępczą, ale osoby, które podejmą się tej roli szybko pojmują, że jest to największa pomoc, jakiej można udzielić potrzebującemu rodziców dziecku.
Aleksandra Sikorska, psycholog w Stowarzyszeniu SOS Wioski Dziecięce w Polsce
Źródło: Stowarzyszenie SOS Wioski Dziecięce w Polsce
