Publicystyka - ngo.pl

Fundusz Pomocy Osobom Pokrzywdzonym Przestępstwem i Pomocy Postpenitencjarnej działa od 2012 roku. Fundusz jest jeden, ale finansowane były z niego od początku dwa rodzaje zadań:

1. pomoc pokrzywdzonym i świadkom przestępstw, a także ich najbliższym,
    
2. pomoc postpenitencjarna osobom pozbawionym wolności, zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych oraz członkom ich rodzin. 

Fundusz zyskał też skróconą nazwę – Fundusz Sprawiedliwości.

Pieniądze na pomoc dla pokrzywdzonych i świadków

Tak samo, jak poprzednio przepisy wskazują, że pokrzywdzeni mogą ze środków Funduszu otrzymywać pomoc medyczną, psychologiczną, rehabilitacyjną, prawną oraz materialną.

Przepisy w zakresie form świadczenia pomocy zmieniły się nieznacznie, natomiast znaczącą zmianą jest prawo do realizacji tych zadań także przez jednostki zaliczane do sektora finansów publicznych.

Obecnie możliwe jest więc przejęcie w dużym stopniu zadań organizacji pozarządowych przez instytucje państwowe – wszystko zależy od woli Ministerstwa. Wprawdzie w rozporządzeniu pozostał zapis, który mówi, że przynajmniej raz w roku ministerstwo musi ogłosić konkurs dla NGO na pomoc pokrzywdzonym, ale nie wskazano żadnych szczegółów dotyczących jego zakresu, czy też puli środków.

Pewne zmiany dotyczą także pomocy świadkom przestępstw – tutaj również pomoc świadczona może być przez jednostki należące do sektora finansów publicznych i przez organizacje pozarządowe, ale nie ma obowiązku ogłoszenia żadnego konkursu. Dodatkowo przed zmianą przepisów pieniądze dla świadków i ich najbliższych przeznaczane mogły być na dwa rodzaje działań: pomoc psychologiczną i pomoc prawną. Po zmianie świadkom może być świadczona z pieniędzy Funduszu już tylko pomoc psychologiczna - pomoc prawną wykreślono (w tym miejscu warto zauważyć, że świadek, który jednocześnie jest osobą najbliższą dla pokrzywdzonego będzie mógł nadal korzystać z programów dla pokrzywdzonych).

W zakresie pomocy osobom pozbawionym wolności, zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych oraz członkom ich rodzin nie dokonano dużych zmian. Zadania związane z pomocą postpenitencjarną nadal realizować mogą m.in. stowarzyszenia, fundacje, organizacje oraz instytucje, których celem działania jest „realizacja zadań określonych w niniejszym rozdziale” (chodzi o rozdział VII z ustawy opisujący m.in. zasady działania Funduszu).

Umożliwiono udzielania pomocy postpenitencjarnej osobom najbliższym dla osób pozbawionych wolności, a nie tylko członkom rodzin takich osób (definicja osoby najbliższej jest szersza).

Istotna zmiana dotyczy natomiast puli środków, które mogą być przeznaczane na te działania. Poprzednio obowiązujące przepisy dzieliły wpływy Funduszu na części. Pieniądze na pokrzywdzonych pochodzić miały głównie z nawiązek i świadczeń pieniężnych. Pieniądze na pomoc osadzonym pochodziły z potrąceń z wynagrodzeń za pracę skazanych oraz orzekanych wobec nich kar dyscyplinarnych. Ponieważ nawiązek i świadczeń było więcej, pula dla osadzonych była znacznie mniejsza, niż pula dla pokrzywdzonych. W obecnym rozporządzeniu nie ma sztywnego podziału środków, co oznacza, że Ministerstwo ma wolną rękę w kwestii decyzji o ich przeznaczeniu. Może więc zwiększać pulę penitencjarną, jeżeli uzna to za stosowne – a więc także przyznać więcej pieniędzy realizującym te działania organizacjom.

Przed zmianą przepisów pieniądze z Funduszu przeznaczane miały być na bezpośrednią pomoc pokrzywdzonym, świadkom i osadzonym. Tylko niewielka kwota określona procentowo mogła być przeznaczana na badania, szkolenia, akcje informacyjne, promocyjne i inne podobne działania – było to 20% z pewnej tylko części przychodów Funduszu. Ministerstwo mogło te zadania realizować samo albo powierzać je organizacjom.

Przepisy stanowią, że działania finansowane z Funduszu polegać mogą w szczególności (a więc nie wyłącznie) na:

• szkoleniach dla organów prowadzących postępowania karne i ich pracowników podnoszące kompetencje w zakresie postępowania z osobami pokrzywdzonymi przestępstwem i świadkami,
• szkoleniach dla organów prowadzących postępowania karne i ich pracowników podnoszące kompetencje w zakresie propagowania alternatywnych metod rozwiązywania konfliktów, w szczególności mediacji w sprawach rodzinnych, nieletnich i karnych,
• realizacji przez jednostki sektora finansów publicznych zadań ustawowych związanych z ochroną interesów osób pokrzywdzonych przestępstwem i świadków, oraz likwidacją skutków pokrzywdzenia przestępstwem,
• realizacji przez jednostki sektora finansów publicznych zadań ustawowych związanych z wykrywaniem i zapobieganiem przestępczości,
• finansowaniu alternatywnych metod rozwiązywania konfliktów, w szczególności mediacji w sprawach rodzinnych, nieletnich i karnych,
• edukacji z zakresu przeciwdziałania przemocy i przestępczości w szczególności funkcjonariuszy Policji i pracowników jednostek oświatowych oraz ochrony zdrowia.
• promowaniu i wspieraniu inicjatyw i przedsięwzięć służących poprawie sytuacji osób pokrzywdzonych przestępstwem oraz skutecznej readaptacji skazanych,
• podejmowaniu przedsięwzięć o charakterze edukacyjnym i informacyjnym, w tym dotyczących przyczyn i uwarunkowań przestępczości oraz jej zapobiegania,
• pokrywaniu kosztów związanych z organizowaniem i prowadzeniem kształcenia, studiów podyplomowych, kursów dokształcających i szkoleń,
• podejmowaniu, organizowaniu i zlecaniu badań naukowych i prac rozwojowych oraz współpracy z innymi jednostkami w tym zakresie, dotyczących sytuacji oraz potrzeb osób pokrzywdzonych przestępstwem, świadków oraz osób skazanych, a także przyczyn i uwarunkowań przestępczości oraz jej zapobiegania,
• promowaniu systemu pomocy osobom pokrzywdzonym przestępstwem i świadkom oraz pomocy postpenitencjarnej,
• upowszechnianiu wiedzy na temat praw osób pokrzywdzonych przestępstwem oraz alternatywnych metod rozwiązywania konfliktów, w szczególności mediacji w sprawach rodzinnych, nieletnich i karnych,
• działaniach wspierających rodziny zagrożone dysfunkcyjnością, w szczególności w zakresie profilaktyki i terapii uzależnień oraz współuzależnień i rozwiązywania konfliktów w rodzinie. 

Dodano także finansowanie robót budowlanych, zakup urządzeń i wyposażenia oraz możliwość dokonania zakup wartości niematerialnych i prawnych.

W nowych przepisach przewidziano możliwość ogłaszania programów na realizację zadań i dopiero w ramach tych programów – możliwość ogłaszania konkursów. Poprzednie rozporządzenie zobowiązywało ministerstwo do ogłoszenia przynajmniej raz w roku konkursu na pomoc pokrzywdzonym i raz w roku na pomoc postpenitencjarną. Miały być one ogłaszane do dnia 31 października i do 30 listopada (roku poprzedzającego realizacje zadań). Oprócz tego dysponent mógł ogłaszać konkursy poza wskazanymi terminami. Nowe rozporządzenie także zobowiązuje ministra do ogłoszenia przynajmniej jednego konkursu, ale nie wskazano już żadnych terminów.

Ważniejsze jest, że znacznemu skróceniu uległ termin, który musi dać ministerstwo organizacjom na przygotowanie oferty. Według poprzedniego rozporządzenia czas od zamieszczenia ogłoszenia o konkursie w BIP do ostatecznej daty złożenia ofert nie mógł być krótszy niż 21 dni. Obecnie nie może być krótszy niż 7 dni. Zmiana jest tym istotniejsza, że organizacje nie wiedzą, kiedy mogą spodziewać się konkursów.

Jednocześnie wydłużono czas pracy komisji z 21 dni do 30, a liczbę ekspertów oceniających wniosek zmniejszono z 3 do 2. Wykreślono także zapis, że komisja stwierdza prawidłowość ogłoszenia konkursu.

Uzasadniając zmiany ministerstwo wskazywało na wzrost przychodów Funduszu, który następował od połowy 2016 r. i był spowodowany zmianami w Kodeksie karnym. Ministerstwo uzasadniło, że wyższe przychody umożliwiają dystrybuowanie środków w ramach konkursów organizacjom pozarządowym na dotychczasowym poziomie, a nadto pozwalają na wprowadzenie dodatkowych form pomocy pokrzywdzonym, dodatkowych zadań, a także umożliwiają poszerzenie katalogu podmiotów, które mogą otrzymać finansowanie. Wyjaśniło, że „celem tego rozwiązania jest zwiększenie dostępności świadczeń w miejscach oddalonych od miejsca działalności najbliższej organizacji pozarządowej, która wygrała konkurs.”

Warto jednak zauważyć, że informacja o wysokości środków zgromadzonych w Funduszu nie jest publicznie znana. Na etapie omawiania nowych przepisów pojawiła się w internecie, a już chwilę później nie była dostępna. Portal ngo.pl kilkakrotnie pytał o środki Funduszu  Ministerstwo Sprawiedliwości i nie uzyskał odpowiedzi.

W podsumowaniu należy stwierdzić, że ustawodawcy odeszli od koncepcji, według której działania Funduszu mają służyć udzielaniu bezpośredniego wsparcia pokrzywdzonym, świadkom oraz osadzonym. Obecnie z jego środków można pokrywać bardzo wiele różnych innych zadań.

Ministerstwo nie jest już ograniczone przepisami, które nakazywały przeznaczanie określonych wpływów na określone działania (czyli np. nawiązek na pomoc pokrzywdzonym, a kar dyscyplinarnych nakładanych na skazanych na pomoc dla nich), ani limitami wydatkowania środków na działania inne niż pomoc bezpośrednia. Dodatkowo można bardzo szeroko pokrywać wydatki związane z działaniem instytucji państwowych – sądów, policji, prokuratur. Od decyzji Ministerstwa Sprawiedliwości zależeć będzie więc na co pieniądze Funduszu będą powierzane.

Poprzednie przepisy gwarantowały NGO, że będą realizowały prawie wszystkie zadania finansowane z Funduszu. Obecne nie dają już takich gwarancji - od ministerstwa zależy, czy organizacje pozarządowe otrzymają jakiekolwiek pieniądze.

Nowe przepisy tworzą trudniejsze warunki pracy organizacji. Skrócono terminy konkursowe i wykreślono obowiązek ogłaszania konkursów pod koniec roku - w chwili obecnej nie wiadomo już kiedy można się ich spodziewać. Rozporządzenie, tak jak poprzednie, przewiduje jedynie obowiązek ogłaszania ich w BIP. 

Podstawa prawna: 

• ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. z 1997 r. Nr 90 poz. 557)
• rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 września 2017 r. w sprawie Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej - Funduszu Sprawiedliwości (Dz.U. z 2017 r. poz. 1760)

Jak przestrzegać prawa w NGO, jakie przepisy są ważne dla NGO – dowiesz się w serwisie poradnik.ngo.pl.